Geschiedenis en toekomst van wens- en ansichtkaarten

Geschiedenis en toekomst van wens- en ansichtkaarten Wie is er nou niet benieuwd naar de afzender als er een kaart in de brievenbus valt? Ondanks de opkomst van het digitale tijdperk met de mogelijkheid tot het versturen van e-cards blijven Nederlanders elkaar ouderwetse wens- en ansichtkaarten sturen. Om dit te behouden voor de toekomst is er nu de campagne 'Da’s toch een kaart waard!' van de Stichting Wenskaart Nederland, die ook de 'Nationale Weken van de Kaart' organiseerde. Een kaartje: een kleine moeite, een groot plezier.

Een kaartje: een kleine moeite, een groot plezier

Wie vindt het nou niet leuk om een handgeschreven wenskaart in de brievenbus te krijgen met daarop een persoonlijke boodschap? Ook voor een ansichtkaart van een geliefde of bekende met daarop een geschreven berichtje geldt nog altijd "een kleine moeite, een groot plezier", zoals de slogan een aantal jaar geleden luidde. Het is het bewijs dat iemand aan je gedacht heeft en de moeite heeft genomen om die gedachte tastbaar te maken.

Wenskaarten en ansichtkaarten

Met een wenskaart wordt een kaart bedoeld die, zoals het woord al zegt, gestuurd wordt om iemand een wens te sturen. Er zijn verschillende soorten wenskaarten: een enkele kaart, of dubbelgevouwen kaart met envelop. Een kaart kan al zijn bedrukt met een tekst en op de voorkant staat een afbeelding, zoals een foto of tekening. Voorbeelden van wenskaarten zijn felicitatiekaarten, beterschapskaarten, bedankkaarten, condoleancekaarten. Ook kerstkaarten vallen hieronder, die door Nederlanders de meest verstuurde wenskaarten zijn. Wenskaarten ter gelegenheid van Valentijnsdag (14 februari) zijn wereldwijd het meest populair om te versturen.

Een ansichtkaart of kortweg ansicht, heeft aan de voorkant een afbeelding: vaak een foto of een aantal kleine foto's. Het werd vroeger een 'aanzichtkaart' genoemd, afgeleid van het Duitse Ansichts(post)karte; in Duitsland was de kaart met een afbeelding al eerder gemeengoed dan in Nederland. Een oude benaming is prentbriefkaart. Het meest bekende voorbeeld is de kaart die mensen naar de thuisblijvers sturen vanaf hun vakantiebestemming.

De achterkant van een prentbriefkaart was oorspronkelijk alleen bedoeld om naam, adres en woonplaats op te schrijven. Het verzonden bericht was in feite alleen een afbeelding, want op de voorkant kon bijna niets geschreven worden. Dat bleef in Nederland zo tot 1905. Hierna werd de achterkant van de afbeelding in tweeën gedeeld, waardoor de linkerkant gebruikt kon worden om een bericht op te schrijven. Dit is de kaart de we nu nog kennen, de ansichtkaart werd vanaf die tijd ook populair om berichten te versturen.

Nederland: wenskaartenland

In 2005 stond ons land op de derde plaats als het gaat om het grootste aantal verstuurde wenskaarten per hoofd van de bevolking (28), met een totaal van 450 miljoen. De meeste kaarten die worden verkocht zijn van Hallmark, dit bedrijf neemt hiermee 40 procent voor zijn rekening. Tweede is met een aandeel van 15 procent PaperclipCards en 10 procent van de verkochte kaarten is van Cartesse. Op 8000 verkooppunten in ons land kunnen wenskaarten worden gekocht. Tegenwoordig zijn kaarten ter gelegenheid van een homohuwelijk of echtscheiding populair.

Kaarten versturen: de geschiedenis

Het versturen van wenskaarten is niet alleen van deze tijd. Al vanaf de 17e eeuw verstuurden in Europa mensen uit de hogere kringen al wens- en visitekaartjes naar elkaar. Het was duur: de kaarten waren erg kostbaar en bovendien werd elke kaart handmatig bezorgd; vandaar dat dit tot het midden van de 19e eeuw was voorbehouden aan de elite van de bevolking. Tegen het einde van dezelfde eeuw werd het versturen van ansichtkaarten in ieder geval een stuk goedkoper omdat de productie van deze kaarten vanaf die tijd machinaal gebeurde. Bovendien werd de postzegel geïntroduceerd en daardoor konden veel meer mensen het zich veroorloven om (ansicht)kaarten te versturen.

