Pastorale zorg aan tieners bij overlijden en rouw

Een sterfgeval van een ouder, broer, zus of van iemand uit de vriendenkring zet vaak het hele leven van een jongere op de kop. De kerk doet er goed aan om voorbereid en toegerust zijn als men ermee te maken krijgt. Rouwpastoraat speelt bij de jongere een belangrijke rol om te groeien in zijn geloof. Het is belangrijk en geeft kansen om trauma bij jongeren te voorkomen.

Rouwpastoraat aan jongeren

Inleven

Rouwpastoraat aan jongeren begint met empathie. Oftewel, het inleven in andermans situatie. Inleven betekent dat je mee-voelt met iemands verdriet. Rouwen is meeleven. Voor degene die moeite hebben zich in te leven heb ik een handige oefening bedacht. Het is een oefening aan de hand van een soort zeeslagschema. Hierin zet je aan de hand van het beantwoorden van vragen, stippen in het desbetreffende vakje. (zie voorbeeld) De oefening heeft twee doelen:

• Jeugdwerker leeft zich in in de situatie van de jongere.
• Visueel maken van hoogte en dieptepunten in de levensfase van 0 tot 20 jaar

Handleiding oefening

Het roze vak is voor de jongere. Het groene vak is voor de jeugdwerker. Andersom kan natuurlijk ook.De middelste blauwe rij geeft de leeftijd aan. De eerste twintig jaar van ons leven. De linkerkolom met de termen; niet leuk, weet niet en gaaf is de graadmeter voor hoe de jongere (en jezelf) zich op dat moment voelde. Voorbeeld: geef als jongerenwerker in jouw vak met een stip aan wanneer je voor het eerst naar school ging en geef aan de hand van de graadmeter aan wat je daarvan vond. Laat de jongere hetzelfde doen. Geef in jouw vak aan wanneer je van school ging en wat je daarvan vond. Laat de jongere dit ook weer doen. Op deze manier ben je samen met de jongere spelenderwijs bezig. Geef aan wanneer een dierbare is overleden. Vermeld in de graadmeter hoe je dit hebt ervaren. Laat de jongere dit ook doen. Begin bij de leeftijd van één jaar en ga zo door tot de leeftijd van de jongere. Doordat je zelf actief meedoet stel je jezelf kwetsbaar op. Op deze manier is het voor de jongere niet bedreigend. Het geeft een open gesprek. Tenslotte kun je lijnen trekken tussen de stippen die gezet zijn. Er ontstaat een lijndiagram waarin duidelijk de hoogtepunten en de dieptepunten te zien zijn. Dit geeft voor de jongere een helder beeld. Waarschijnlijk voor jezelf ook. Ga daarover in gesprek. Je kunt zelf een lijst met vragen samenstellen die met rouwpastoraat te maken hebben. De oefening is vooral gericht op tieners. Bewaar het ingevulde schema voor een later gesprek.

Fasen

Model

Het proces wat tijdens een verlies tot uiting komt is het rouwproces en kan in een aantal fasen worden omschreven. Ik heb de verschillende fasen in een model samengevat.

• Fase 0: anticiperende rouw
• Fase 1: verdoving, schok, verwarring
• Fase 2: verwarring, bewustwording. De volgende emoties of symptomen kunnen daarbij naar voren komen; ontkenning, verdriet, verlangen en zoeken, hallucinaties, woede, schuldgevoelens, angst, vermoeidheid.
• Fase 3: reorganisatie. Dit kan gekenmerkt worden door aanvaarding, aanpassing.

Fase 0

Deze fase komt voor tijdens een langdurig ziekteproces. In deze fase kunnen de verschillende fasen reeds op korte momenten doorlopen worden. Men kan het uiteindelijke overlijden beter accepteren. Anticiperende rouw kan het rouwproces vergemakkelijken.

Fase 1

Wanneer iemand overlijd, of wanneer we horen dat een dierbare is overleden voelen we altijd een verlammend gevoel. Het is belangrijk dat de boodschap altijd voorzichtig gedaan wordt. Vraag bijvoorbeeld of de persoon wil gaan zitten. Iemand die dit soort boodschappen moet verwerken kan buiten zinnen raken. Blijf daarom een tijdje bij de persoon aanwezig. Dring niets op maar bied ondersteuning. Direct betrokkenen willen in de meeste gevallen zoveel mogelijk zelf regelen. Zij zeggen de periode van overlijden en begraven in een soort roes te hebben beleefd.

Fase 2

Deze fase duurt meestal het langst en verschillende emoties wisselen elkaar af. Door een kleine herinnering kan iemand al een huilbui krijgen. Woedeaanvallen komen ook vaak voor. Ze zijn dikwijls gericht op de overledene of op de situatie van de nabestaande(n).De woede kan zich plotseling tot een andere geliefde richten, tegen God en dus ook tegen Zijn vertegenwoordigers (predikanten, ouderlingen, jeugdwerkers). Schuldgevoelens komen ook regelmatig voor tijdens een rouwproces. Schuldgevoel kan de onderliggende oorzaak zijn van een woedeaanval. In deze fase is luisteren heel belangrijk. Hoe lang deze fase duurt is nooit te zeggen. Elke situatie is uniek.

