Oegandees Boedongowoud, Omo en Olduvaikloof

Het prachtige oerwoud van Boedongo met zijn enorme hardhoutbomen is vochtig, groen en tropisch. Er heerst een vredige stilte. Een ander groen, dicht bebost gebied vind je langs de oevers van de Omo-rivier ten noorden van het Rudolfmeer. Van geheel andere orde is de gevorkte Olduvaikloof, een droog en dor gebied.

Vredig Boedongo woud

Dit woud in Oeganda is een prachtig gebied, vol met enorme hardhoutbomen in een vochtige, groene en tropische sfeer. In dit oerwoud heerst een vredige stilte. Het is er zelfs zo stil dat je de vleugelslag van een reusachtige neushoornvogel duidelijk kunt horen, wanneer het dier neerstrijkt in de boomtoppen. Daarna is alles weer sluimerend stil. Tot een koor van oorverdovende kreten, van gillen, grommen en janken uitgestoten door een troep chimpansees, die stilte verscheurt. Het tumult werd veroorzaakt door vreugde bij de chimpansees die een vijgenboom vol rijpe vruchten hadden gevonden en het duurde wel even tot het woud weer in diepe stilte verzinken zou.

Het onzichtbare leven

De stilte in het Boedongo woud kan soms drukkend zijn. Iedere menselijke waarnemer die neerhurkt in het kreupelhout en wacht op een glimp van de chimpansees, zou geloven dat de plaats uitgestorven is. Omdat hij een kort moment tevoren nog een enorm kabaal had gehoord, meent de waarnemer dat de troep primaten zich in zijn buurt bevindt en zodra ze zich verplaatst weldra zijn richting uit zal komen. Toch kan hij zich vergissen en tevergeefs gespannen afwachten. Het is voor de eenzame woudbezoeker bijna onmogelijk te geloven dat 20 of 30 grote dieren op nog geen honderd meter van hem af hun dagelijkse bezigheden verrichten: klimmen, eten en krabben. Het enige geluid dat hij hoort is het zwakke, hoge janken van een houtzaagmolen, die een paar kilometer verderop staat. Boedongo is staatseigendom en de regering van Oeganda gebruikt het gebied voor de houtwinning.

Rubberachtig gezicht

Dan hoort de woudbezoeker iets ritselen achter zich. Hij probeert zonder een geluid te maken zijn hoofd om te draaien en kijkt dan recht in een rubberachtig gezicht, geplooid door zorgrimpels. Een paar helder bruine ogen kijkt een ogenblik naar de woudbezoeker en verdwijnt dan omzichtig. Er is geen beweging te bespeuren en de woudbezoeker blijft achter, starend naar een muur van bladeren. Het bericht van zijn aanwezigheid wordt klaarblijkelijk aan de andere chimpansees doorgegeven, want een half uur later hoort de woudbezoeker hen vanuit een andere richting roepen. Het woud blijft een gesloten mysterie. Het is Afrika, het gebied waar naar alle waarschijnlijkheid de voorouder van mens en mensaap geleefd heeft.

Omo, zo groen als in vroegere tijden

De enige plaats in het woongebied van de Australopithecus, waarvan de omgeving nu nog sterk lijkt op die waarin hij leefde, is de oeverzone van de Omo-rivier. De oevers van deze rivier ten noorden van het Rudolfmeer zijn dicht bebost, zoals een groot deel van het gebied geweest is toen de Australopithecus leefde. De Omo-rivier voert regenwater aan van een hoge bergketen (niet ver naar het noorden in Ethiopië). Dat is de reden waarom het meer niet volkomen is opgedroogd gedurende de afgelopen paar duizend jaar van buitengewoon droog klimaat in dit gebied.

Huidige Omo-rivier

De Omo-rivier van vandaag is een kalme stroom. Zij slingert zich geleidelijk door een vlakte die eens bedolven lag onder het water van een groter Rudolfmeer. De rivier ontleent haar kleur aan de lading modder en klei die zij meevoert naar het meer om weer een laag sediment op de bodem te vormen. Omdat de rivier het hele jaar gestaag doorstroomt kan zij een rijke gordel van woud onderhouden. Woud op haar beide oevers dat omzoomd wordt door savannen. Wanneer de Australopithecus er vandaag de dag zou leven, dan zou hij zich thuis voelen op de oevers van deze rivier. Fossielenjagers echter, moeten de rivier laten liggen en de geërodeerde, dorre gebieden om deze oase heen onderzoeken. Immers daar werden de fossielen van de Australopithecus gevonden en wel voornamelijk in de Shungura-formatie vlakbij de Omo-rivier, die is uitgeslepen door erosie.

De Olduvaikloof: vindplaats van de ontbrekende schakel

De Olduvaikloof ligt ongeveer 600 kilometer ten zuiden van het Rudolfmeer. Eens was het een meer, waarvan de bodem twee miljoen jaar geleden op het niveau lag van het diepste punt van de tegenwoordige kloof. Het meer vulde zich langzaam met lagen sediment die van de nabijgelegen bergen omlaaggevoerd werden tot de bodem ongeveer 100 meter omhoog gekomen was en de vlakte vormde die vanuit de kloof zichtbaar is tot aan de horizon. Ongeveer 50.000 jaar geleden begon het water van de moeson-regen de vlakte uit te schuren en vormde het langzaam de kloof toen het de afzettingen van de tijd weer doorsneed.

Onderzoek van de Olduvaikloof

Aangespoord door de ontdekking van stenen werktuigen hebben Louis en Mary Leakey (een antropologen echtpaar) deze kloof onderzocht en intensief bewerkt. Tijdens dit werk hebben zij onder andere het eerste fossiele bewijs van de Homo Habilis (de handige mens) gevonden. De Homo Habilis is de 1.75 miljoen jaar oude directe schakel met de mens. Het echtpaar Leakey heeft eveneens nauwkeurig de ongeveer 70 vindplaatsen van werktuigen, hominide resten of dierlijke fossielen (of alle drie tegelijk) bepaald. De eerste hominide vondst was bij de bodem van de kloof. De afzettingen die de rand van het ravijn vormen, zijn ongeveer een half miljoen jaar oud.