De paradox van het schip van Theseus

De paradox van het schip van Theseus is een filosofisch gedachte-experiment. Deze paradox verplicht ons na te denken over hoe wij de wereld waarnemen en benoemen: in hoeverre kan de identiteit die wij aan dingen om ons heen geven constant blijven in de tijd? Deze paradox werd voor het eerst geformuleerd door de Griekse filosoof Plutarchus. Stel je voor: je bouwt een zeilschip: je gebruikt daarvoor heel veel planken, een mast en een groot zeil. Met dat schip maak je lange verre reizen. Na een tijdje zeilen op zee blijkt dat je schip niet meer in topconditie is. Een van de planken is gaan rotten. Je vervangt deze plank door een andere plank die even groot is en van dezelfde houtsoort.

Op dit punt is het schip van Theseus nog steeds hetzelfde schip van Theseus. Niemand zal argumenteren dat een schip met één vervangen plank niet meer hetzelfde originele schip is. Je reist verder, en gaandeweg moet je nog meer planken vervangen. Nadat je jarenlang rond hebt gevaren, zijn alle planken van het schip vervangen door nieuwe exemplaren. Ze zijn net zoals de eerste pas vervangen wanneer dat nodig was, stuk voor stuk. Ook de mast en de zeilen werden intussen vervangen. Maar elk onderdeel werd apart vervangen, en het schip ziet er dus nog exact hetzelfde uit als het schip waarmee je vertrok.

Waar ligt de grens?

Is dit schip nog steeds hetzelfde schip als het schip waarmee je vertrok? Blijft een object waarvan alle onderdelen werden vervangen nog steeds datzelfde object? Als het niet langer hetzelfde object is, wanneer was dan juist het kantelpunt? Zou het schip van Theseus nog steeds het schip van Theseus zijn als slechts de helft van de onderdelen vervangen werden? En wat dan als er 3/4de van de onderdelen vervangen werden? Of wordt het pas een ander schip wanneer het allerlaatste originele onderdeel vervangen wordt door een nieuwer exemplaar?

Dubbelzicht

Het raadsel kan nog een stuk ingewikkelder en uitdagender gemaakt worden, dacht Thomas Hobbes eeuwen later. Stel je dus voor dat elk onderdeel van het schip vervangen is. Maar, de oude onderdelen van het schip werden ook bijgehouden. Die oude onderdelen worden opgeknapt, en met die onderdelen wordt een ander schip gebouwd... Een exacte kopie van het schip van Theseus. Welk van beide schepen is nu het schip van Theseus? Het schip dat volledig vernieuwd werd met nieuwe planken en waar geen enkel origineel onderdeel meer in verwerkt zit? Of eerder de exacte kopie die met de originele onderdelen gebouwd werd, maar dat niet het oorspronkelijke schip van Theseus was? Of is nu geen van beide schepen meer het schip van Theseus? Er is geen enkel schip vergaan, dus waar is het schip van Theseus dan naartoe?

Identiteit

Dit wijsgerig vraagstuk is eigenlijk een symbolisering van een veel grotere vraag naar identiteit. De identiteit die wij toekennen aan dingen in de wereld om ons heen, maar ook aan onszelf. Ook een mens is een beetje zoals een schip van Theseus. Mensen bestaan uit miljarden verschillende cellen en bacteriën. De bacteriën en cellen waaruit een menselijk lichaam bestaat, zijn aan het einde van ons leven bijna allemaal 'vervangen' ten opzichte van de cellen en bacteriën waarmee we aan onze levensreis begonnen. Is een mens vanuit dat perspectief, los van de opgebouwde ervaring, kennis en levenswijsheid, wanneer hij sterft dan nog dezelfde mens die hij was toen hij geboren werd?