Romantiek, een culturele stroming

Aan het eind van de 18e eeuw ontstaat er in een Europa een culturele stroming:de Romantiek. De Romantiek ontstaat als reactie op de industrialisatie en de snelle verstedelijking aan het eind van de 18e en begin van de 19e eeuw, maar vooral als reactie op het classicisme. De koele afstandelijkheid van het classicisme werd fel bekritiseerd door verschillende kunstenaars, deze kunstenaars wilden juist de nadruk leggen op het gevoel in hun werken zonder zich te moeten houden aan allerhande regels.

Gevoel boven Ratio

Er zijn een aantal kenmerken om de Romantiek te typeren. Het centraal stellen van het gevoel in plaats van het rationele is misschien wel het belangrijkste kenmerk van deze stroming. Romantici vonden dat de rationele benadering plaats moest maken voor de individuele verbeeldingskracht. Het individu moest niet ondergesneeuwd raken in een maatschappij waarin industrialisatie en verstedelijking de klok sloegen. Dat bij de Romantiek de nadruk ligt op het gevoel is ook te zien aan de naam van de stroming, het woord komt van het Franse 'romance', een gevoelig verhaal of lied. Het gevoel kon door zeer verschillende dingen geactiveerd worden. Een veel gebruikte bron voor het oproepen van gevoelens in de schilderkunst was de natuur, in de schilderijen is de natuur tot een ideaalbeeld gemaakt waarin vooral de grootsheid van de natuur wordt benadrukt. Dit zien we bijvoorbeeld in de werken van de Nederlandse schilder B.C. Koekkoek. In de romantische literatuur was het zo duidelijk mogelijk overbrengen van gevoelens en stemmingen op papier de grote uitdaging. Ook hier zien we soms de natuur naar voren komen, romantische aangelegenheden zoals het ondergaan van de zon en een heldere sterrenhemel kwamen vaak voor in gedichten van romantische dichters. Een van de belangrijkste hiervan was de Engelse dichter Lord Byron.

Verbeelding

De ‘imagination’, verbeelding in het Frans, speelde ook een belangrijke rol in de romantische kunst. De kunstenaars wilden aan het alledaagse leven ontsnappen en dat deed men met behulp van de eigen verbeelding. Hiermee probeerden de romantici het onzichtbare en het oneindige in het reële weer te geven om op die manier contact de leggen met het Hogere. Dit zien we bijvoorbeeld terug in het beroemde romantische gedicht ‘La belle dame sans merci’ van de Engelse dichter John Keats. In dit gedicht staat de tegenstelling tussen enerzijds droom en verbeelding en anderzijds de realiteit centraal. De droom is een geliefd onderwerp bij romantici, het is een voorbeeld van de verbeelding en het onzichtbare.

Romantiek was niet alleen een kunststroming, het was ook een levensstijl. Dit zie je ook bij de kunstenaars die de Romantiek aanhingen. Vaak waren zij ook echt betrokken bij de maatschappij waar ze zich als het ware enigszins tegen afzetten. Vele romantici raakten in conflict met de doorsnee burger om hun denkwijze. Dit engagement zien we bijvoorbeeld bij Lord Byron en dichter bij huis de schrijver Multatuli. Dit engagement vloeide voort uit het zogenaamde gevoel van ‘Weltschmerz’. Dit is het gevoel van onvrede met de eigen tijd en bestaan in het algemeen. Dit gevoel van onvrede komt weer voort uit het besef van de onverenigbaarheid van werkelijkheid en ideaal. Eerdergenoemde onderwerpen als de natuur maar ook religie en het verleden konden dan troost bieden. Dit zorgde voor nieuwe trends in de kunst zoals de eerdergenoemde landschappen in de schilderkunst en de belangstelling voor de historische roman in de literatuur, een voorbeeld van zo’n historische roman is ‘Verhandeling over het belang van Hollands grond en oudheden voor gevoel en verbeelding’ door David Jacob van Lennep. Een andere manier om met de harde realiteit om te gaan is het gebruik van humor, dit werd bijvoorbeeld vaak gehanteerd door de Nederlandse schrijver Piet Paaltjens. Hij vocht tegen de Weltschmerz door het verdriet en de ellende te vergroten of te ironiseren.

Wereldbeeld

De romanticus creëerde zijn eigen wereldbeeld. Wat betreft de romantici was de alleenheerschappij van de rede en het voortdurende streven naar objectiviteit voorbij. Zij verwerpen de ratio en prijzen juist het subjectieve en de daaruit voortvloeiende creativiteit. Volgens de romantici moest het maar eens afgelopen zijn met het lege abstracte redeneren en met behulp van bijvoorbeeld verbeelding moest men proberen verder te kijken dan de oppervlakkige realiteit. Ten tijde van de Romantiek was ook een andere culturele stroming in opkomst, namelijk het Realisme. Deze stroming had een compleet andere manier van denken. Terwijl de Romantiek de werkelijkheid zwaar idealiseert maakt het Realisme de dingen niet mooier dan ze werkelijk zijn. Het centrale thema in de Romantiek is het verlangen naar het onbereikbare terwijl het Realisme juist streeft naar het zo accuraat mogelijk uitbeelden van de werkelijkheid. Realisme en de Romantiek zijn dus eigenlijk als vuur en water, een zekere vorm van objectiviteit tegenover verheerlijking van de subjectiviteit.