Verstehen voor dummies

Verstehen is een begrip uit de filosofie dat werd bedacht door Wilhelm Dilthey. De kunst van het lezen van een tekst is volgens hem niet het je inleven in het brein van de auteur, maar eerder de leer van het leven an sich. Waar dit allemaal op terugkomt is een van de belangrijkste doelen van veel wetenschappers: het ontdekken van verbanden tussen direct waarneembare en niet direct waarneembare werkelijkheid.

Inhoud

• Verstehen
• Wilhelm Dilthey
• Zoeken naar verbanden
• Voorbeelden uit de praktijk

Verstehen

Verstehen is een belangrijk begrip binnen de filosofie, evenals de tegenhanger erklären. De Duitser Wilhelm Dilthey heeft deze term uitgewerkt. Hij heeft een grote verandering teweeg gebracht in de betekenis van hermeneutiek. Dit begrip komt al terug in de boeken van Homerus, en later Plato. Het wordt in verband gebracht met het proberen de werkelijkheid uit te drukken in getallen. De eerste echte omwenteling in het denken over hermeneutiek komt echter al met Maarten Luther, die opmerkt dat je een tekst niet kunt begrijpen zonder de achtergrond van de auteur te kennen. Je moest hem begrijpen alvorens je de vruchten van zijn pen kon begrijpen.

Wilhelm Dilthey

Met een grote sprong in de tijd komen we dan uit bij de eerder genoemde Wilhelm Dilthey, die verantwoordelijk is voor de volgende omwenteling in het denken over hermeneutiek. De kunst van het lezen van een tekst is volgens hem namelijk absoluut niet het je inleven in het brein van de auteur, maar eerder de leer van het leven op zich. Verklaren of erklären was niet langer voldoende. Bij het je inleven is het verschil in tijd een obstakel, maar met wat moeite is dit te omzeilen. Dit noemt hij in zijn moedertaal het verstehen. Het wordt uiteindelijk meer dan alleen een theorie over tekstbegrip: het wordt een algemene methode voor de geesteswetenschappen. Dilthey wijst de oude definitie niet in het algemeen af. Voor andere takken van wetenschap heeft deze wel degelijk waarde, maar omdat de geesteswetenschappen naar zijn idee fundamenteel anders zijn, vereisen en verdienen zij ook een wezenlijk andere benadering en dus een eigen methode.

Zoeken naar verbanden

Waar dit allemaal op terugkomt is een van de belangrijkste doelen van veel wetenschappers: het ontdekken van verbanden tussen direct waarneembare en niet direct waarneembare werkelijkheid. De werkelijkheid houdt zich volgens veel filosofen aan bepaalde wetten, en het is een hele uitdaging te ontdekken welke wetten dit zijn. Uiteraard werkt dit niet slechts één kant op: waar de natuurwetenschapper zoekt naar wetten om tot een coherente theorie te komen, is een historicus net zo vaak ook op zoek naar het unieke binnen een reeks van gebeurtenissen. Een onderbreking van een patroon kan een revolutionaire paradigmaverschuiving tot gevolg hebben. Het ontdekken dat een wetmatigheid niet langer een wetmatigheid is, maar gewoon iets dat veel voorkomt of iets dat meestal hetzelfde gevolg heeft is ook zeer waardevol.

Voorbeelden uit de praktijk

Binnen de geschiedenis en de politicologie is verstehen eigenlijk niet weg te denken. Het speelt een grote rol. Een voorbeeld hier van is te vinden in de dissertatie van S.E. Visacovsky. Hij legt hierin een verband tussen de psychoanalyse en het collectieve trauma dat Argentinië overhield aan de jaren van dictatuur in de jaren 70 en 80 van de twintigste eeuw. Hierbij speelde niet alleen een rol dat mensen persoonlijk fysiek geweld aangedaan werd, maar ook dat de hele maatschappij veranderde en er een soort grimmige sfeer hing. Het lijkt nauwelijks mogelijk om hier over te schrijven of te spreken zonder echt alle achtergronden te kennen en je te kunnen inleven in die periode. Het verband dat de auteur probeert aan te tonen ligt juist besloten in die sfeer, en deze moet je als lezer dan ook goed kunnen 'verstehen'. Visacovsky heeft in zijn dissertatie en proefschrift niet alleen een poging gedaan deze periode te beschrijven als in een geschiedenisboek. Hij heeft ook de toehoorder of lezer willen meegeven hoe de situatie daadwerkelijk was, en dus is het kennen van het achterliggende hier van groot belang. Een beschrijving die niet een dergelijke diepgang biedt zou minder passend zijn geweest, en daarom is het verstehen ook hier een nuttige en wellicht noodzakelijke toevoeging aan het erklären.