Scheepsramp - Vrouwen en kinderen eerst

Het is er ingehamerd bij zeevarenden en iedereen die ook wel eens op een schip zit: bij een scheepsramp zijn het ‘vrouwen en kinderen eerst’ die het schip verlaten. De praktijk is weerbarstiger dan deze nobele uitspraak doet vermoeden en het blijkt ook niet altijd wenselijk te zijn om volgens dit principe te werk te gaan als het schip zinkt. We hebben het te danken aan een onverscrhokken zeekapitein uit de 19e eeuw. Kapitein Seton van de Birkenhead sprak de memorabele woorden: "Back from the boats... The first man that touches a boat I'll brain. Women and children first, men”.. Van zijn schip de Birkenhead werden alle vrouwen en kinderen gered, in tegenstelling tot de mannelijke opvarenden. Zijn "Stand fast!" wordt de 'Birkenhead-Drill' genoemd.

"Women and children first, men..."

• Vrouwen en kinderen eerst
• Scheepswet en Titanic
• Half gevulde reddingboot
• De Birkenhead en kapitein Seton
• Costa Concordia en Sewol
• Bemanning
• Welgemanierd en Nood aan de man
• Chaos van een ramp
• Vooral geen vrouwen en kinderen eerst
• Stichting Vrouwen en kinderen eerst

Vrouwen en kinderen eerst

Het principe van Vrouwen en kinderen eerst staat tegenover de werkwijze die wordt ingegeven door emotie, de emotie angst voorop. Wie in een levensbedreigende situatie verkeert, zoals een zinkend schip, probeert het vege lijf te redden. Wie het slimste, sterkste, dichtste bij een reddingboot is en wie maten heeft om hem te helpen, maakt meer kans op redding dan wie is overgeleverd aan willekeur. Bij ‘iedereen voor zich’ winnen de eersten, als om verschillende redenen niet alle personen uit een groep mensen in veiligheid kunnen worden gebracht. Het schip kan te snel zinken om een geordende evacuatie op touw te zitten, er kunnen te weinig reddingboten zijn voor alle passagiers aan boord, er kunnen zich vanwege de doodsangst excessen voordoen.

Het was op de Birkenhead, die zonk in 1852, dat het principe om eerst de vrouwen en kinderen te redden in praktijk werd gebracht. Het begrip ‘Vrouwen en kinderen eerst’ werd trouwens pas in 1860 bedacht.

Scheepswet en Titanic

Het principe ‘Vrouwen en kinderen eerst’ werd nooit opgenomen in de internationale scheepswet. Toch werd het gebruikt tijdens het zinken van de RMS Titanic in 1912. Het resulteerde in een percentage geredde vrouwen dat ver uitsteeg boven het percentage mannen.

• 74% van de vrouwen werd gered,
• 52% van de kinderen kwam levend van de Titanic;
• 20% van de mannen kwamen levend van boord.

Half gevulde reddingboot

Mix van geslachten

Het percentage vrouwen had nog veel hoger kunnen zijn als de dames onverschrokkener waren geweest en hun angst om plaats te nemen in de reddingboot die hoog boven het donkere water zweefde, hadden weten te overwinnen. Vele reddingboten voeren halfgevuld van de plek des onheils. Het is gebleken dat juist een mix van geslachten grotere kans op grotere aantallen geredden biedt. Mensen in nood trekken zich op aan sterke personen. Krachtige mannen, vrouwen met leiderscapaciteiten, mensen die vertrouwen uitstralen; dát blijkt belangrijk te zijn bij een ramp. Die hoofdrolspelers kunnen zowel mannen als vrouwen zijn.

De Birkenhead en kapitein Seton

Birkenhead Drill

HMS Birkenhead zonk op 26 februari 1852 voor de kust van Zuid Afrika. Op het schip zaten 480 Britse soldaten en ongeveer 26 vrouwen en kinderen. Toen het schip kelderde hamerde de kapitein erop dat de mannen moesten wachten tot de vrouwen en kinderen in de reddingboten zaten. Colonel Seton sprak de befaamde woorden: 'Stand fast!'

Alle vrouwen en kinderen overleefden de ramp, maar de meeste soldaten verdwenen in de diepte van de oceaan of werden voordat ze waren gezonken tot hun zeemansgraf opgevreten door de haaien. Het ethische principe van Colonel Seton wordt sindsdien de 'Birkenhead Drill' genoemd. Deze geschiedenis ligt aan de basis van ‘Vrouwen en kinderen eerst.’

W. D. O'Connor’s Harrington schreef er in 1860 voor het eerst over met de volgende woorden: "Back from the boats... The first man that touches a boat I'll brain. Women and children first, men.”

Costa Concordia en Sewol

Uit onderzoek blijkt dat het principe van Vrouwen en kinderen eerst alom bekend is, maar niet altijd wordt toegepast. Als de nood aan de man komt denken velen eerst aan hun eigen hachje. De scheepsramp met de Titanic vormt een positieve uitzondering, al heeft, als we de film mogen geloven, ook toen niet iedere man zich nobel gedragen.

