Is huisvrouw een beroep?

In een reclame uit de vijftiger jaren staat: een vrouw heeft twee levensvragen; wat zal ik aantrekken, en wat al ik koken? Na WO II was het rollenspel tussen man en vrouw verdeeld: terwijl hij onverschrokken de wereld in trok, zorgde zij voor het huis, behaaglijkheid en goed voedsel. Huisvrouw zijn was een roeping. De oorlog heeft de rolverdeling een aantal jaren kunnen veranderen, maar dat was slechts voor korte tijd. Huishouden bleef een vrouwenzaak.

Uitvinding van de burgerlijke maatschappij

Het verdelen van huishoudelijke zaken, kinderopvoeding en kookkunst aan de ene kant en werk buitenshuis aan de andere kant is eigenlijk al zo oud als de mensheid zelf. Vrouwen krijgen kinderen en waren daardoor vroeger al sterker aan huis gebonden dan de man. Het begrip 'huisvrouw' ontstond in de middeleeuwen. Het had minder betrekking op de activiteiten in huis, huisvrouw betekende meer de positie waarin de vrouw zich bevond. Ze was de baas in huis en daarmee ook de baas over knechten en meiden. Vrouwen van adel deden überhaupt geen huishoudelijk werk. De enige uitzondering was handwerken. Het omgaan met draad en naald hoorde bij een goede opvoeding, ook bij vrouwen van adel. Boerenbedrijven konden zich deze scheiding tussen huishoudelijk en betaald werk niet veroorloven. De vrouwen deden net zo goed boerenwerk als de mannen. Pas in de 18e en 19e eeuw werd de rol van de vrouw als huisvrouw vastgelegd.

Technische ontwikkelingen veranderen het huishouden

Het werk, dat een huisvrouw tot de vijftiger jaren moest verrichten, was enorm. Vooral de wasdag kostte veel energie. De was moest met de hand geschrobd en gesopt, in reusachtige tobbes gekookt, geroerd en vaak ook nog uitgewrongen worden. Centrifuges behoorden dan ook al snel tot de eerste uitrustingen van een huishouden. De eerste prototypes van de wasmachines waren er in het midden van de 18e eeuw en in de 19e eeuw was het principe van de wasmachine gepatenteerd. De machines waren, in verhouding tot het inkomen, een keer zo duur als tegenwoordig, maar het was zo'n grote verlichting van het huishouden, dat veel mensen er al snel één hadden.

Bijna tegelijk met de wasmachine kwam ook de vaatwasser op de markt, maar niet met een vergelijkbaar succes. De apparaten waren weliswaar in staat borden schoon te maken, maar servies en bestek konden er niet goed tegen. Dus er werd nog veel uit de vaatwasser gehaald en met de hand afgewassen.

Het reinigen van het tapijt was tot de vijftiger jaren een ramp. Het tapijt moest dan opgerold worden en naar de tuin gedragen worden. Aan ijzeren stangen werd het dan opgehangen en dan moest men er met de mattenklopper tegenaan. Het ging wat makkelijker in de winter. Dan moest de huisvrouw het tapijt alleen maar omgekeerd in de sneeuw leggen, waar zich dan het stof en viezigheid verzamelde. Al voor de oorlog waren er stofzuigers, die bijna altijd vast in de huizen gemonteerd waren en via buissystemen de zuigkracht verdeelde. De goedkopere variant was de kleine zuiger, die hun zuigkracht kregen door handgedreven luchtpompen, waarschijnlijk met weinig succes. In de vijftiger jaren veroverde de stofzuiger de huishoudens en daardoor werd het reinigen van het tapijt een stuk gemakkelijker.

Huisvrouw met een graad

Scholing voor het huishouden kwam in de 19e eeuw. De beroemde kookboekschrijfster Henriette Davidis noemde toen al de nu nog typische klusjes: kinderopvoeding, koken en schoonmaken. Toch hoorden andere zaken ook bij het huishouden: behangen, schilderswerk en reparatie van meubels waren gebieden, waarin de huisvrouw uit moest blinken. In de zestiger jaren werd aan meerdere universiteiten het vak ecotrofologie ingevoerd. Huishouden werd wetenschap, die veelzijdige gebieden kende: economie, voedingskunde, scheikunde en sociologie.

Beroep? Huisvrouw!

Ondanks de academische eer en het feit dat huishoudelijk werk vroeger lichamelijk zo zwaar was, werd het werk van een huisvrouw niet echt gewaardeerd. Een vrouw, die het huishouden deed, werkte in de volksmond helemaal niet. Pas in de late zestiger jaren werd huisvrouw als beroep erkend. Zo had een koopster bij een makelaar in het contract als beroep huisvrouw aangegeven. De andere partij klaagde hier over en het gerecht moest uitsluitsel geven dat 'huisvrouw' werkelijk een legitieme aanduiding voor een beroep was. Toch stonden de vrouwen een beetje in dubio aan het eind van de zestiger jaren. Aan de ene kant verzetten de vrouwen zich tegen het onderschatten van huishoudelijk werk en aan de andere kant werd ze zelf het symbool van brave afhankelijkheid, omdat ze er zelf net zo hard aan mee deden.

Een juridische gelijkstelling tussen betaald- en huishoudelijk werk ligt nog ver in de toekomst. Ook nu is er nog geen sprake van een gelijke verdeling van het huishoudelijk werk. Zelfs als de hulp in huis voor veel mannen vanzelfsprekend is geworden, nemen vrouwen, terwijl ze beiden werken, toch nog steeds 70% van het huishouden op zich.