nieuws uitgelicht

Demonstraties in Marokko gericht op geleidelijke verandering

Vanaf eind januari 2011 werd in Marokko gedemonstreerd voor democratische hervormingen. De bevolking eiste echter niet de val van het regime. Het land kende sinds 1999, toen koning Mohammed VI zijn vader Hassan II opvolgde, een relatief mild bewind dat zelf veranderingen doorvoerde. Bovendien was het koningshuis er onder de bevolking populair. Maar de ongelijke verdeling van de welvaart, alsmede de corruptie en het maar langzame politieke hervormingsproces riepen onvrede op.

Eerdere hervormingen

Op initiatief van koning Mohammed voerde de Marokkaanse overheid na de eeuwwisseling een aantal belangrijke veranderingen door. Eén daarvan betrof de emancipatie van vrouwen, een andere had betrekking op de afrekening met een zeer repressief verleden.

Protesten

Na een aantal kleinere demonstraties verzamelden zich op 20 februari 2011 in de hoofdstad Rabat en in steden als het westelijk gelegen Marrakech en het noordelijke Larache vele duizenden mensen. De organisatoren spraken van honderdveertigduizend betogers in heel Marokko. De dag erna protesteerden volgens hen driehonderdduizend mensen, maar de autoriteiten hielden het op zevenendertigduizend.

Er was weinig sprake van overheidsgeweld, hoewel vanuit de stad Tanger, in het noorden van het land, werd gemeld dat de politie er hard optrad tegen demonstranten en arrestaties verrichtte. Verder werden in een aantal steden winkels geplunderd en overheidsgebouwen aangevallen. Op 21 februari meldde minister van Binnenlandse Zaken Taieb Cherqaoui dat de dag ervoor vijf doden waren gevallen, toen door vandalisme in de noordelijke stad Al-Hoceima een bank afbrandde.

Na kleinere protesten op 26 februari waren voor de daarop volgende dag grote betogingen gepland, die merendeels door de lokale autoriteiten werden verboden. In Kenitra, een stad ten noorden van Rabat, zette de oproerpolitie de wapenstok in tegen honderden betogers. Vreedzame demonstraties in de noordelijke stad Agadir en in Al-Hoceima werden met geweld beëindigd. In de westelijke stad Casablanca eisten enkele duizenden mensen democratische hervormingen. Ook in Rabat demonstreerden enkele duizenden mensen, zonder dat er ingegrepen werd. Onbevestigde berichten tenslotte meldden een grote protestmars in de noordelijke stad Fez.

Op 24 april gingen in verscheidene steden opnieuw duizenden mensen de straat op. De demonstraties verliepen zonder geweld. Maar op 29 mei trad de politie in Casablanca hard op door met de wapenstok de menigte te verspreiden, waarbij tientallen gewonden vielen. De autoriteiten wezen erop dat de betoging was verboden en dat het gedrag van de deelnemers ‘provocerend’ was.

Grondwetswijzigingen

Koning Mohammed kondigde op 9 maart in een televisietoespraak grondwetswijzigingen aan die een ‘uitbreiding van individuele en collectieve vrijheden’ beoogden. Een commissie in samenwerking met politieke partijen, vakbonden en maatschappelijke organisaties zou met voorstellen komen die vervolgens in een referendum aan de bevolking zouden worden voorgelegd.

Mohammed presenteerde op 17 juni een ontwerptekst, waarin de koning niet langer werd aangeduid als 'heilig' maar als 'onschendbaar'. Wel bleef hij aanvoerder van de strijdkrachten en 'leider van de gelovigen' in Marokko. Zijn politieke macht werd echter duidelijk verminderd.

De premier zou niet langer door de koning worden benoemd maar door de grootste politieke partij worden aangewezen. Voortaan mocht de premier ook ministers benoemen en ontslaan, een bevoegdheid die dan toe alleen de koning had. Ook kon hij, zij het met toestemming van de koning, voorstellen om het parlement te ontbinden. Het parlement zelf zou meer vrijheid krijgen om wetten te ontwerpen.

Voorts kwamen er garanties voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en werd de invloed van de regio’s vergroot. Ook zouden de rechten van vrouwen, die eerder al bij wet aanzienlijk waren verruimd, verder worden versterkt.

Positie Berbers

Op dezelfde dag dat de grondwetswijzigingen werden gepresenteerd, maakte de koning de officiële erkenning bekend van de taal van de Berbers, het Amazigh. In de toekomst konden zij, behalve met het Arabisch, ook met hun eigen taal terecht bij instanties als rechtbank en politie.

Al eerder hadden de Berbers onder het bewind van Mohammed het recht gekregen op onderwijs in hun eigen taal. Ook was een koninklijk instituut opgezet voor het behoud en de ontwikkeling van de Berbertaal- en cultuur.

20-februari-beweging

De grondwetswijziging werd voorbereid door consultatierondes in politieke en maatschappelijke organisaties. Zij stonden in het algemeen positief tegenover de hervormingsvoorstellen.

Op 19 juni echter gingen duizenden ontevreden jongeren de straat op in de steden Casablanca, Marrakech, Rabat en Tanger. Zij behoorden tot de 20-februari-beweging, genoemd naar de eerste dag van massale betogingen, en vonden de hervormingen niet ver genoeg gaan. In Casablanca en Rabat werden de demonstranten belaagd door regeringsgezinde activisten die met stenen, eieren en flessen gooiden. Volgens de beweging was hier sprake van een door de overheid georganiseerde intimidatiecampagne.

De radicale betogers bekritiseerden onder andere het feit dat de koning hoofd van het leger en de hoogste juridische macht bleef. Ook had deze volgens de nieuwe voorstellen nog altijd de bevoegdheid om de noodtoestand uit te roepen.

Referendumuitslag betwist

Op 1 juli kon de bevolking zich bij referendum uitspreken over de grondwetswijzigingen. Het radicale deel van de oppositie boycotte de volksraadpleging, niet alleen op inhoudelijke gronden maar ook omdat tegenstanders nauwelijks ruimte zouden krijgen in de media. De overheid voerde een actieve campagne en instrueerde alle imams om moskeebezoekers op te roepen tot een vóórstem. Ook werd beweerd dat de overheid, met name onder analfabeten op het platteland, stemmen kocht. Het referendum zelf verliep zonder incidenten en grote aantallen voor- en tegenstanders verzamelden zich in de straten van Rabat.

Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken bedroeg de opkomst bijna 73 procent. Van hen zou 98,5 procent hebben ingestemd met de grondwetswijzigingen. Critici betwijfelden de officiële cijfers of bestempelden deze ronduit als frauduleus. Het referendum was op 3 juli voor vele duizenden voor- en tegenstanders aanleiding opnieuw de straat op te gaan. Hetzelfde patroon van verdeeldheid herhaalde zich op 17 juli. De ergernis over de grondwetswijzigingen bleef bestaan, want nog op 25 september gaven wederom duizenden mensen in Marokko blijk van hun onvrede.

Dit artikel maakt deel uit van een special over de Arabische Lente. Daarin komen achtereenvolgens Mauritanië, Tunesië, Egypte, Bahrein, Saoedi-Arabië, Oman, Jordanië, Syrië, Marokko, Jemen en Libië aan bod.