Esperanto: de internationale taal?

Veel Nederlanders onder ons kennen diverse verschillende talen. Dat is handig voor als je bijvoorbeeld met vakantie gaat. Je kunt je dan in de voor dat land geldende voertaal redden. Ook is het beheersen van verschillende talen in Nederland erg handig. Nederland is een multiculturele samenleving geworden en niet iedereen beheerst de Nederlandse taal. Maar was het niet veel handiger geweest als we wereldwijd één en dezelfde taal zouden spreken? Zo'n taal is lang geleden ontwikkeld, al spreekt lang niet iedereen deze taal. De naam van deze taal is: Esperanto.

Inhoud

• Esperanto
• Talen
• Kunsttaal
• Kunsttalen in films
• Ludwik Lejzer Zamenhof: bedenker Esperanto
• Verdere verloop
• Eigen vlag
• Monument op Texel
• Weetjes over Esperanto
• Spreken en tellen
• Extra weetjes
• Letters
• Klinkers
• Medeklinkers
• Cijfers
• Enkele voorbeelden
• Zelf Esperanto leren?

Esperanto

Er worden wereldwijd ontzettend veel verschillende talen gesproken. Deze talen zijn natuurlijke talen en zijn met de mensheid meegegroeid. Ze gaan van de ene op andere generatie over. Soms is het erg lastig om met iemand die een geheel andere taal spreekt te communiceren. Daarop is een internationale taal ontwikkeld: het Esperanto. Deze taal is een kunsttaal en wordt naast de eigen voertaal gesproken. Iemand die Esperanto spreekt wordt een Esperantist genoemd. Esperanto is de meest gesproken kunsttaal ter wereld. Naar schatting spreken er tussen de 50.000 en 2 miljoen mensen deze taal, verspreid over ongeveer 120 landen.

Talen

Zoals eerder aangegeven worden er wereldwijd verschillende talen gesproken, maar liefst dik 6900 hiervan zijn officiële talen. Een aantal voorbeelden hiervan zijn:

• Engels
• Duits
• Frans
• Chinees
• Spaans
• Portugees
• Grieks
• Italiaans

Kunsttaal

Wie wel eens een kruiswoordpuzzel heeft gemaakt, heeft vast wel eens de volgende vraag zien staan: een kunsttaal met drie letters. Het antwoord hierop is Ido. Maar wat is een kunsttaal eigenlijk? Er wordt bij talen onderscheid gemaakt tussen natuurlijke talen en kunsttalen. Een natuurlijke taal is heel lang geleden ontstaan en gaat van generatie op generatie over. Een kunsttaal is een taal die door iemand of een groep mensen is ontworpen/bedacht, met de bedoeling dat mensen onderling gemakkelijker kunnen communiceren. Er is geen verwantschap met een andere taal. Er zijn heel veel kunsttalen.

De talen Esperanto (1887) en Ido (1907) zijn nog gesproken kunsttalen. Er zijn nog veel meer kunsttalen:

• Globisch
• Glosa
• Idiom-neutral (1903)
• Interlingua (1951)
• Ixessoire
• Kosmos (1888)
• Latino sine Flexione
• Lingua Franca Nova
• Mondolingue
• Occidental
• Volapük (1881)

Hiervan worden Interlingua en Volapük nog gesproken.

Kunsttalen in films

Daarnaast zijn er kunsttalen die worden gebruikt in films. Een voorbeeld hiervan is Klingon. Deze kunsttaal wordt gesproken in de films van Star Trek. Deze taal wordt trouwens niet alleen in de films gesproken, er zijn zelfs mensen die deze taal hebben overgenomen. Er bestaat een taalinstituut: het Klingon Language Institute (KLI). In de films van Lord of the rings wordt ook een kunsttaal, namelijk elfentaal gesproken. De bedenker van de elfentaal is J.R.R. Tolkien. Hij bedacht de elfentalen Quenya en Sindarijns.

Ludwik Lejzer Zamenhof: bedenker Esperanto

Ludwik Lejzer Zamenhof werd op 15 december 1859 geboren in de Poolse stad Białystok en overleed op 14 april 1917 in Warschau. Hij groeide op in een Joods gezin. In zijn omgeving werden verschillende talen gesproken: Duits, Pools, Russisch, Wit-Russisch en Jiddisch. Hij merkte dat mensen elkaar niet altijd goed begrepen en dat daardoor vaak miscommunicatie ontstond. Al op jonge leeftijd bedacht hij dat er een taal moest komen waarbij iedereen elkaar kon begrijpen. Hiermee zouden taalbarrières opgelost kunnen worden. In vier jaar tijd (in 1878) ontwikkelde hij een taal die hij met zijn medestudenten begon te spreken. Hij studeerde af en werd oogarts. Al die tijd bleef een internationale taal hem interesseren. Uiteindelijk gaf hij in 1887 in eigen beheer zijn eerste boek uit. De titel van het boek was: La internacia lingvo, wat de internationale taal betekent. Voor dit boek gebruikte hij de pseudoniem Doktor Esperanto. De betekenis van Esperanto is: "iemand die hoopt". En al gauw kreeg zijn bedachte taal de naam: Esperanto.

