Pyrrho van Elis en het pyrronistisch skepticisme

Pyrrho van Elis (ca. 360-270 BCE) was de eerste skepticus. Tegenwoordig wordt skepticisme vaak geschreven als ‘scepticisme’, dus met een c in plaats van k. Dit is echter de latinisering van het oud-Griekse woord. Het skepticisme is de filosofische stroming die stelt dat we niets kunnen kennen. Het pyrronistisch skepticisme verschilt hiervan. Volgens een pyrronistisch skepticus is zelfs de stelling dat niets gekend kan worden dogmatisch. Een pyrronistisch skepticus blijft in een staat van ononderbroken twijfel, blijft zoeken naar de waarheid en distantieert zich van onbewezen stellingen. Pyrrho is skepticus geworden aangezien, volgens Pyrrho, tegen elke propositie of stelling het tegendeel met evenveel redelijkheid gesteld kan worden. In andere woorden, overal zijn wel argumenten voor en tegen, en uiteindelijk kan je nooit weten of iets wel of niet het geval is. Er is erg weinig bekend over het leven van Pyrrho. Volgens Diogenes Laërtius, een Griekstalig biograaf vermoedelijk uit het begin van de 3e eeuw, is Pyrrho in armoedige omstandigheden opgegroeid. Oorspronkelijk zou hij schilder zijn geweest, een matige. Vervolgens werd hij geboeid door de filosofie. Hij ging in de leer bij Stilpo en vermoedelijk Bryson, leerling van Socrates. Beide waren Megarische dialectici. De leer van Democritus zou hem hebben beïnvloed. Democritus was een Atomist. Atomisten stelden dat de realiteit op is gebouwd uit kleine ondeelbare deeltjes, atomen.

De expeditie van Alexander de Grote naar India

Hierna ging Pyrrho in de leer bij filosoof Anaxarchus van Abdera. Anaxarchus behoorde tot de school van Democritus. Samen met Anaxarchus en anderen is Pyrrho meegegaan op de expeditie van Alexander de Grote naar India. In India zou hij bij ‘naakte wijze mannen’, Gymnosofisten, in de leer zijn gegaan. Letterlijk vertaald is een Gymnosofist een ‘naakte filosoof’. Deze Indische filosofen leiden een radicaal ascetisch leven, d.w.z. een zo rein mogelijk leven waarbij begeerten worden onderdrukt. Zelfs kleding en voedsel zagen ze als een inbreuk op de zuiverheid van het denken.

Volgelingen in Griekenland

Terug in Griekenland koos hij voor een eenvoudige levensstijl, waarschijnlijk vanwege zijn ontmoeting met de Gymnosofisten. Alsnog werd hij erg gerespecteerd door de inwoners van Elis, en ook door de Atheners. Athene kende hem uiteindelijk zelfs het burgerschap toe. Er wordt geclaimd dat niet alleen zijn eenvoudige levensstijl, maar ook zijn filosofie het resultaat was van de ontmoeting met de Gymnosofisten, maar waardoor is onduidelijk.

Hoe hij dan ook op zijn filosofie is gekomen, terug in Griekenland kreeg hij meerdere volgelingen. De belangrijkste van zijn volgelingen was Timon van Philius. Hij scheen enige bekendheid te hebben gekregen. Reisschrijver Pausanias schreef over een beeld van hem op de marktplaats van Elis. Diogenes schreef dat hij hoge priester was geworden, en dat in zijn eer filosofen geen stadsbelasting meer hoefden te betalen. Het is onduidelijk hoe betrouwbaar zij als bronnen waren. Pyrrho heeft zelf, misschien met als uitzondering wat verloren gegane poëzie op de expeditie van Alexander de Grote, niets geschreven. Timon van Philius wel, maar het probleem is dat hij als aanbidder schreef, en niet neutraal. Toch is Timon waarschijnlijk de betrouwbaarste bron wat Pyrrho betreft.

Ataxaria

Pyrrho stelde dat aangezien niets gekend kan worden, Ataxaria de enige juiste levenshouding is. Ataxaria is de vrijheid van bezorgdheid. Volgens geschriften, paste hij dit in de praktijk toe. Er is geschreven dat, omdat hij zijn zintuigen niet vertrouwde, hij niet aan de kant ging voor voorbijgangers of enig gevaar. Zijn vrienden zouden hem hierbij geholpen moeten hebben. Maar, er is ook weer gezegd dat hij zijn leven wel op een verstandige manier kon uit voeren.

Vaak wordt Pyrrho afgeschilderd als altijd, in wat voor omstandigheden dan ook, kalm blijvend. Dit doet Timon bijvoorbeeld, al geeft hij waarschijnlijk een geïdealiseerd beeld van Pyrrho. Zelfs tijdens een storm op een schip of een chirurgische ingreep zou Pyrrho kalm zijn gebleven. Timon suggereert dat de kalmte het resultaat is van het niet inmengen in filosofisch onderzoek of debat. In verschillende anekdotes wordt gesteld dat Pyrrho geen waarde hecht aan de normale conventies van de maatschappij, zoals afkeuring van anderen. Wat waar en niet waar is blijft onduidelijk, maar samengevoegd geven de bronnen een consistent portret. Mogelijk geeft dit een ideaal waar Pyrrho naar streefde, en wat hij voldoende heeft bereikt.

De School van het Pyrronisme

Uit zijn volgelingen is nog geen school ontstaan. Dit gebeurde pas meerdere eeuwen na zijn tijd. In de 1e eeuw BCE richtte Aenesidemus de pyrronistische school op. De relatie tussen de school en Pyrrho is echter wat onduidelijk. De bron voor het (latere) pyrronisme is filosoof Sextus Empiricus, die hier in de 2e of 3e eeuw over heeft geschreven in zijn werk ‘Tegen de Wiskundigen’.

De school van het pyrronisme was in die tijd niet de enige skeptische school in de Grieks-Romeinse wereld. Er was namelijk ook de skeptische academie, waarvan Carneadas de bekendste skepticus was. Carneadas stelde: ‘Niets kan men zeker weten, zelfs dit niet.’ De pyrronisten zagen zelfs de stelling dat niets gekend kan worden als dogmatisch.