Creatieve oplossingen voor de werkloosheid

Werkloosheid is een groot probleem in de moderne tijd. Het beheerst voor een groot deel de politiek, die steeds belooft om met creatieve oplossingen te komen, maar uiteindelijk verzandt in partijbelangen. Economen als Horst Siebert waarschuwen voor verkeerde oplossingen, zoals te hoge lonen. Bedrijven ‘wijken’ uit naar landen, waar deze lager zijn, de kloof tussen arm en rijk groeit. Een nihilistisch kapitalisme viert hoogtij. Wat kan eraan gedaan worden? Werkloosheid is een verschijnsel dat al bestaat sinds de opkomst van het kapitalisme en de industrialisatie in de negentiende eeuw. Het is altijd in mindere of meerdere mate aanwezig geweest in de westelijke maatschappijen. In andere systemen, als de fascistische dictatuur in Spanje en het communisme in de Sovjet-Unie, werd om het systeem boven dat van andere landen te stellen de schijn opgehouden dat het er niet bestond, maar werd ondertussen door de centrale overheden veel, vaak overbodig, werk geschapen om mensen werkend te houden. Het gevolg was 'verborgen werkloosheid', waarbij velen in feite ‘werkloos’ waren op hun werkplaats. In de jaren zeventig, toen er in bepaalde Europese landen, waaronder Nederland, sprake was van een ‘socio-kapitalisme’ was de werkloosheid relatief laag. Op dit moment neemt ze in sommige landen van de E.U., zelfs na decennia van overheidsbezuinigingen en privatiseringen, vaak schrikbarende vormen aan.

Wat is werkloosheid?

Politici en economen hebben het over twee traditionele vormen van werkloosheid: structurele werkloosheid en
conjuncturele werkloosheid.

De structurele werkloosheid is een soort werkloosheid, die het gevolg is van te weinig investeringen, veranderingen in het productieproces of in de beroepsbevolking. Ze is niet afhankelijk van economische schommelingen. Hierbij moeten de arbeidsvraag en het arbeidsaanbod op elkaar aansluitend gemaakt worden, wat gedaan wordt door het verlagen van lonen, (bij)scholing en subsidies bij loonverschaffing. Bij seizoenswerkloosheid worden de vakanties uitgesmeerd om de seizoenen langer te maken.

De conjuncturele werkloosheid ontstaat doordat de arbeidsvraag tekort schiet bij een economische achteruitgang, waardoor er geen werk gecreëerd worden en er zelfs banen vernietigd worden. Sommige bedrijven gaan failliet. Dit wordt opgelost door belastingverlaging en verhoging van subsidies om de koopkracht en daarmee de consumptie te verhogen. Als kan de overheid zelf meer gaan besteden of investeren.

De totale werkloosheid van een land is dus de structurele en conjuncturele werkloosheid samen.

Internationalisering

Zoals bovenstaand wordt omschreven bestaan er dus economische modellen om structurele en conjuncturele werkloosheid tegen te gaan of te verhelpen. Maar in onze tijd is de economie erg complex geworden. In de laatste twintig jaar is in Europa de werkloosheid verdrievoudigd. De politiek is er steeds van blijven uitgaan dat de economische groei de werkgelegenheid zou verbeteren, vanwege de relatie tussen consumptie en verhoging van arbeidsplekken. Maar aan de andere kant is er sprake van een steeds grotere internationalise concurrentiepositie van de bedrijven, waarbij deze steeds meer landen opzoeken, waar de arbeid goedkoper is en het onslagrecht gunstiger. Ook de technologie, waarbij gecomputeriseerde systemen het productieproces worden binnengebracht, vernietigt ‘duurdere’ arbeidsplaatsen.

