Minister-president, taken en bevoegdheden

De taken van de Minister-president van Nederland kunnen worden onderverdeeld in nationale taken en internationale taken. De nationale taken die hij/ zij vervult zijn: voorzitter van de ministerraad, minister van Algemene Zaken en het onderhouden van de relatie met het Koninklijk Huis. De internationale taken komen verderop in dit stuk uitgebreid aan de orde.

Voorzitter van de ministerraad

Vroeger was de Minister-president één van de ministers. Deze groep ministers werd echter niet ‘bestuurd’ door een persoon. Dit veranderende halverwege de 19de eeuw, toen het roulatiesysteem langzaam uit beeld verdween en plaats maakte voor een systeem waar de voorzitters voor een langere periode werden verkozen om de vergaderingen voor te zitten. De Minister-president zorgt er in de huidige tijd voor dat de ministerraad een eenheid uitstraalt naar buiten toe. Als er onderlinge geschillen plaatsvinden tussen ministers binnen de ministerraad zorgt de minister-president er voor dat deze geschillen opgelost worden in overleg met de desbetreffende ministers. Hij treedt in deze gevallen dus op als bemiddelaar, en zorgt ervoor dat deze ruzies beslecht worden op een nette en constructieve manier. Aangezien de minister-president als voorzitter aansprakelijk is voor het functioneren van de ministerraad, wordt hij er dus ook op aangekeken als de ministerraad niet goed functioneert. Formeel is er echter geen sprake van een hiërarchie onder de ministers, maar sinds 1983 is grondwettelijk vastgelegd dat de Minister-president voorzitter is van de ministerraad. De rol van de minister-president wordt steeds belangrijker als gevolg van de toenemende mediasering; hij is niet langer onderdeel van de groep maar spreekbuis en woordvoerder van de regering. Ten slotte bepaalt de Minister-president ook de agenda van de ministerraad.

Minister van Algemene Zaken

Zoals hierboven reeds vermeld werd, maakte de minister-president (in ieder geval de persoon die een soortgelijke functie bekleedde) halverwege de 19de eeuw onderdeel uit van het geheel van ministers in de ministerraad. Nadat Colijn in 1937 het ministerie van Algemene Zaken oprichtte, begon de Minister-president meer een meer leider te worden van het kabinet, zowel op een coördinerende als op een richtinggevende manier. Zoals de naam ‘algemene zaken’ doet vermoeden is dit ministerie met de Minister-president aan het hoofd belast met het algemene regeringsbeleid. Op zijn departement is hij onder meer verantwoordelijk voor de Rijksvoorlichtingsdienst en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).

Relatie Koninklijk Huis

De Minister-president heeft wekelijks contact met de Koningin, mede naar aanleiding van de vergaderingen van de ministerraad op vrijdag. Regelmatig heeft hij een gezamenlijk overleg met leden van het Koninklijk Huis die taken verrichten die deel uitmaken van de Koninklijke functie.

De Minister-president is ook verantwoordelijk voor het handelen van leden van het Koninklijk Huis en legt verantwoording af aan de ministerraad. De Rijksvoorlichtingsdienst waar de minister-president leiding aan geeft adviseert hierover en voert het ook feitelijk uit. Naast deze taken met betrekking tot het besturen van het land, zijn er ook enkele traditionele gebruiken die onder het takenpakket van de Minister-president vallen: zo spreekt hij/ zij traditioneel een gelukswens uit op televisie en radio op Koninginnedag. Ook wordt het overlijden van een lid van het Koninklijk huis door de minister-president bekend gemaakt.

Benoemde of gekozen Minister-president

Sinds 1937 wordt de Minister-president indirect gekozen door het volk. 'Indirect' geeft in dit geval aan dat het volk geen directe invloed heeft op de aanstelling van een minister-president; het volk heeft alleen een sturende werking door middel van de verkiezingen. In de regel is de Minister-president afkomstig van de grootste partij; dit is echter geen formele regel. Sinds 1937 is niet meer voorgekomen dat de Minister-president afkomstig is van een kleinere regeringspartij. Een veel besproken discussiepunt is of het Nederlandse Volk niet haar eigen Minister-president zou kunnen kiezen, op een directe manier. Voordeel hiervan is dat de democratie een ‘boost’ krijgt op het gebied van geloofwaardigheid: aangezien het volk de Minister-president direct kiest, wordt er eer grotere verbondenheid gecreëerd tussen de minister-president en het volk.. Het volk ziet namelijk dat hun directe keuze het voor het zeggen krijgt, in plaats een indirect gekozen premier, waar het volk dus geen directe inmenging in heeft. Een nadeel van het directe kiessysteem is echter dat er een scheve verhouding kan ontstaan in de regering. Stel dat de Socialistische Partij de grootste partij in de regering wordt na de verkiezingen, maar dat een meerderheid van de kiezers Mark Rutte van de VVD de meest geschikte kandidaat vindt voor de post van minister-president. In dit geval wordt een linkse regering met een rechtse minister-president geschapen. Dit soort wrijvingen tussen rechtse en linkse belangen werd bijvoorbeeld goed duidelijk in de Verenigde Staten, gedurende de hervorming van de zorg; het wil het niet altijd even goed vlotten tussen linkse (Obama) en rechtse belanghebbenden.

Conclusie over de nationale taken en bevoegdheden

De minister-president is het hoogst beklede ambt van Nederland. Zijn taken en bevoegdheden op nationaal niveau zijn divers en voor velen niet altijd bekend. Het volk kent de minister-president vooral als hoofd van de regering en ‘leider van Nederland’ . Als voorzitter van de ministerraad zorgt hij voor cohesie binnen deze raad en leidt hij de vergaderingen. Voorheen was de minister-president een onderdeel van de ministerraad als zijnde minister van Algemene zaken. De roep om een voorzitter was groot, en vandaar dat zijn taken werden uitgebreid met het voorzitterschap. Het Koninklijk huis heeft nog steeds een invloed op onze regering. Het contact tussen de minister-president en de Koningin vindt in de vorm van wekelijks overleg plaats. Wat er besproken wordt blijft binnen de muren van het Koninklijk Huis. Taken en functies van de Koninklijke familie worden onder verantwoordelijkheid van de minister-president uitgevoerd. Dat is ook de reden waarom er een nauw contact is tussen de Minister-president en het Koninklijk Huis.

Daarnaast is een punt van discussie of de minister-president indirect of direct gekozen moet worden. Voor beide manieren zijn voor- en nadelen te noemen. Vooralsnog krijgt de indirect gekozen vorm zoals deze nu wordt gehanteerd de voorkeur. De taken en bevoegdheden van de minister-president zijn op nationaal niveau al ver ontwikkeld en nemen op internationaal niveau alleen maar toe.