Verdere verloop

Hij hoopte dat veel mensen de taal zouden gaan spreken. Dit viel tegen, maar de taal kreeg wereldwijd wel steeds meer bekendheid. In 1905 werd in Nederland de Esperantovereniging La estonto estas nia opgericht. In Frankrijk werd voor het eerst een wereldcongres gehouden. In 1908 werd de Wereld Esperanto Vereniging (UEA) opgericht. Sinds 1955 is dit in Nederland, in Rotterdam gevestigd. Er is zelfs in het verleden een heus Esperantoland geweest. Dit land kreeg de naam Amikejo, wat plaats van grote vriendschap betekent. Het land bevond zich in een heel klein staatje met de naam Neutraal Moresnet. Dit staatje was vroeger te vinden op de plaats waar tegenwoordig het drielandenpunt (Vaals) is. Ze kregen een eigen vlag en volkslied.

Eigen vlag

De Esperantovlag is groen met een vijfpuntige ster. Deze vijf punten staan voor vijf werelddelen, de groene kleur is de kleur van de vrede.

Monument op Texel

In 1930 kreeg Esperanto een opmars op het eiland Texel. De twee broers Duinker kregen veel eilandbewoners geïnteresseerd in de internationale taal. Dit was vooral de danken aan Johan Duinker. Na het inzamelen van geld werd er in 1935 zelfs een monument op Texel onthuld. Helaas heeft dit monument de oorlog niet goed doorstaan. In 1941 werd het door de Duitse bezetters verwoest. Later is het monument herbouwd. Dat heeft Johan Duinker zelf niet meer mogen meemaken. Hij is vlak voor de bevrijding doodgeschoten. Het monument staat op de Kogerstraat in Den Burg.

Weetjes over Esperanto

• Zanger Rob de Nijs heeft in 1988 een cd-single in het Esperanto gemaakt. Deze single heet Unu voc’ tutmonda dat Wereldwijd één stem betekent. Er is zelfs een songtekst voor diegene die Esperanto kan lezen.
• Er zijn veel boeken in Esperanto. Sommige boeken zijn direct in Esperanto geschreven en andere zijn vertaald naar Esperanto. Een aantal voorbeelden hiervan zijn:
• Pipi Strumpolonga (Pipi Langkous) van Astrid Lindgren
• Cisko kaj Vinjo (Suske en Wiske)
• Tinĉjo (Kuifje)
• Er zijn diverse tijdschriften in Esperanto.

Spreken en tellen

De klinkers en medeklinkers komen sterk overeen met talen die gesproken worden in het oosten van Europa. Dit zijn de zogeheten Slavische talen. In het Esperanto worden 23 klinkers en 5 medeklinkers gebruikt, zowel in hoofdletters als in kleine letters. De gebruikte woorden zijn afgeleid van een aantal verschillende talen:

• 60% Romaans
• 30% Germaans
• 5% Slavisch
• 5% Japans en Grieks

Extra weetjes

• Bij de uitspraak wordt op de een-na-laatste lettergreep de klemtoon gelegd
• Alle letters van een woord moeten uitgesproken c.q. geschreven worden
• De letters q, w, x en y bestaan niet
• Bij een aantal letters wordt een hoedje/dakje, oftewel accent circonflexe gebruikt
• Dat is het geval bij: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ
• Alleen bij de letter u wordt gebruikt gemaakt van een breve, oftewel een omgekeerd boogje. Die letter ziet er dan zo uit: ǔ

Letters

Onder de letters wordt onderscheid gemaakt tussen klinkers en medeklinkers.

Klinkers

Medeklinkers

Cijfers

Enkele voorbeelden

• Wil je vanaf 10 verder tellen, dan ga je als volgt te werk: je noemt eerst het tiental (dek) en dan het betreffende eental. Dus 11 is dek unu, 12 is dek du, 15 is dek kvin enz. Zodra je bij twintig bent, zeg je: dudek. Tel je dan weer verder dan wordt het: dudek unu (21), dudek kvin (25) etc.
• Honderd is cent. Dus tel je verder, dan wordt het: cent unu (101), cent dek ok (118) etc. Tweehonderd wordt uitgesproken als ducent. Wil je bijvoorbeeld 211 zeggen, dan wordt dit: ducent dek unu.
• Duizend is mil. 1110 wordt dan: mil cent dek en 1211 wordt dan: mil ducent dek unu, 2218 wordt dan: dumil ducent dek ok.

Zelf Esperanto leren?

Er zijn online een aantal mogelijkheden om Esperanto te leren.

Bonŝancon kun la lernado de Esperanto! (Veel succes met het leren van Esperanto!)