Psychopathie nader bekeken

De term 'psychopaat' spreekt vele mensen tot de verbeelding. Jammer alleen dat zij vaak het beeld voor ogen hebben dat filmmakers schetsen van een psychopaat: een wrede, kille moordenaar die niet terugdeinst voor de meest sadistische, bloederige taferelen. De meeste psychopaten zijn immers geen moordenaars, maar dat wil niet zeggen dat zij ongevaarlijk zijn. Wat is een psychopaat? En hoe herken je 'm? Waarom zijn psychopaten zoals ze zijn? Met de invoering van het DSM-systeem (het wereldwijde handboek voor de diagnose en statistiek van psychische aandoeningen) is de term 'psychopathie' officieel verdwenen. In plaats van psychopathie spreekt men liever van een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Toch zegt de term 'psychopaat' de meeste mensen veel meer. Vandaar dat wij ons in dit artikel tot deze term beperken.

Wat is een psychopaat?

Bij het woord 'psychopaat' denken veel mensen aan een type à la Hannibal Lecter, een fictieve sadistische moordenaar/kannibaal uit de boeken van Thomas Harris. Toch belandt het grootste gedeelte van de psychopaten niet in de gevangenis, laat staan dat ze mensen eten. Dit wil echter niet zeggen, dat psychopaten in het geheel geen schade aanrichten. Juist doordat zij ongevoelig zijn voor de noden van anderen en het leed dat zij hen toebrengen, hebben zij vaak een vernietigende invloed op hun omgeving. Vooral kwetsbare, onzekere mensen die graag het goede in anderen willen (blijven) zien, lopen het risico om slachtoffer te worden van een psychopaat. Dit is niet omdat psychopaten een hekel hebben aan kwetsbare personen; nee, ze zijn er juist dol op... Om hen tot slachtoffer te maken, welteverstaan. Aan het einde van de rit, als de psychopaat ontmaskerd is, blijft het slachtoffer maar al te vaak gedesillusioneerd, gekwetst en/of berooid achter. De psychopaat daarentegen is dan al lang en breed weer op zoek naar een andere prooi, mocht hij (de meeste psychopaten zijn man) er niet inmiddels al één gevonden hebben.

Kenmerken van een psychopaat

Uiteraard staat niet op iemands voorhoofd geschreven dat hij/zij een psychopaat is. Het is dan ook niet gemakkelijk om een psychopaat te herkennen, zeker niet wanneer je in de regel uitgaat van het goede in de mens. Veel psychopaten zijn immers amicaal, charmant en rad van tong. Ze werpen zich op als je vertrouweling, beste vriend, raadgever of troostende schouder, maar hebben van begin af aan een dubbele agenda.

Kenmerken van een psychopaat:

• De persoon heeft de neiging de wet te overtreden, denkt/vindt dat wetten alleen voor anderen gelden;
• De persoon heeft een sterke neiging tot liegen en roekeloos gedrag;
• De persoon heeft weinig tot geen berouw of spijt, is onverschillig als hij anderen heeft gekwetst, misleid of benadeeld;
• Vaak heeft de persoon een parasiterende leefstijl, dat wil zeggen hij heeft de neiging op de successen van anderen te leven;
• Relaties, dienstbetrekkingen en woonplaatsen kenmerken zich door abrupt afgebroken te worden, er is geen sprake van een consistente levensloop;
• Charmant, een vlotte babbel, maar voor de geoefende luisteraar klinken de woorden soms hol;
• Een echt gesprek is vaak niet mogelijk: de psychopaat hangt van platitudes, dooddoeners en open deuren aan elkaar.

Waarom maken psychopaten misbruik van anderen?

Waarom steekt een schorpioen? Omdat dat in zijn aard zit. In de aard van psychopaten zit het, om misbruik te maken van anderen. Gewoon, omdat het kan. Natuurlijk kan ook een psychopaat meerdere doelen hebben: zo kan hij manipuleren, liegen en bedriegen met als doel zichzelf in de kijker te spelen, zichzelf te verrijken, een vijand het leven zuur te maken of anderen voor hun karretje te spannen. Maar veel psychopaten hebben al veel plezier van het misbruiken an sich.

Kan een psychopaat genezen worden?

Vanuit het gezichtspunt van een psychopaat gezien, zijn niet zij gek, maar is de rest van de wereld dat. Zo naïef, die vragen er gewoon om om bedrogen en gemanipuleerd te worden. En aangezien de psychopaat weinig tot geen last heeft van zijn eigen wangedrag (schuldgevoel is hem immers vreemd), zal er voor hem vrijwel geen noodzaak tot genezing zijn. De meeste psychologen en psychiaters gaan er dan ook vanuit dat een psychopaat niet te veranderen is. Sterker nog: er gaan stemmen op dat therapie een psychopaat alleen maar erger maakt, omdat hij hiervan leert beter te verbergen dat hij een psychopaat is.

Wat moet je doen als je met een psychopaat te maken hebt?

Zoals gezegd, zijn de meeste psychopaten geen moordenaars a la Hannibal the Cannibal. Sterker nog, de kans is het grootst dat psychopaten er uitzien en zich gedragen zoals jij en ik. Maar heb je eenmaal het vermoeden dat je met een psychopaat te maken hebt, dan doe je er verstandig aan om met stille trom van het toneel te verdwijnen. Laat het contact doodbloeden, zorg dat je niet de strijd aangaat. Een ontmaskerde psychopaat kan namelijk nog weleens een zeer kort lontje hebben, en er geen probleem in zien om je nog lange tijd het leven zuur te maken.