Vreemde ontdekkingen bij ESP proeven

Een van de onderzoekers die zeer afwijzend stond tegenover het verslag van dr. Rhine (parapsychologisch onderzoeker) en over diens eerste proeven op de Duke Universiteit was dr. S.G. Soal (wiskundig parapsychologisch onderzoeker). Hij stond sceptisch tegenover het werk van dr. Rhine, omdat hij moeilijk kon geloven dat dr. Rhine in vrij korte tijd en op 1 plaats acht hoogscorende proefpersonen had ontdekt, terwijl Soal er niet in slaagde een begaafd persoon te ontdekken.

Talloze proefpersonen

Gedurende vele jaren (na het uitkomen van het boek van dr. Rhine) werkte dr. Soal vol ijver met talloze proefpersonen. Toch slaagde hij er niet in om resultaten te krijgen, die aanzienlijk boven het toevalsniveau uitkwamen. Zelfs toen de bekende fotograaf Basil Shackleton op een sombere februarimiddag zijn kantoor binnenstapte en zich als vrijwilliger aanmeldde, had dr. Soal geen enkele reden om te vermoeden dat de proeven met Basil een van de meest vreemde ontdekkingen in het onderzoek naar Extra-Sensory Perception (buitenzintuiglijke waarneming) zouden opleveren.

Zelfverzekerde indruk, teleurgestelde verwachtingen

Toen Basil dr. Soal's kantoon was binnengekomen om zich als vrijwilliger aan te melden, had hij een zelfverzekerde induk gemaakt. Hij had aangekondigd niet gekomen te zijn om zich te laten testen, maar om telepathie te demonstreren. Ook beweerde Basil dat hij als hij thuis vrienden op bezoek had, hij van boven naar beneden door een spel kaarten kon 'zien' en de meeste juist raadde. Maar zowel hij als dr. Soal werden teleurgesteld in de resultaten die hij behaalde tijdens de experimenten bij dr. Soal. Zijn scores waren in 6 beurten met een spel van 25 kaarten achtereenvolgens: 10,7,7,6,6 en 3.

Verbeterde omstandigheden

Wat verslagen ging Basil weg en zei dat hij een paar borrels nodig had voor zijn ESP begon te werken. Maar later toen dr. Soal hem 'die paar borrrels' had gegeven en ervoor gezorgd had de omstandigheden te creëeren waarin Basil dacht het beste te kunnen werken, behaalde hij slechts een gemiddelde van 4,1 treffers per 25 kaarten. Iets dat aanzienlijk beneden de kansverwachting lag. Er werd ten slotte nog een serie proefnemingen gedaan. Aan het eind kon dr. Soal in zijn archief het weinig opmerkelijke record van 165 treffers op de 800 pogingen opbergen. Aan Basil Shackleton dacht hij maar niet meer.

Telepathie experimenten van Whately Carington

Whately Carington was een parapsychologisch onderzoeker van de Cambridge Universiteit, die zelf ook enige telepathie-experimenten had gehouden. Whately gebruikte bij zijn proefnemingen tekeningen. Tien avonden achter elkaar maakte hij een tekening die hij in een afgesloten kamer in zijn huis ophing. Zijn proefpersonen (van wie er enigen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan zaten) probeerden daarop de tekening door middel van ESP na te maken, waarna zij hun tekening opstuurden. Whately merkte op dat een vrij groot aantal van deze tekeningen overeenkwam met een tekening in zijn serie, maar niet met degene die als 'opdracht' was gegeven voor de avond waarop ze vervaardigd waren. Vele kwamen zelfs griezelig nauwkeurig overeen met de volgende tekening in de serie, of met een die de avond ervoor als 'opdracht' was gegeven. De vertraagde treffers waren al vreemd genoeg, maar de vervroegde treffers duidden erop dat er sprake was van precognitie (zien in de toekomst). Immers op het ogenblik dat de proefpersonen deze tekeningen maakten, was de opdracht-tekening nog niet eens gemaakt. In sommige gevallen had Whately er zelfs nog niet over nagedacht wat hij zou gaan tekenen. Whately noemde deze vervroegde en vertraagde treffers een 'verschuivingseffect'.

Dr. Soal en het verschuivingseffect

Later maakte Whately dr. Soal attent op het verschuivingseffect dat hij opgemerkt had. Hij drong er bij dr. Soal op aan om de resultaten van diens oude experimenten nog eens door te nemen om te zien of hij nader bewijs voor dit verschuivingseffect kon vinden. Hoewel dr. Soal niet erg optimistisch of enthousiast was (omdat het heel wat werk voor hem betekende), deed hij toch wat Whately hem vroeg. Toen hij de scores van Basil Shackleton controleerde, werd hij voor zijn doorzetting ten slotte beloond. Hij ontdekte dat Basil (wiens poging tot herkenning van de opdrachtkaart nauwelijks de toevalsverwachting had geëvenaard) met opmerkelijke regelmaat of de kaart ervoor of de kaart erna in de serie had genoemd. Toen dr. Soal de resultaten wiskundig analyseerde, ontdekte hij dat de kans dat deze door toeval verkregen waren meer dan 2500 tegen 1 was.

Nieuwe serie proefnemingen

Dr. Soal nam contact op met Basil en in 1940 begon hij met hem aan een nieuwe serie proefnemingen, waarbij hij verschillende proefnemers gebruikte. Basil scoorde voortdurend 1 treffer voor de opdracht uit (als hij om de ongeveer 3 seconden moest raden) maar met eenzelfde vastheid 2 treffers vooruit als dr. Soal het tempo opjoeg en hem slechts de halve bedenktijd gaf. Basil's vermogen om op deze manier vooruit te raden deed denken aan precognitie (het vermogen om in de toekomst te zien). Dr. Soal tekende hierbij echter aan dat de resultaten ook verklaard zouden kunnen worden door helderziendheid. Misschien zag Basil niet wat er enige ogenblikken later in de geest van de proefnemer zou zijn, maar keek hij op paranormale wijze in de kaarten die op dat ogenblik omgekeerd op tafel lagen. Het kon dus zowel helderziendheid als precognitie zijn.

Opmerking
Basil Shackletons vertrouwen in zijn eigen ESP-krachten was terecht geweest. Hij leek op een schutter die met een constante afwijking steeds links of rechts van de roos schiet. Basil was dus begiftigd met een grote paraspsychologische gave met een zgn 'voorwaartse verschuiving'. Hij raadde vrij constant steeds de kaart die pas na de kaart kwam, die hij feitelijk had moeten raden.