Een recent voorbeeld van afwijken van het principe vormt de ramp met de Costa Concordia. Kapitein Francesco Schettino verliet op 13 januari 2012 voortijdig zijn gekapseisde cruiseschip met 4.200 passagiers aan boord. De kapitein had op het schip moeten blijven om de reddingswerkzaamheden te coördineren. Hij had als laatste het schip moeten verlaten.
Het drama met de Costa Concordia, die voor het Italiaanse eilandje Giglio kapseisde, kostte 32 mensen het leven en Schettino en zijn bemanning hun eer.

Ook de ramp met de Sewol toont dat de angst voor verdrinkingsdood om voorrang knokte boven een goed georganiseerde evacuatie. De praktijk laat zien dat de hoogstaande moraal aan boord van een schip meer een idee dan werkelijkheid is.

Bemanning

Met een goede leiding en een bemanning die zich verantwoordelijk gedraagt zorgt de organisatie voor een hogere overlevingskans bij rampen. In de praktijk blijken vrouwen juist een kleinere kans te hebben om een zeeramp te overleven dan mannen. De bemanning - mannen en vrouwen - heeft volgens de statistieken weer een grotere overlevingskans dan de passagiers. Twee Zweedse economen analyseerden gegevens van achttien scheepsrampen in de afgelopen anderhalve eeuw. Daar waren in totaal vijftienduizend mensen bij betrokken: passagiers, bemanning, mannen, vrouwen en kinderen, uit meer dan dertig landen.

Ondermeer de rampen met de Birkenhead, Titanic, Lusitania en Costa Concordia leverden gegevens voor het onderzoek. Alleen bij de Birkenhead en de Titanic waren het daadwerkelijk vrouwen en kinderen die het eerst in de reddingboten zaten. Bij elf andere rampen waren de vrouwen in het nadeel en in vijf was er geen duidelijk voordeel voor een van de geslachten.

Welgemanierd en Nood aan de man

Lang niet alle mannen tonen zich van hun galante kant als de nood aan de man komt. Dat geldt ook voor bemanningsleden. In rampsituaties blijken mensen over het algemeen toch het eerst aan zichzelf te denken. De Zweden keken niet specifiek naar de overlevingskansen van kinderen. Wel bleek dat jong volwassenen grotere kans op overleven hebben dan kinderen en ouderen.
Het onderzoek toont ook dat de welgemanierdheid sinds de Eerste Wereldoorlog is toegenomen. Het lijkt erop dat mannen en zeelui sindsdien galanter zijn geworden. Vrouwen hebben sinds de Eerste Wereldoorlog acht procent meer kans op overleven van een scheepsramp.

Chaos van een ramp

Mannen zijn even waardevol als vrouwen en de kansen op redding zou je daarom misschien op 50-50 moeten zetten, maar in de chaos van een ramp is enige regie van de evacuatie onontbeerlijk. De regie komt samen met het maken van keuzes: wie mag er eerst in de reddingboot gaan zitten. Vroeger waren vrouwen minder praktisch gekleed, waardoor ze minder kans hadden zichzelf te kunnen redden. Bovendien was het idee wijdverbreid dat vrouwen ‘het zwakke geslacht’ waren die door de mannen verzorgd moesten worden. Over het algemeen zullen vrouwen er geen bezwaar tegen hebben dat ze in noodsituaties een streepje voor hebben. Ze kunnen dan tevens voor hun kinderen zorgen.

Vooral geen vrouwen en kinderen eerst

Stroomlijn en ordelijke verkeersstroom

Om de kans te vergroten zoveel mogelijk mensen te redden uit een zinkend schip, is het juist belangrijk om af te wijken van het credo ‘Vrouwen en kinderen eerst.’

Bij evacuaties in noodsituaties hoort er een nieuwe organisatie te ontstaan waarbij bijvoorbeeld de bemanning zich niet een weg vecht in de reddingboten, zoals bij de Costa Concordia is gebeurd, maar wordt ingezet om informatie te geven en te stroomlijnen. De bemanning kent het schip en zij moeten zorgen voor een ordelijke verkeersstroom in één richting. Dat stelt de passagiers gerust. Natuurlijke groepen moeten intact gehouden worden. Kinderen bij hun ouders, geliefden bij elkaar, zodat ze niet om elkaar gaan zoeken en daarmee de chaos vergroten. Verder moet er een mix zijn van spierkracht en leiding, van overwicht en dapper voorbeeld. Die eigenschappen kunnen zowel mannen als vrouwen bezitten en het is belangrijk dat daar tijdens de noodsituatie op gesteund wordt. Talenten kunnen op het moment suprême ingezet worden voor één doel: veilig heenkomen en redding. Als voorbeeld: een professionele entertainer, die gewend is aandacht van groepen mensen vast te houden, kan met dat talent worden ingezet tijdens de evacuatie. Hij kan, volgens orders van de kapitein, voorkomen dat mensen in het water springen, geliefden elkaar kwijtraken en passagiers gewond raken door geduw en getrek. De Costa Concordia ontbeerde een kapitein die dat orkestreerde.

Lees verder

• Visserstruien - elk dorp zijn eigen trui
• Wonder – de viool uit de Titanic
• Costa Concordia – de Titanic van deze eeuw
• KNRM NH 1816 - reddingboot van de toekomst
• Paardenreddingboot van Ameland - met demonstratieschema