Verdrijving van Duitsers uit Polen

Tussen 1944 en 1950 moesten bijna 10 miljoen Duitsers uit Polen vertrekken. Hun thuistocht was bar en onmenselijk en miljoenen van hen kwamen daarbij om het leven. Waarom moesten 10 miljoen Duitsers in de jaren tussen 1944 en 1950 weg uit Polen? En hoe kwamen deze Duitsers in Polen? Lees alle over deze ethnische opruiming.

Tussen 12 en 14 miljoen Duitsers teruggestuurd

In de jaren tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn tussen de 12 en 14 miljoen Duitsers teruggestuurd naar hun vaderland. Zij kwamen uit landen die ten oosten van Duitsland lagen. Een dikke 9 miljoen van hen had al die tijd in Polen gewoond, maar werd teruggestuurd. Dit betekende dat na de oorlog een groot deel van de Duitse bewoners uit mensen bestond die het land de rug hadden toegekeerd. Uit volkstellingen in 1950 bleek dat in wat toen nog de Bondsrepubliek heette ruim 16 procent van de mensen uit bewoners bestond die eerder verdreven werden uit andere landen. In de DDR was dat aantal nog veel hoger, 25 procent.

Velen kwamen om

Uit schattingen is gebleken dat veel van de Duitsers die werden verdreven uit anderen landen bovendien het leven lieten. Ze werden vermoord, geëxecuteerd, kwamen om bij oorlogsgevechten of ze stierven op de tocht naar huis van honger, koude en uitputting.

Etnische opruiming

In feite was deze verdrijving een soort etnische opruiming die al veel eerder begint, namelijk eeuwen daarvoor. Zo werd het Poolse rijk verdeeld onder Pruisen, Habsburg en Rusland aan het einde van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw. Ook een belangrijke rol speelde de territoriale herindeling van Europa door onder meer het Verdrag van Versailles aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Deze overeenkomst zette Polen weer op de kaart. Bovendien had het als gevolg dat Oost-Pruisen als het waren een Duitse enclave werd tussen Polen en Litouwen.

Pact tussen Stalin en Hitler: alleen vreedzaam Europa bij ethnische homogeniteit

Het pact tussen Stalin en Hitler op 23 augustus 1939 was overigens toch wel de hoofdreden. Daarin was eigenlijk de boodschap verborgen dat er alleen een vreedzaam Europa kon bestaan als ieder land slechts zijn eigen bevolking zou hebben. Polen dus voor de Polen, Duitsland voor de Duitsers, Rusland voor de Russen. Om dit te bewerkstelligen namen Stalin en Hitler in hun overeenkomst een programma op voor de etnische schoonmaak van de gebieden. De Duitsers die in de gebieden woonden waar de Sovjet Unie over ging regeren, zouden naar gebieden moeten verhuizen waar Duitsland de heerschappij over had. Niet lang na de ondertekening van het Pact viel Hitler Polen binnen. Direct werd gestart met het opschonen van het land en daardoor moesten 900.000 Volksduitsers (mensen die wel Duits spraken, maar het eigenlijk op grond van hun staatsburgerschap niet waren) vertrekken uit de Baltische staten, Oost-Polen en Bessarabië. Ze werden gedwongen te vertrekken naar Poolse gebieden die inmiddels door Hitler waren opgeëist. De Polen en Joden die al die gebieden woonden werden vervolgens verdreven naar het door de Duitsers bezette gebied rond Warschau. Tevens werden honderdduizenden Poolse mannen en vrouwen naar het westen gestuurd. Ze moesten daar dwangarbeid verrichten. De Volksduitsers namen ondertussen de woningen in van de Polen en Joden die waren verdreven. Voor velen was dat overigens geen plezierige onderneming, zij lieten wat zij beschouwden als hun vaderland en alles wat daarmee annex was achter.

Volksduitsers moeten weer verkassen

Toen de oorlog ook het oosten van het Groot-Duitse Rijk bereikte moesten de Volksduitsers weer verkassen. De Britten kwamen uit het westen, terwijl uit de andere kant het Rode Leger op hen jaagde. Al vanaf 1943 begonnen de nazi’s Duitsers te evacueren uit Oost-Pruisen. In dat gebied werd het Rode Leger namelijk verwacht. De Volksduitsers moesten nu naar de door Hitler geannexeerde gebieden, waar eerder de Baltische Duitsers naar toe waren gestuurd.

