Oranjegekte – individualistisch Nederland in 't oranje

Gelukkig is de Nederlandse nationale kleur een mooie kleur, want met enige regelmaat hult bijkans gans Nederland zich in het oranje. Tijdens nationale evenementen en met voetbalfestijnen waar het Nederlands elftal een rol speelt, vat de Oranjegekte namelijk post onder een groot deel van de Nederlanders. Waar komt die Oranjegekte en het verlangen om er allemaal gek gekleurd op te staan vandaan? Twee wetenschappers verklaren de Oranjekoorts als 'sociale vluchtheuvel'. En nee, het is niet gek, maar anders.

Oranjegekte en Oranjekoorts

In aanloop naar een voetbalkampioenschap kleurt Nederland met de dag oranjer. Straten krijgen oranje vlaggen, café's verruilen hun huisstijl tijdelijk voor een overdaad aan oranje en als de wedstrijden beginnen zit voetbalminnend thuis in het oranje gehuld op de bank naar de verrichten van 'onze jongens' te kijken. Bij de koffieautomaat op het werk wordt over voetbal gepraat en op straat gonst het van de sportgesprekjes. Het blijkt dat het gevoel dat oprijst voorafgaand aan nationale evenementen of voetbalwedstrijden waar het Nederlands elftal een rol speelt belangrijk is voor onze samenleving.

Twee wetenschappers, Martijn van Zomeren en Geert Hofstede, deden hun ideeën daarover uit de doeken in het Café van de Kleine Wetenschap in Leeuwarden.

Vluchtheuvel in individualistisch Nederland

Op 10 juni 2014 was Martijn van Zomeren (RUG) een van de sprekers in het Café van de Kleine Wetenschap en hij sprak over waarom de Oranjegekte eigenlijk heel normaal is. In aanloop naar het wereldkampioenschap voetballen in Brazilië was dat een passend onderwerp. Hoe moeten we dat Oranjegedrag duiden? Waar gáán de straten volgehangen met vlaggetjes eigenlijk over? Gaat het over voetbal of zijn er andere dingen aan de hand? Van Zomeren spreekt van individualisme versus collectivisme. De spreker meent dat de Oranjegekte een ‘vluchtheuvel’ is in de sterk geïndividualiseerde maatschappij.

Ook cultureel socioloog Geert Hofstede sprak diezelfde avond in het Oranje Bier Huis. Hij ontwikkelt cultuurprofielen voor landen en Nederland, zegt de wetenschapper, heeft een zeer individualistische samenleving. Nederlanders missen een collectieve manier van leven en gaan dat zoeken in rituelen die vorm krijgen tijdens WK-voetbalkampioenschappen en carnaval.

Paradox

Nederland staat in de top van de meest individualistische landen ter wereld. Net als Groot Brittannië en Verenigde Staten staat in ons land het ‘ik’ hoger dan het ‘wij’. Juist daarom is het gek dat Nederlanders tijdens een evenement als het WK op elkaar willen lijken. Het is zelfs paradoxaal te noemen dat in een geïndividualiseerde samenleving zoals de Nederlandse we ons op gezette tijden en masse in de Oranjegekte storten. Het vindt zijn oorsprong in tevredenheid over de kleine kring waarin we ons begeven en het pessimisme over het grotere verband van de samenleving. Oranjekoorts overstijgt dat pessimisme. In individualistisch Nederland is heus een stroming van collectivisten te vinden die met nationale evenementen boven komt drijven. Op EK’s, WK’s en Koningsdag vervagen grenzen omdat bijna iedereen er gelijk uitziet: allemaal gek met de overheersende kleur oranje. Pruiken, jurkjes, petten, juichpakken, sjaals, shirtjes, leeuwenpakken: het ene is nog uitbundiger dan het andere en het is allemaal oranje. Achter die eenheidsworst zit een behoefte die in de samenleving niet vervuld wordt en het gaat daarbij niet zozeer om het voetbal of het Oranje-evenement.

Schuttingen slechten

Eigenlijk is het een roep naar een andere samenleving waarin we meer samen zijn. Door de Oranjegekte zijn de schuttingen tussen buren in een oogwenk geslecht, omdat mensen makkelijker bij elkaar binnenstappen en een praatje maken. Buren zoeken in die Oranjedagen eerder op wat ze gemeenschappelijk hebben dan waarin ze verschillen. De voetbalresultaten zijn een mooie aanleiding om bij elkaar binnen te stappen en gesprekjes aan te knopen. Iedereen hoort erbij en niemand van het Oranjeleger wordt buitengesloten. Daarmee is de Oranjegekte een sociale vluchtheuvel geworden, een ontsnapping aan onze individualistische cultuur. Meedoen aan collectieve rituelen is dus helemaal niet ‘gek’. Het is anders.

Andere landen

Er doen verschillende theorieën de ronde over het ontstaan van de Oranjegekte. Ze zou ontstaan zijn in 1974 tijdens het wereldkampioenschap voetballen, toen Oranjefans het Nederlands elftal achterna reisden en veel bekijks trokken. Sindsdien trekken steeds meer fans oranje uitdossingen aan. De commercie is op het fenomeen gedoken en draagt een dikke steen bij aan de koorts door oranje speeltjes en kleding in de strijd te werpen. Bijna elke winkelketen heeft wel een gadget om bij klanten het Oranjegevoel aan te wakkeren.

Andere landen hebben ook dergelijke rituelen, die niet altijd rond voetbal spelen maar wel vergelijkbaar zijn aan de Oranjekoorts. De manier waarop Nederland omgaat met het Nederlands elftal is wel uniek in de wereld. Een vroege uitschakeling van Oranje kan een deceptie vormen voor al die mensen die zich in oranje hebben gestort. Ze kunnen hun Oranjegevoel dan niet helemaal uitleven. In de winter hebben we de schaatsevenementen en in april is het weer Koningsdag. De koorts kan even zakken om dan in alle hevigheid weer uit te breken.

Lees verder

• Oranje jurkjes en HolánDress voor het WK voetbal in Brazilië
• Nederlands-Brazilië - Nova Holanda
• Koningsdag met Koning Willem-Alexander
• Koninginnedag en Koningsdag op Ameland met optocht
• Olympische Winterspelen - OS2014 Schaatsvlag