Glazen plafond voor vrouwen: Mythe of toch werkelijkheid?

De meeste mensen hebben wel intuïtief een idee wat het glazen plafond voor vrouwen in het bedrijfsleven inhoudt. Wat vrouwen er precies van weerhoudt om echt door te groeien naar de top is tenslotte al tientallen jaren onderwerp van discussie en speculatie. In het recente boek "De mythe van het glazen plafond" probeert Marike Stellinga het bestaan van deze onzichtbare grens voor vrouwen te ontkrachten. Maar bestaat het glazen plafond nu wel of niet? En wat is het glazen plafond eigenlijk?

Hoe kijkt de samenleving historisch gezien naar mannen en vrouwen?

Helaas leert de geschiedenis dat vrouwen op veel verschillende gebieden, die te maken hebben met menselijke interactie binnen de samenleving, anders worden en zijn behandeld dan mannen. Vrouwen hebben niet altijd stemrecht gehad en krijgen nog altijd relatief minder betaald voor hetzelfde werk. De reden hiervoor is dat vrouwen fysiologisch en emotioneel verschillen van mannen, wat reden is geweest voor de vaak onuitgesproken extensie naar de aanname dat vrouwen in intellectueel opzicht minder goed bedeeld zouden zijn dan mannen.

De historische houding van mannen ten opzichte van vrouwen wil ons doen geloven dat fysiologische verschillen vrouwen beperken in de keuze van hun loopbaan, hun intellectuele rijpheid en hun geloofwaardigheid. Ook zou hun vermogen om effectief te zijn in hun bijdrage aan de vooruitgang van de menselijke samenleving beperkt zijn. De traditionele rol van de vrouw is die van houder van huis en haard. terwijl de traditionele rol van de man is om te zorgen voor het zwakkere geslacht en dit te beschermen. Deze opvatting is nog steeds de basis van de heersende sociale opvatting, al is die niet altijd meer zo uitgesproken zichtbaar binnen de samenleving van tegenwoordig.

Wat vormt de basis voor een glazen plafond?

Traditioneel gezien is het bedrijfsleven het domein van mannen geweest en representeert hiermee predominant mannelijke idealen, eigenschappen en manieren van denken. Dat de grondwet nu mannen en vrouwen als gelijk erkent betekent niet dat in de manier van denken en met elkaar omgaan vrouwen en mannen ook meteen gelijkelijk worden gewaardeerd. Kijkend naar de feiten groeien er maar heel weinig vrouwen door naar topposities, terwijl inmiddels wel ongeveer 50% van de werkende bevolking bestaat uit vrouwen. Dat wil dus zeggen dat vrouwen wel werken en maar niet dezelfde kansen krijgen om door te groeien in hun werkzaamheden.

Kan het zijn dat mensen diep van binnen nog steeds denken dat de vrouw ondergeschikt is aan de man? Dat de vrouw geen recht heeft op een leven buiten het huis en niet moet streven naar meer, omdat haar partner er is om haar behoeften te vervullen? Kan het zijn dat zowel mannen als vrouwen diep van binnen nog steeds doen aan sekse-stereotypering hoewel ze menen dat dat niet meer het geval is?

Dat vrouwen niet voldoende topposities "bemannen" is een algemeen geaccepteerd feit, wat tegenwoordig leidt tot maatregelen om vrouwen te stimuleren om carrière te maken en de voorwaarden hiervoor beter te maken. Positieve discriminatie is zo'n maatregel. Je kunt je echter afvragen wat positieve discriminatie eigenlijk voor signaal afgeeft: Wanneer je vrouwen een voorkeursbehandeling biedt, zeg je misschien eigenlijk juist dat vrouwen beperkt zijn en niet op eigen kracht de top zouden kunnen bereiken.

De mythe van het glazen plafond?

In haar recente boek voert Marike Stellinga een pleidooi, waarin ze aangeeft dat vrouwen, als ze dat maar willen, alles kunnen bereiken. De maatschappij biedt namelijk genoeg gelegenheid om de werkende vrouw te faciliteren in haar behoeften. Opvang voor de kinderen, de mogelijkheid om parttime te werken en een vader, die steeds meer bereid is om thuis de handen uit de mouwen te steken.

Dat er desondanks heel weinig vrouwen te vinden zijn aan de top van het bedrijfsleven is met name te wijten aan de vrouwen zelf, zo stelt mevrouw Stellinga. Die zijn tevreden thuis met hun parttimewerkzaamheden en kinderschaar. Ze stelt in haar boek dan ook dat zaken als positieve discriminatie en andere maatregelen om de positie van vrouwen te veranderen niet nodig en zelfs onwenselijk zouden zijn. Wanneer vrouwen net zo hard zouden werken als mannen en net zo ambitieus zouden zijn, zouden ze dezelfde positie als mannen kunnen innemen. Maar is het feit dat vrouwen parttime werken een bewijs dat dat is wat ze werkelijk willen? Is dit echt bewijs voor het niet-bestaan van een glazen plafond?

Wat is het glazen plafond?

De eigenschappen, die worden gewaardeerd in het bedrijfsleven, zijn in principe van nature mannelijke eigenschappen. Dit is het geval omdat bedrijven al honderden jaren die eigenschappen zien en waarderen als voorwaarden voor succes. Resultaatgerichtheid, dominantie en besluitvaardigheid worden gewaardeerd, terwijl intuïtie, teamwork en respect pas veel verder op het lijstje van meest gewaardeerde eigenschappen terugkomen.

De psychologie leert dat mensen het meest waarderen wat op zichzelf lijkt. Een man aan de top van het bedrijfsleven zal dus eerder een man met soortgelijke eigenschappen als hijzelf waarderen dan een vrouw, die haar successen boekt op basis van bijna de tegenovergestelde persoonlijke trekken. Er bestaat echter geen enkel concreet bewijs dat vrouwen niet succesvol zouden kunnen zijn met kwaliteiten, die inherent vrouwelijk zijn. Toch worden vrouwen gedwongen om te voldoen aan het mannelijke ideaal, als ze willen professioneel slagen en eventuele afwijkingen van de mannelijke norm worden gezien als een teken van zwakte, indicatief dat vrouwen niet in staat zijn om goed en succesvol te opereren op de werkvloer.

De praktijk leidt vaak tot spanningen tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt; wanneer een vrouw benijdenswaardige posities in het werk bereikt ontstaat er vaak twijfel over de vraag of die positie is gerechtvaardigd omwille van verdienste of om aan een quotum eis te voldoen. Ook wordt er vaak geopperd dat ze die positie wel zal hebben gekregen door het bed te delen met een hogergeplaatste manager.

De sociale mores en de mannelijke houding vormen een effectieve barrière voor vrouwen om boven een bepaald punt te stijgen. Omdat dat punt onzichtbaar is tot de grens daadwerkelijk is bereikt, geloven vrouwen dat ze gelijke rechten hebben. Maar wanneer het glazen plafond opeens toch blijkt te bestaan beseffen ze dat gelijke rechten niet hetzelfde betekent als gelijke kansen.