Synesthesie: welke kleur heeft maandag?

De vraag "welke kleur heeft maandag?" zal voor velen van ons als een onzinnige vraag beschouwd worden. Voor een klein aantal mensen is dit echter een heel normale en logische vraag. Deze mensen leggen automatisch verbanden tussen kleuren en begrippen die zij ook beiden voelen. Deze mensen hebben synesthesie. Sommige mensen hebben de perceptuele conditie genaamd synesthesie.
Het woord synesthesie betekent letterlijk “tegelijk waarnemen”. Een persoon met synesthesie ervaart consistent en automatisch zintuiglijke input in één zintuig als een zintuiglijke ervaring in verschillende zintuigen. In de meeste gevallen ervaart een persoon specifieke kleuren wanneer ze letters van het alfabet zien of horen.

Galton beschreef synesthesie voor het eerst. Bij het opkomen van het behaviorisme viel synesthesie uit de belangstelling totdat het door Baron-Cohen weer interessant werd. Deze deed testen waarmee hij aantoonde dat hij synesthesie had.

De natuur van synesthesie

De aanwezigheid van synesthesie bij personen blijkt consistent over tijd. Synesthesie is vaak eenrichtingsverkeer. Het zien van de letter B kan de kleur rood oproepen maar de kleur rood hoeft geen letter B op te roepen Denken aan de letter B kan echter wel de kleur rood oproepen. Synesthesische ervaringen zijn gelimiteerd aan percepties op een vrij laag niveau, zoals kleur en ruimtelijke locatie. De meeste mensen ervaren synesthesie niet als een last maar als een hulpmiddel.

Twee soorten

Er zijn twee soorten synethesisten:

1. Projectors: ervaren kleur als extern
2. Associators: ervaren kleur als intern

90% van de synthesisten is associator.

Voorkomen en erfelijkheid

Baron-Cohen onderzocht dat synesthesie bij ongeveer 1 op de 2000 mensen voorkomt, waarvan 80% vrouwelijk is. 50% van de mannen met een moeder die synesthesie heeft sterft aldus Baron-Cohen in de baarmoeder. Latere onderzoeken spreken van andere incidentiecijfers.

Experimenteel onderzoek naar synesthesie

Verschillende onderzoekers hebben de Strooptest gebruikt om de natuur van synesthesie te onderzoeken. Volgens Mattingley is openlijke herkenning van opwekkende stimuli is cruciaal… synesthesie wordt uitgelokt door selectief attented stimuli die beschikbaar zijn voor bewuste rapportage. Actuele perceptie van de opwekkende stimulus is volgens Dixon niet noodzakelijk voor het opwekken van het synesthetische concept. Uit de resultaten van een ander onderzoek van Dixon volgde dat eerder de synesthetische interpretatie van een stimulus is dan de fysieke eigenschappen dat de synesthetische ervaringen en daarmee taakprestaties voorspelt. Voor projectors is de perceptie van synesthetische kleuren meer automatisch dan voor associators.

De ervaring van synesthesie

Sommige associaties zijn zo sterk dat ze ons affect beïnvloeden, zoals de kleur rood en bloed. Dit komt het dichtst in de buurt van de ervaring die mensen met synesthesie hebben.

Hersenstudies van synesthesie

De hersenactiviteit tussen mensen met synesthesie en mensen zonder synesthesie is verschillend. Bij synesthesisten activeert ook het hersendeel dat geassocieerd wordt met een bepaalde ervaring. Paulesu deed een onderzoek met PETscans. Synesthesche ervaringen lijken voort te komen uit activering van bepaalde visuele verbindingen. Nunn deed een onderzoek met fMRIscans. Normaal vertoont men activiteit in het kleurgebied in de cortex, V4 genaamd, bij perceptie van een kleur. De synesthesisten vertoonden activiteit in V4 wanneer ze naar woorden luisterden. Bij de controlegroep was dit niet zo. Dit toont aan dat synesthesie meer is dan aangeleerde associaties of mentale representaties.

Het proces onderliggend aan synesthesie

Baron-Cohen suggereert dat synesthesie het gevolg is van een afbraak van modaliteit het idee dat je hersenen uit verschillende, onafhankelijke bouwstenen bestaat) die veroorzaakt wordt door abnormale interconnecties welke zich ontwikkelen tussen modules of doordat bepaalde verbindingen niet afsterven in de vroege ontwikkeling van de hersenen wat ze wel horen te doen.

Ramachandran en Hubbard ontdekten dat de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor kleurperceptie en het lezen van visueel gepresenteerde letters aangrenzend aan elkaar zijn. Synesthesie zou volgens hen veroorzaakt worden door gekruiste verbindingen tussen deze twee gebieden.

Grossenbacher en Lovelace stelden de ‘disinhibited-feedback’ theorie voor. Connecties tussen hersengebieden zijn normaal volgens hen, maar meestal wordt communicatie via deze verbindingen geremd. Synesthesie is een gevolg van het slecht functioneren van deze rem.

LSD kan deze rem tijdelijk aanzetten, maar kan niet zorgen voor de groei van nieuwe verbindingen.