In 1871 kwam de PTT met de briefkaart, waarop de postzegel al was voorgedrukt. Er stond geen afbeelding op. In 1873 was het kantoorboekhandel Koster in Amsterdam die voor het eerst briefkaarten met een rijmpje erop verkocht en tien jaar later ook de eerste die er een afbeelding op liet drukken. Algauw kwam de term ansichtkaart in zwang, en vanaf die tijd werd het versturen ervan populair.

De haven van Marken, begin 20e eeuw / Bron: Dolph Kohnstamm, Wikimedia Commons (Publiek domein)De haven van Marken, begin 20e eeuw / Bron: Dolph Kohnstamm, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Vanaf 1892 had de PTT niet meer het alleenrecht op de kaarten en kwamen er nieuwe uitgevers die zorgden voor een ware hausse aan kaarten met afbeeldingen. Allerlei onderwerpen werden gebruikt om er afbeeldingen op kaarten van te maken: niet alleen toeristische attracties maar ook beroemde mensen, natuurrampen, oorlogen, uitvindingen, politieke gebeurtenissen, reclame en erotiek.

Online wenskaarten maken

De ontwikkelingen op het gebied van automatisering en digitalisering heeft het versturen van (fysieke) kaarten niet vervangen; wel is de branche meegegaan met de tijd door het benutten van de mogelijkheden die zijn ontstaan. Zo zijn er websites waarop je je eigen, persoonlijke wenskaart kunt laten maken: de kaart wordt daarna op bestelling gedrukt, in een mooie envelop gedaan, en - met een authentieke postzegel erop - gepost. De ontvanger krijgt dus een "echte" kaart in de bus, en een zeer persoonlijke. Over de hele wereld zijn er inmiddels websites die op deze wijze aan de niet-tijdgebonden behoefte van mensen tegemoet komen met een eigentijdse aanpak. Daarnaast is er ook de e-card, waarbij de ontvanger via de e-mail een digitale kaart ontvangt. Deze kaarten kunnen vaak ook gratis verstuurd worden. Het zijn vooral jongeren die hiervan gebruik maken.

Ook in de wereld van de ansichtkaarten zijn zulke veranderingen te zien: zo kunnen mensen hun digitaal genomen vakantiefoto's en berichten naar familie en vrienden versturen per e-mail, via hun meegenomen laptop of via een internetcafé op het vakantie-adres. Ook worden veel sms'jes verstuurd, en sommige mensen houden een blog bij tijdens hun vakantie. Die zullen minder geneigd zijn ook nog ansichtkaarten te versturen.

Groeten uit ...

Toch blijft de ouderwetse ansichtkaart van karton geliefd in ons land. Volgens PostNL worden er elke zomer een paar miljoen ansichtkaarten per week verstuurd, zodat een Nederlander ieder jaar gemiddeld 5 vakantiekaarten in de bus krijgt. De ansichtkaart is ook een verschijnsel op zichzelf te noemen. Op een ansichtkaart is de afgebeelde omgeving geïdealiseerd weergegeven; het gaat er hierbij meer om wat er niet op wordt afgebeeld. Er zijn geen rokende fabrieksschoorstenen, straatvuil, zwerfkinderen of andere minder mooie dingen op te zien.

De afbeeldingen zijn pittoresk: het landschap is lieflijk, het stadsgezicht onberispelijk, het water helder, de zon schijnt altijd en de lucht heeft de kleur van, jawel: ansichtkaartenblauw. Wat niet voor niks een begrip op zichzelf is geworden. De mensen die belang hebben bij de komst van toeristen zijn niet gebaat bij een minder mooi plaatje van hun omgeving, dus worden de afbeeldingen aangepast en de omgeving mooier gemaakt. Net als bij het fotograferen van modellen vindt hier manipulatie plaats van de foto's.

