Afsluitdijk: plan Cornelis Lely, aanleg en verbetering

Willy van Hemert schreef in 1958 een nostalgisch lied over de Zuiderzee. Jongeren weten nu alleen nog uit de geschiedenisboekjes dat Nederland ooit een Zuiderzee heeft gekend. Door het aanleggen van de Afsluitdijk in 1932 is de zee verdwenen en ontstond het IJselmeer. De schrijver van het lied dacht met weemoed terug aan de tijd dat die zee nog bestond maar veel boeren zijn blij met de landbouwgrond die door het afsluiten van de zee en het droogmaken van grote gebieden is ontstaan. Maar door de vrees voor het verhogen van de zeespiegel wordt de Afsluitdijk in de periode van 2018 tot 2022 stevig aan gepakt.

Afsluitdijk gereed in 1932

De Afsluitdijk is een waterkering die het IJsselmeer afsluit van de Waddenzee. Het is een ruim dertig kilometer lange dijk waar een verkeersweg over loopt die Noord-Holland verbindt met Friesland. De aanleg was gereed in 1932 en de weg over de dijk werd een jaar later opengesteld voor het verkeer.

Al plannen in zeventiende eeuw

Er bestonden echter in de zeventiende eeuw al plannen om de Zuiderzee af te sluiten. Zo stelde in 1667 Hendrik Stevin voor: "Het gewelt en vergif der Noortzee uytter Verenigt Nederlant te verdrijven". Dit mede als gevolg van een aantal overstromingen in de omgeving van Amsterdam. Maar de techniek om dijken te bouwen was in die tijd niet ver genoeg ontwikkeld waardoor zijn plan onuitvoerbaar was. Het duurde nog tot het eind van de negentiende eeuw tot er weer nieuwe plannen werden gemaakt.

Nieuwe plannen in de negentiende eeuw

Dat begon in 1886 met de oprichting van de Zuiderzeevereniging die tot taak had om te onderzoeken of de drooglegging van de Zuiderzee haalbaar was. De onderzoeksvragen van die vereniging waren gericht op welke delen van de Zuiderzee en de Wadden drooggelegd konden worden en of het doelmatig was een afsluitdam aan te leggen. Ook moest onderzocht worden waar die dam dan zou moeten komen en of de IJssel in het meer of daarbuiten moest uitmonden. En uiteraard moesten de voordelen en nadelen worden onderzocht. Naast het motief van bescherming was een van de voordelen het winnen van land door drooglegging van gebieden.

Ingenieur Cornelis Lely en Zuiderzeewet

In totaal produceerde de Zuiderzeevereniging acht technische nota's. Uiteindelijk ontwierp ingenieur Cornelis Lely in 1891 het plan voor de afsluiting en daardoor de inpoldering van de Zuiderzee. Maar het zou nog tot 1918 duren voordat de plannen van Lely (die minister van Waterstaat was geworden) in de Zuiderzeewet werden aangenomen. Twee jaar later begon de speciaal opgerichte Dienst der Zuiderzeewerken aan de werkzaamheden.

Plan van Cornelis Lely uitgevoerd

Het plan van Lely is nagenoeg zonder afwijkingen uitgevoerd met slechts enkele kleine detailwijziging.

• Detailwijziging: Een kleine wijziging in de plannen was het eindigen van de Afsluitdijk in het Friese Zurich in plaats van Piaam.
• Begin aanleg: Met de aanleg van de Afsluitdijk werd begonnen in juni 1920.
• Eerste deel: Het eerste deel bestaat uit een 2,5 kilometer lange Amsteldiepdijk, ook wel Kleine Afsluitdijk genoemd, die loopt van Noord-Holland naar het eiland Wieringen.
• Afsluitdijk: Het aanleggen van de eigenlijke Afsluitdijk begon in januari 1927.
• Vier locaties: Er werd gewerkt vanuit vier locaties. Naast de beide oevers waren twee werkeilanden aangelegd namelijk Breedzand en Kornwerderzand.

Aanleg Afsluitdijk

Voor het aanleggen van de dijk werd keileem toegepast dat taaier is dan zand en klei. Het ooit in de Saale-ijstijd afgezette keileem kon voldoende in de nabijheid worden opgebaggerd. Het fundament van de dijk bestaat uit zinkstukken van gevlochten wilgentenen die konden afzinken door er steenblokken op te leggen. Door het afsluiten van de Vlieter werd het laatste gat in de dijk gedicht. De Vlieter was oorspronkelijk een diepe vaargeul voor het scheepsverkeer van en naar de Zuiderzee en doorsneed een kwelder met zandplaten. Vier maanden na het dichten van het laatste gat werd de naam Zuiderzee omgedoopt in IJsselmeer voor het binnendijkse deel en Waddenzee voor het buitendijkse deel.

Verbetering i.v.m. stijgen van zeespiegel

Heel veel voorspellingen wijzen er sinds het eind van de twintigste eeuw op dat de zeespiegel gaat stijgen. Daardoor zullen we naar verwachting verder in deze eeuw steeds meer te maken krijgen met extreem weer.

Extreem weer

Gevolg van meer extreem weer is onder meer dat het IJsselmeer steeds meer water op zal moeten vangen. Daarom zal de Afsluitdijk versterkt moeten worden en zullen sterkere sluizen meer water moeten kunnen afvoeren naar de Waddenzee.

Spuicomplex

Ook zullen er in het bestaande spuicomplex van Den Oever pompen worden geplaatst. Door alle maatregelen wordt de Afsluitdijk overslagbestendig.

Rijkswaterstaat

De werkzaamheden zullen verricht worden door Rijkswaterstaat in de periode 2018 tot 2022. Rijkswaterstaat werkt daarbij samen met de provincies Friesland en Noord-Holland. Ook de gemeenten Sudwest Fryslân, Hollands Kroon en Harlingen zullen participeren.

Lees verder

• Houden de dijken het droog?