Regels en wetgevingen

Economen waarschuwen daarom steeds voor verkeerde stimulatie van de economie. Ze wijzen erop dat de arbeidsmarkt in Europa niet dynamisch genoeg is door bepaalde voor werkgevers benauwende regels en de gedachte dat de loongroei de vraag verhoogt en dus de vraag naar arbeid. Horst Siebert (1938-2009), de auteur van ‘Der Kobra-Effekt. Wie man Irrwege der Wirtschaftspolitik vermeidet’, vindt bv. dat de werktijden op een flexibelere manier geregeld moeten worden en dat de wetgeving over de arbeidsmarkt teveel ten goede komt van de werkenden en de werklozen over het hoofd ziet. Daarvoor zou het loon flexibeler moeten zijn en er geen sprake moeten zijn van een wettelijk minimum, zodat over de lonen individueel onderhandeld kan worden.

Mentaliteit

Veel van de problemen lijken te maken te hebben met een verkeerde mentaliteitskwestie van zowel werkgevers als werknemers. Door de val van het communisme is de visie van de werkgevers op economische modellen zodanig veranderd dat de balans tussen het kapitalistische aspect, dat van winst maken, en het sociale aspect, dat van arbeid verschaffen, is doorgeslagen. Hetzelfde geldt voor de werknemer, die zoveel mogelijk wil verdienen om behoeftes te bevredigen, die er vorheen niet waren, en steeds meer leeft voor het verdienen van veel geld in plaats van dat het verdienen van geld gedaan wordt om te leven.

Wedloop

Het gevolg voor werkgevers is dat ze een wedloop zijn begonnen om zoveel mogelijk winsten op te strijken, waarbij het doel de middelen heiligt. De bedrijven zijn steeds meer afhankelijk van een beurspositie,waarbij de aandeelhouder een steeds belangrijkere rol speelt binnen de bedrijfspolitiek. Aan de andere kant trachten sommige werknemers juist zoveel mogelijk arbeidsplaatsen op te slokken, waarmee ze anderen hun recht op werk ontzeggen.

Dit laatste probleem hangt vooral samen met loondifferentiätie -absurd hoge lonen, bonussen en commissies-, waar bv. de eerder genoemde Horst Siebert een voorstander van was. Dat is echter geen oplossing gebleken, omdat het juist meer malversaties, corruptie en zwart geld in de hand heeft gewerkt, iets wat gedeeltelijk ook de schuld is geweest van de val van het finaciële systeem gedurende de laatste jaren, waar nu iedereen aan meebetaalt.

Creatieve oplossingen

Geld is datgene, waar de economie om draait. En de grote problemen, die zich erin aandienen, gaan dan ook om geld. Het is wat het levensniveau van de mensen bepaalt. Een levensniveau, dat niet mag verlagen, alleen maar verhoogd moet worden. Winsten en salarissen moeten daarom ieder jaar maar weer groeien. Dat is een teken van een goede en gezonde economie, zegt men. Hoe heeft men zich vergist. Het bleek een ballon, die enkele jaren geleden ontplofte.

Wel degelijk is hier een rol voor de overheid weggelegd. Belangrijk is om deze verslindende mentaliteit te veranderen. Dat de mens altijd meer wil, heeft hem gebracht tot wat hij nu is en wat het meest in het oog loopt zijn de verschillen tussen arm en rijk en de honger op de wereld. Bij een betere verdeling van de rijkdom is dit allemaal niet nodig.

Werkverdeling is de enige echte oplossing

Bij het probleem van de werkloosheid vertaalt zich dit naar werkverdeling. De Franse journalist Paul Lafrague (1842-1911) schreef in zijn geschrift uit 1883, ‘Het recht op luiheid’ dat een mens in wezen maar vijf dagen in de week zou hoeven werken om aan zijn behoeftes te voldoen. Misschien is het wat overdreven voorgesteld, maar een oplossing zit wel degelijk in de werktijden. Op dit moment is er sprake van een werkweek van veertig uur, in sommige gevallen met enkele uren verlaagd. Dit werkt een alleenrecht van de werkenden op de arbeid in de hand. De werklozen staan in dat bal als muurbloempjes aan de kant.