Het is hier fantástisch

We dragen zelf graag bij aan het mooie plaatje als we zulke kaarten versturen vanaf de vakantiebestemming: we schrijven er een kort of wat langer enthousiast berichtje op (de kinderen vermaken zich prima, dus wij ook!); van de niet-schrijvende vakantiegangers is er toch op zijn minst een vrolijk zonnetje met de temperatuur ter plaatse en groeten.

Verzamelaars en knutselaars

Zoals er verzamelaars zijn voor allerlei voorwerpen, zijn die er ook voor ansichtkaarten, wenskaarten of kaarten met een speciaal thema. Er zijn beurzen waarop er geruild wordt. Op rommelmarkten zijn vaak oude ansichtkaarten te vinden met bijvoorbeeld foto's uit vervlogen jaren van dorpen en steden. Er zijn ook mensen die er hun hobby van hebben gemaakt om wenskaarten zelf te maken; met allerlei technieken zoals bijvoorbeeld het maken van kaarten met afbeeldingen in 3-D, van theezakjes of borduurwerk maken ze unieke exemplaren, die ze niet alleen versturen maar vaak ook verkopen.

Kaarten in de kunst

Ook in de kunst werd de ansichtkaart al lang geleden een manier van uiten. Kunstenaars hebben de kaart al in de 19e eeuw gebruikt om hun brood te verdienen en ook tegenwoordig wordt dit gedaan door beeldend kunstenaars. Hun werk wordt gerekend tot de mail art, dit is een term die gebruikt wordt voor een vorm van kunst waarbij de communicatie het medium is en die in de jaren '60 is ontstaan. In winkels bij musea zijn ansichtkaarten te koop met kunstafbeeldingen, bijvoorbeeld van het onderwerp van een tijdelijke tentoonstelling in het museum. Eigenlijk zijn dit souvenirs.

Weken van de Kaart

In 2002 werd de Stichting Wenskaart Nederland is opgericht, met als doel: "stimulering van persoonlijk contact via geschreven wenskaarten". De afgelopen jaren werd door deze stichting om die reden de Nationale Weken van de Kaart georganiseerd. Een groot aantal winkels besteedde hier aandacht aan, waaronder alle grote ketens zoals: Bruna, The Readshop, AKO, V&D.

Om te zorgen dat de handgeschreven wenskaart ook bij de jongere generatie in de toekomst in ere zal worden gehouden is de Stichting Wenskaart Nederland in februari 2010, een grote landelijke campagne gestart met als slogan: 'Da’s toch een kaart waard!' waarbij TNT Post, uitgevers en detailhandel samenwerken. De campagne duurde tot 1 februari 2013.
© 2010 - 2024 Lexia, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Ansichtkaarten versturen met postcrossingTegenwoordig worden er bijna geen ansichtkaarten meer verstuurd. Veel mensen vinden dit erg jammer, want een ansichtkaar…
Verzamelen: kopen en verkopen van oude ansichtkaartenVerzamelen: kopen en verkopen van oude ansichtkaartenEr is een levendige handel in oude ansichtkaarten. Deze kaarten kunnen nog best wat waard zijn. De gewoonte van het vers…
Wenskaarten makenEen wenskaart is wanneer je iets duidelijk wilt maken dat je je een andere persoon graag ziet, om die geluk te wensen me…
Online kaart met cadeau versturenEen persoonlijk kaartje met een aardige tekst ontvangen vindt iedereen leuk. Om een felicitatie, bedankje of andere wens…

De hulphond: trouwe dienaar voor mensen met een beperkingDe hulphond: trouwe dienaar voor mensen met een beperkingZo zelfstandig mogelijk deelnemen aan de maatschappij. Dit is een recht van iedereen, maar niet voor ieder van ons zelfs…
Respect versus gebrek aan respectmijn kijk opRespect versus gebrek aan respectHet gebrek aan respect neemt toe en dat is verontrustend. Het is al een aantal jaren aan de gang en lijkt steeds erger t…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: M.Minderhoud, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Wenskaart
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Ansichtkaart
  • http://www.wekenvandekaart.nl/
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Wenskaartenstandaard.jpg
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Haven_Marken_begin_20e_eeuw.jpg
  • http://www.telegraaf.nl/reiskrant, juli 2009
  • Afbeelding bron 1: Dolph Kohnstamm, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Lexia (181 artikelen)
Laatste update: 28-07-2015
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Sociaal
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.