Fase 3

In deze fase leert men de emoties en het dagelijks leven weer te structureren. Hier gaat het om accepteren. We bedoelen niet dat de overledene vergeten moet worden want het wordt immers nooit meer zoals het was? Maar de herinneringen roepen geen onrust en sterke emoties meer op zoals in het begin. De nabestaande ontdekt dat het leven door gaat en leert het lijden te aanvaarden. Men leert realistischer nadenken over de overledene.

Pubertijd

Concentratiestoornissen

Jongeren hebben tijdens een rouwproces tijdens de pubertijd een extra handicap. Ze zijn namelijk fysiek en mentaal volop in ontwikkeling en ondergaan grote veranderingen die bij de pubertijd horen. Daar moet een jongerenwerker rekening mee houden. Enkele symptomen die tijdens het rouwproces van een jongere voor kunnen komen zijn; Volwassenen gaan op in hun verdriet. Tieners gaan nadat ze een moment thuis zijn gebleven de straat op. Het liefst willen ze bij vrienden zijn. Dat betekent niet dat ze hun verdriet alweer vergeten zijn. Tieners drukken hun emotie liever in tekeningen uit. oncentratiestoornissen hebben invloed op de schoolprestaties. Als het mogelijk is kun je met school overleggen over de begeleiding en het afstemmen van hulp. Jongeren kunnen geholpen worden met rouwen door aan te moedigen zich uit te drukken in gedichten, tekenen, schilderen of muziek.

Eenzaamheid en tegenstrijdigheid

Nog meer dan volwassenen zijn tieners vaak erg eenzaam. Ze hebben moeite om bestaande relaties in stand te houden en nieuwe aan te gaan. Tieners houden goede bedoelingen vaak af en klagen vervolgens dat niemand hen begrijpt. Jongeren weten van nature niet hoe ze met dit soort gevoelens om moeten gaan. Het is belangrijk dat de jongerenwerker van deze tegenstrijdigheid op de hoogte is.

Gevolgen

Een rouwperiode heeft ook positieve gevolgen;

• jongeren kunnen omgaan met vrienden die in rouw zijn
• hebben een gevoelige antenne ontwikkelt en kunnen daardoor een goed gevoel over zichzelf krijgen

Er zijn ook negatieve gevolgen;

• jongeren lijken emotioneel ouder en missen plezierige kant pubertijd. Het verschil in ervaring vormt meestal een blijvend verschil tussen leeftijdsgenoten. Ik heb groepen jongeren meegemaakt die alleen maar bestonden uit jongens waarvan de vader was overleden
• Wanneer jongeren tijdens het rouwproces niet op school of in de kerk komen kunnen ze verder in een isolement komen. Zonder goede begeleiding zal deze barrière alleen maar toenemen

Depressiviteit en trauma

Uit onderzoek is gebleken dat depressiviteit en trauma vaker voorkomt onder jongeren die een verlies hebben geleden dan bij de leeftijdsgroep in het algemeen. Ook is bekend dat actieve betrokkenheid van broers, zusters, of vrienden tijdens het rouwproces de kans op depressiviteit en een trauma vermindert.

Alcohol en drugsgebruik

Alcohol en drugsgebruik tijdens een rouwproces is sterk af te raden. Door het gebruik van alcohol of drugs leert men zichzelf een patroon aan waardoor men emoties wil verdringen. Echter, tijdens of na het alcohol of drugsgebruik kunnen emoties worden versterkt. Men kan om het minst geringste in een huibui of woedeaanvaal losbarsten. Een woedeaanval kan bijvoorbeeld leiden tot ernstig fysiek en mentaal geweld.

Hoe kun je helpen?

Na het overlijden van de dierbare vallen betrokkenen vaak in een leemte. Nazorg is dan heel belangrijk. Dit kan uit drie elementen bestaan:

• Gezelschap: jongeren hebben vrienden maar innerlijk zijn ze eenzaam. Met vrienden spreken ze meestal niet over treurige zaken. Zoek de jongere op en spreek over verwerking.
• Tijd: neem tijd om je interesse te tonen. Het geeft jongeren het gevoel dat ze ondanks het uiten van tegenstrijdige gevoelens gewaardeerd te worden.
• Luisteren: aan luisteren hebben de nabestaanden het meest behoefte. Je kunt de jongere motiveren om over herinneringen en gevoelens te vertellen. Luisteren is een kunst. Goed luisteren is een waardevolle manier van ondersteunen. Het is een inspannend en tijdrovend werk maar het komt de toekomst van onze jongeren ten goede

Stel grenzen

Hoeveel je ook van jongeren houd het is belangrijk om je eigen grenzen te stellen. Vooral in de periode van rouwen vraagt het ontzettend veel tijd en energie. Zorg dat je niet teveel hooi op je vork neemt. Maak goede afspraken met de jongere en beloof geen dingen die je niet waar kunt maken.

Professionele hulp

Soms hebben jongeren professionele hulp nodig zoals medische zorg als men erg geschokt is geweest. Als je een goede relatie met de jongere hebt kun je motiveren om hulp te zoeken. Als de jongere dat niet wil vraag dan toestemming of jij de situatie met bijvoorbeeld een arts mag overleggen. Op deze manier dek je jezelf in tegen eventuele onvoorziene gevolgen.