Hitler roept op de vijand te trotseren

De Duitse bevolking in het oosten werd al snel op evacuatie voorbereid, maar hoewel alles daar klaar voor was kwam de uitvoering maar moeilijk tot stand. Hitler riep namelijk voortdurend op om de vijand te trotseren. In Breslau werd in 1945 de bevolking zelfs in gijzeling genomen. Zij mochten de stad niet verlaten. Er volgde een massaslachting en tussen de 40.000 en 80.000 mensen verloren daarbij het leven. Op de vlucht geslagen sneuvelden nog eens zo’n 90.000 Duitsers. En dat gebeurde niet alleen in Breslau, maar ook in andere steden in het oosten van het Groot-Duitse Rijk. Toen de Russen in de winter van 1944-1945 het Rijk binnenvielen om op weg te gaan naar Berlijn, vluchtten veel Duitsers alsnog. Zowel de vluchtende als de achtergebleven Duitsers kregen vervolgens te maken met de wraak van het Russische leger dat moordde, mishandelde en verkrachtte.

Inwoners van Oost-Pruisen: vlucht over het ijs van Frische Haff

De bewoners van Oost-Pruisen hadden het extra zwaar. Zij vluchtten in paniek over het ijs van het Frische Haff in de richting van Danzig. Daarbij vielen werkelijk honderdduizenden doden. Mensen die het wel redden kwamen op schepen terecht die hen verder naar het westen moesten brengen. Maar zij vielen vaak ten prooi aan Russische duikboten. Zo werd de naziekruisvaarder Wilhelm Gustloff door 3 Russische torpedo’s lekgeschoten. De tienduizend passagiers die aan boord waren haalden het bijna allemaal niet. Negenduizend van hen verdronken in het ijskoude water.

Na de capitulatie: veel vluchtelingen terug naar huis in Poolse gebieden

Na de capitulatie van Duitsland gingen veel vluchtelingen terug naar huis in de Poolse gebieden. Ondertussen waren veel Polen uit de oostelijke gebieden die weer bij de Sovjet-Unie gingen horen in de huizen getrokken van Duitsers in West-Polen.

Wilde verdrijvingen

In de zomer van 1945 braken de zogenaamde wilde verdrijvingen uit. De Polen die zo zwaar getroffen waren door de oorlog (van wie de helft uit Joden bestond) begonnen hele en halve Duitsers weg te jagen. Daarbij werden de mensen mishandeld, beroofd en werden ze in concentratiekampen van de nazi’s samengebracht. De Polen hadden het vooral voorzien op de Duitsers die voor 1939 Pools staatsburger waren geweest. Door hen waren ze als een minderwaardig volk behandeld en dat lieten ze hen nu weten. Honderdduizenden Duitsers konden nog wel vluchten, maar de rest werd in kampen opgesloten. Bovendien werden duizenden Duitsers gewoon vermoord. Ook beroofden velen van hen zichzelf van het leven, omdat ze geen uitweg meer zagen.

Rusland en de Ruslandduitsers

De Russen deden ondertussen zo’n beetje hetzelfde met de Ruslandduitsers die aan het begin van de oorlog uit de Baltische staten en voormalig Oost-Polen waren gehaald. Ook zij moesten in kampen en getto’s leven.Volgens een telling in 1949 namen uiteindelijk ruim 5 miljoen Polen uit Oekraïne en Wit-Rusland de plaatsen in van de Duitsers in Opper- en Neder-Silezië, Wartheland en West-Pommeren.

Poolse grens schuift op: tevens etnische zuivering

In 1945 werd door Josef Stalin, Harry S. Truman en Winston Churchill besloten dat Polen zo’n 200 tot 300 kilometer zou opschuiven naar het westen. Duitsland verloor daardoor een kwart van haar oorspronkelijke grondgebied. Tevens werd besloten dat het voormalige Oost-Polen en het nieuwe West-Polen gezuiverd moest worden. Vanaf dat moment werden Duitsers uit Polen en de Polen uit Oekraïne en Wit-Rusland verdreven. In 1947 werden geregelde transporten van Duitsers uit Poolse kampen en getto’s ingezet. Veel Ruslandduitsers gingen naar Siberië. De Duitsers die in Poolse kampen hadden gezeten werden naar Duitsland vervoerd.

Zo'n 2,6 miljoen Duitsers uit het nieuwe Polen verdreven

Van 1946 tot eind 1949 werden zo’n 2,6 miljoen Duitsers uit het nieuwe deel van Polen verdreven. De meesten van hen gingen naar West-Duitsland en een groot deel kwam in de Sovjetzone terecht (de Duitse Democratische Republiek). In 1950 werd het zuiveringsproces dat door de geallieerden was vastgelegd aan het einde van de oorlog tot een einde. In Polen bleven zo’n driehonderd tot vierhonderdduizend Duitsers over. Zij gingen werken in de mijnbouw, de industrie, de landbouw en in ziekenhuizen. Veel van deze mensen werden later ook officieel Pool of ze gingen terug naar Duitsland om daar herenigd te worden met hun familie.