Plato: allegorie van de grot

Plato was een Griekse filosoof en schrijver die leefde in de klassieke oudheid, van 427 voor Christus tot 347 voor Christus. Hij behoort tot de meest invloedrijke filosofen binnen de geschiedenis van de westerse filosofie. De allegorie van de grot is een van zijn belangrijkste passages/fragmenten, welke deel uitmaakt van zijn dialoog 'Staat'.

Levensverhaal

Plato leefde van 427 voor Christus tot 347 voor Christus in het oude Griekenland. Griekenland was rond die periode al zo ver ontwikkeld dat iedereen het voor het zeggen had. Er was dus veel ruimte voor filosofen die nadachten over de diepere betekenissen van het leven en over het wezen van de mens. Plato was een van de bekendste filosofen rond die tijd. Ook bekende filosofen waren Socrates (469 v.C. tot 399 v.C.), de leermeester van Plato, en Aristoteles (384 v.C tot 322 v.C.), de volgeling en leerling van Plato. Voordat Plato filosoof werd, was hij sportman, dichter en aristocraat. Zijn ontmoeting met Socrates heeft hem enorm geïnspireerd, en ook na de dood van Socrates was hij nog erg gegrepen door de filosofie en vond hij dat het een belangrijke plaats in de samenleving moest krijgen. Hij richtte de Academie op, een voorloper van universiteiten in de Middeleeuwen, en gaf tot zijn dood leiding aan dit instituut.

Plato’s mensbeeld

Plato’s mensbeeld bestond er uit dat de mens een ziel heeft en dat de ziel een oneindig bestaan heeft: het heeft geen begin en geen eind. Plato zag het lichaam als een kerker van de ziel: bij de geboorte komt de ziel in een lichaam, als het lichaam sterft komt de ziel weer opnieuw ter beschikking. Wanneer de ziel in een lichaam komt, dan draagt deze al veel kennis en bij zich. Dit mensbeeld komt overeen met het beeld van reïncarnatie.

Plato dacht na over het feit dat als iemand een tafel ziet, diegene meteen kan herkennen: ‘Dat is een tafel’. Hij is toen naar een meubelmaker gegaan en heeft gevraagd wat een tafel nou eigenlijk een tafel maakt. De meubelmaker raakte geïrriteerd en heeft Plato zijn winkel uitgestuurd. Maar door over dit onderwerp dieper na te denken is Plato uitgekomen op de allegorie van de grot.

De allegorie van de grot

De allegorie van de grot is een best wel moeilijk te begrijpen denkwijze. De allegorie gaat uit van het bestaan van twee werelden. De ene wereld is de wereld van de realiteit waarin we leven en alles voorbij gaat in de loop van de tijd. De andere wereld is de Ideeënwereld. In deze wereld heerst volstrekte orde, blijft alles steeds hetzelfde en tijd bestaat niet. Het lichaam van de mens bevindt zich in de wereld van de realiteit. De ziel van de mens is in de Ideeënwereld. Volgens Plato was het levensdoel van een intelligent mens om deze situatie te begrijpen om zo in de Ideeënwereld te kunnen komen.

Plato’s idee was dat er een grot was, met een gang zo lang dat er geen daglicht binnen kon dringen. Hier zit een rij mensen met hun rug naar de ingang toe. De mensen hebben nog nooit iets meegemaakt of gezien. Ze zijn zo vastgemaakt dat ze niet kunnen bewegen en ook niet naar elkaar kunnen kijken. Ze zien dus alleen de wand van de grot voor zich. Achter de gevangenen brandt een vuur. Tussen het vuur en de rij mensen in komen de perfecte ideeën voor van alle voorwerpen die er zijn. Deze vormen schaduwen op de rotswand waar de mensen naar kijken. De mensen gaan deze vormen herkennen, ook als het vuur wat beweegt en de schaduwen uitgerekt zullen raken. Voor de mensen in de grot was dit de realiteit. Een van de mensen zou zich los kunnen maken om zich om te draaien, maar omdat hij altijd vast heeft gezeten zou hij verkrampen en zou dat pijnlijk voor hem zijn. Het licht van het vuur zou hem verblinden en pijn doen in de ogen. Hij zou zich door de pijn en de verwarring weer onmiddellijk omkeren naar de wand, want dat is de realiteit die hij begrijpt. Als hij toch de pijn en de verwarring zou overwinnen en naar het felle zonlicht buiten de grot worden geleid, dan zou hij pas na lange tijd begrijpen wat hij ziet. En zou hij dan weer terugkeren in de grot, naar de oude realiteit, dan zou hij na het felle licht van buiten opeens in de grot een tijdlang niets zien. De andere gevangen zouden niets begrijpen van zijn ervaringen omdat zij nooit een andere realiteit dan schaduwen gezien hebben. Zijn ervaringen buiten de grot zouden leiden tot een andere uitleg van de beelden. De andere gevangen zouden hem daarom als dom kunnen aanzien of hem zelfs gevaarlijk kunnen vinden.

In de allegorie zijn de schaduwen op de wand de wereld van de werkelijkheid. De tocht door de gang naar buiten de grot is de tocht naar de wereld van de ideeën. De allegorie betekent dus dat het veel pijn kost om door te dringen tot de wereld van de ideeën. Als iemand zo ver is gekomen, dan zal hij moeite hebben om door de andere mensen, die de tocht naar de wereld der ideeën nooit hebben meegemaakt, begrepen te worden. Iemand die ooit tot de wereld van de ideeën is doorgedrongen zou daar steeds naar terug willen keren. Plato doelde met name op de grote filosofen als degenen die in staat waren de pijn en verwarring te overwinnen en door te dringen naar de Ideeënwereld.