Flexibele werktijden

Werktijden zouden dus flexibel moeten zijn en de werkuren daardoor drastisch lager. Bij een flexibele basiswerkweek van minstens twintig uur kunnen meer werkkrachten worden ingezet en loopt de werkloosheid zienderogen terug. Bedrijven kunnen dan anticiperen op een potentiële groei van de productiviteit en rekening houden met seizoensgebonden consumptieveranderingen, waardoor er sprake zal zijn van veel en beter betaald overwerk. Bovendien stijgt de vraag naar goederen doordat er meer vrije tijd ontstaat bij meer verspreide koopkracht. Deze flexibiliteit kan de conjunctuur volgen en traumatische gevolgen, als massale ontslagen, voorkomen.

Flexible werktijden hoeven geen al te grote loonverlaging ten gevolge hebben als iedereen daarin meewerkt. In de eerste plaats de werkgevers en de werknemers, maar ook de overheden, die met subsidies bijscholing zouden kunnen stimuleren en de belastingen op arbeid zouden moeten verlagen, juist omdat de kosten van de werkloosheid voor hen bij een vermindering ervan ook navenant minder worden. Bovendien zal het effect zijn dat de productiveit groeit en er meer overwerk zal zijn, wat dan ook extra inkomsten meebrengt voor de werknemer.

Een hogere loondifferentiätie lijkt daarbij dus geen oplossing te zijn, maar juist contraproducent te zullen werken. Werknemers met absurd hoge lonen zorgen ervoor dat werknemers met lage lonen zich ondergewaardeerd voelen. Hoe meer de verschillen, hoe meer dat gevoel gaat overheersen. De groei tussen arm en rijk is geen goede basis voor een sfeer van solidariteit, die de maatschappij nodig heeft. Werkgevers zouden daarbij aangeleerd moeten worden om hun winst meer te zien als een gevolg van het werk van allen en niet van één. Natuurlijk zet niemand een bedrijf op om er zelf niet beter van te worden, maar een deel van de winst, die in gunstige periodes jaar in, jaar uit meer wordt, zal ten gunste moeten komen van al degenen, die met hun werk die winsten hebben mogelijk gemaakt. Dat wil zeggen dat er een kapitaalbuffer nodig is voor slechte tijden zodat een bedrijf niet meteen failliet hoeft te gaan als het geen arbeidsplaatsen vernietigd. Daarnaast zouden in goede tijden verplicht een aantal arbeidsplaatsen geschapen moeten worden, omgerekend in verhouding tot die winst, voordat er divendendum en bonussen van worden uitgekeerd aan de andeelhouders.

Inkrimpen van de overheid

Één van de voorwaarden om belastingen te verlagen is het inkrimpen van de overheid. Het apparaat van administratieve ambtenaren is noodzakelijk, maar hoeft niet al te groot te zijn als er efficiënter gewerkt wordt. Een inkrimping zorgt er ook voor dat overheidsdiensten van algemeen belang, als onderwijs en gezondheidszorg, in kwaliteit kunnen verbeteren zonder dat die geprivatiseerd hoeven te worden of dat ze kosten meebrengen voor de burger. Dit zal dan wel op nationaal en Europees niveau moeten gebeuren. Vooral de vorming van de Europese Unie en de hoge kosten van het onderhoud van diens ambtenarenapparaat is er een oorzaak van dat in veel Europese landen de belastingen op arbeid zo hoog zijn, iets wat de concurrentiepositie, waar politici het graag steeds over hebben, verslechtert.

Pensioenen

In een situatie van hoge werkloosheid is het bovendien niet verstandig om de pensioengerechtigde leeftijd verhogen. Er wordt daarbij niet voldoende gedacht aan dat daarmee in de toekomst duizenden mensen meer op de arbeidsmarkt zullen blijven en de werkloosheid dan juist nog meer zal groeien. Bovendien is de werkloosheid voor een groot deel de schuld van minder pensioengelden. Dus moet de oorzaak bestreden worden en niet de symptomen.