15 augustus: moederdag in Antwerpen dankzij Frans Van Kuyck

Moederdag vieren bestaat al sinds het Oude Griekenland. Traditioneel wordt Moederdag over de hele wereld de tweede zondag van mei gevierd. Behalve dan in Antwerpen, waar het gevierd wordt op 15 augustus, op Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart. En dat sinds vijftien augustus 1913 door toedoen van de liberale schepen en kunstschilder Frans Van Kuyck. Het hoe en waarom van deze verschuiving. De eerste moederdagwenskaart en het oudste Moederdaggedicht in Antwerpen vind je in het Antwerpse Felixarchief.

Het ontstaan van de traditionele Moederdag

Oude Griekenland: Rhéa

De eerste vieringen van Moederdag gaan terug naar de lenterituelen in het Oude Griekenland en was een feest ter ere van de moeder van de Goden, meer bepaald de moeder van Zeus: Rhéa.

Mothering Sunday

In de jaren 1600 vierde men in Engeland een dag genaamd "Mothering Sunday". Het was een dag ter ere van de moeders in Engeland. De traditie om op die dag bloemen te geven dateert uit die periode. In die tijd waren de armen vaak dienaars en die woonden dikwijls in bij hun meesters. Op Mothering Sunday kregen ze een dag verlof en werden ze aangemoedigd die door te brengen met hun moeder. Ze mochten speciaal voor die gelegenheid bloemen plukken op het land van hun meesters en kregen die dan mee om aan de dag een feestelijk tintje te geven.

Moederkerk

Met de opkomst van het christendom doorheen heel Europa, evolueerde het feest naar de verering van "de moederkerk", als spirituele kracht die het leven geeft en beschermt van het gevaar. Doorheen de jaren zijn de twee feesten met elkaar versmolten. De mensen eerden de kerk en hun moeder.

Verenigde Staten: Julia Ward Howe en Ana Jarvis

Julia Ward Howe

In de Verenigde Staten, verscheen Moederdag omstreeks 1872 dankzij Julia Ward Howe op een dag die gewijd was aan de vrede. Juffrouw Howe organiseerde ieder jaar conferenties en bijeenkomsten in Boston.

Ana Jarvis

In 1907 startte Ana Jarvis van Philadelphia een campagne om van Moederdag een nationale feestdag te maken. Juffrouw Jarvis overtuigde de kerk van Grafton, in Virginia, om Moederdag te vieren op de tweede zondag in mei, aangezien haar moeder het jaar voordien gestorven was op die dag. Een jaar later vierde men die dag ook in Philadelphia. Juffrouw Jarvis begon naar de ministers te schrijven, naar zakenlui, en naar politici opdat dit feest een nationale feestdag zou worden. In 1911 slaagde zij er in en werd Moederdag in bijna alle staten gevierd. In 1914 riep President Woodrow Wilson Moederdag uit tot nationale feestdag, die zou worden gevierd op de tweede zondag van mei.

Ook in de rest van de wereld moederdag in mei

In de jaren twintig van de vorige eeuw namen vele landen deze datum over voor de verering van hun moeders.

In Frankrijk werd dit feest officieel gemaakt in 1950 onder impuls van Fernand Bouxon, en werd het vastgelegd op de laatste zondag van mei, behalve als dit samenvalt met Pinksteren. Indien dit het geval is, verhuist Moederdag naar de eerste zondag van juni.

Een geval apart: Antwerpen

Moederdag op vijftien augustus

Voor de rasechte Antwerpenaar is het feest op de tweede zondag van mei echter een "valse moederdag". Voor hen is er maar één datum, nl. 15 augustus. Vanwaar die verschuiving en die nieuwe datum?

Frans Van Kuyck

Wel, dat kwam door toedoen van de liberale schepen en kunstschilder Frans Van Kuyck (Kalmthout 1852 - 1915). Voor de Amerikaanse Moederdag naar hier was overgewaaid, publiceerde Frans Van Kuyck in juli 1913 de brochure "De dag vader Moeders" waarin hij als eerste in Europa pleitte voor een jaarlijkse huldiging van de moeders. Hij opteerde toen voor 15 augustus, de feestdag van Maria, die sinds 1124 de patrones van Antwerpen is. Door het eren van de Antwerpse mama's wilde Van Kuyck vooral de gezinswaarden herstellen, die door de opkomende industrialisering zwaar onder druk stonden. Hij introduceerde de traditie dat vader en de kinderen moeder verrasten met kleine cadeautjes, versjes, bloemen, speciale broodjes, etc.

Van Kuyck ging ver in de uitwerking van zijn idee. Hij ontwierp zelf een moederdagtaart, een juweel en maakte schetsen van een versierde stoel en een deur. Tevens stichtte hij het Inrichtings- en propaganda Komiteit. Het symbool van die dag was een moederhart.

Wie wil zien hoe Frans Van Kuyck er uit zag, kan terecht op twee plaatsen in de Provincie Antwerpen. Op het OCMW-gebouw in Kalmthout hangt een bronzen bas-reliëf met zijn beeltenis. Het OCMW-gebouw, ook wel "Zwaluwdak" genoemd, was de vroegere woning van de liberale schepen voor Schone Kunsten. In Antwerpen, op het winkelpand dat zich bevindt in de Leysstraat 7 hangt een stenen portretkop. Op beide zie je een man met een kleine bril, een snor en een middellange baard.

Eerste Antwerpse Moederdag: 15 augustus 1913

Een schot in de roos

Amper een maand later was het zover, moederdag op 15 oogst 1913 was een feit. Die datum was een schot in de roos. Immers, 15 augustus viel samen met Antwerpen Kermis, en met "Mariekesdag", een dag waarop traditioneel veel mensen hun ouders bezochten.

De handelaars springen op de kar

Van Kuyck kon rekenen op de Bond Antwerpen Vooruit, een vereniging van Antwerpse Middenstanders. De Bond liet er geen gras over groeien en stuurde een rondschrijven naar de juweliers: "De dag van den 15 Oogst moet niet alleen een feestdag zijn, maar ook een gelegenheid voor al de kleinhandelaars om eens goede zaken te maken". De middenstand adopteerde het feest meteen en lanceerde vanaf 1913 een moeder-merchandising.

Eerste Antwerpse moederdagwenskaart en Moederdaggedicht

Eerste moederdagwenskaart: Jos De Molder

Ook de eerste moederdagwenskaart zag het licht omstreeks die periode. Het was een foto van een meisje met een kanjer van een versierd hart, waarin de namen van de kinderen konden ingevuld worden. Het idee kwam van ene Jos De Molder die op 7 augustus een eerste exemplaar naar schepen Van Kuyck stuurde. Het idee werd geadopteerd en de kaart werd meermaals gekopieerd.

Oudste Moederdaggedicht in Antwerpen

De originele, handgeschreven versie van het oudste moederdaggedicht in Antwerpen kan je nalezen op www.felixarchief.be onder 90 jaar Moederdag. Ook tekeningen van Van Kuyck voor Moederdag, de documenten en krantenknipsels over het eerste feest en het dossier over de geboorte van Moederdag worden bewaard in het Antwerpse stadsarchief.