Herstellen van complex trauma na een onveilige jeugd

Complex trauma ontstaat wanneer een kind tijdens zijn jeugd langdurig wordt blootgesteld aan psychische of fysieke mishandeling zonder dat er een kans is om aan de situatie te ontsnappen en vaak zonder dat er een beschermende volwassene in het leven van het kind is. Complex trauma heeft grote gevolgen voor het volwassen leven van een mishandeld kind. Echter is herstellen mogelijk.

Wat is complex trauma

Complex trauma is een ernstige aandoening die zowel lichamelijk als psychisch tot uiting komt en die het leven van een persoon ernstig kan ontwrichten. Symptomen van complex trauma zijn:

• Diepgaande angst om mensen te vertrouwen;
• Moeite met het reguleren van emoties;
• Gevoelens van extreme eenzaamheid;
• Een beschadigd innerlijk kind;
• Emotionele en fysieke herbelevingen;
• Chronische waakzaamheid;
• Gebrek aan hoop en vertrouwen ervaren;
• Gevoelens van hulpeloosheid;
• Behoefte aan een redder;
• Dissociatie;
• Diepgaande gevoelens van intens verdriet en depressie;
• Chronische spierspanning
• Gevoelens van toxische schaamte.

Herstellen van complex trauma

Herstellen van complex trauma is mogelijk. Daarbij moet wel een kanttekening worden geplaatst dat herstellen van complex trauma niet hetzelfde is als genezen van complex trauma. Herstellen wordt in deze context gezien als het leren leven met de symptomen van complex trauma op een manier dat de symptomen niet meer het complete dagelijks leven van een trauma-overlever beïnvloeden, maar dat er een leven mogelijk is naast de symptomen. Er vindt bij herstellen van complex trauma een langzame shift plaats van overleven naar leven.

Om te kunnen herstellen van complex trauma is het van uitermate belang dat de onveiligheid en de onvervulde hechtingsbehoeftes in de kindertijd verwerkt worden. Vaak hebben trauma-overlevers gevochten om liefde, bevestiging en affectie te krijgen van hun ouders, meestal zonder resultaat. Het meest pijnlijke van het verwerken van een onveilige jeugd waaruit complex trauma is ontstaan, is het feit dat de ouders geen bondgenoten waren in de jeugd, maar vijanden. Door het verwerkingsproces aan te gaan, komt er tevens een proces op gang dat zelfzorg, zelfcompassie en zelfbescherming bevordert bij de trauma-overlever.

Herbelevingen

Een herbeleving is een emotionele en fysieke herbeleving van een traumatische ervaring, waarbij de trauma-overlever zich extreem angstig, eenzaam, hulpeloos en verlaten voelt. In het geval van complex trauma gedurende de jeugd zijn herbelevingen vaak vele, langdurige traumatische ervaringen, die enorm beangstigend waren en in een herbeleving wederom enorm beangstigend zijn. Wanneer er een herbeleving optreedt, wordt de rechterhersenhelft - die emoties huisvest en waar de trauma's zijn opgeslagen - overactief door de overweldigende gevoelens van pijn, verlating, hulpeloosheid en eenzaamheid van de trauma-overlever. Er is dan geen contact meer mogelijk met de linkerhersenhelft, die het denken vertegenwoordigt. Dit verklaart meteen waarom het voor een trauma-overlever zo moeilijk is om in het nu te blijven wanneer er een herbeleving optreedt en hij overweldigt wordt door gevoelens van pijn, hulpeloosheid, hopeloosheid en doodsangst uit het verleden.

Het herstelproces

Volgens Pete Walker zijn er vier zaken van groot belang om het verwerkings- en herstelproces van complex trauma in de kindertijd te bevorderen. Dat zijn:

• Veilig boos kunnen zijn;
• Veilig kunnen huilen;
• Voelen;
• Veilig kunnen ventileren.

Veilig boos kunnen zijn

Bij het verwerken van een jeugd waaruit complex trauma is ontstaan, is het voelen van de boosheid over het aangedane onrecht, de intimidatie, de vernederingen, de vaak langdurige mishandeling, het niet beschermd zijn, het verliezen van de onschuld, het gemis van een liefdevol gezin vroeger, nu en in de toekomst van groot belang. Door deze boosheid richting de ouders te voelen, krijgt de trauma-overlever kracht. De boosheid wordt dan neergelegd waar hij thuishoorde, namelijk bij de ouders. Vaak heeft het opgroeiende kind zich niet boos mogen voelen over wat er gebeurd is of liet de situatie het niet toe en werd het kind voor zijn boosheid gestraft door de ouders. Dit heeft tot gevolg dat de boosheid naar binnen is geslagen bij de trauma-overlever en in plaats van op de ouders op de trauma-overlever zelf wordt gericht. Dit is hoe de alien self, de vijandige innerlijke criticus ontstaat. Door met terugwerkende kracht de boosheid over het verleden te uiten en te delen binnen relaties waarin de trauma-overlever zich veilig voelt, wordt de boosheid gereguleerd. Dit gaat niet in één keer, maar in stappen.

Veilige relaties kunnen relaties zijn met vrienden, partner, familieleden, lotgenoten of therapeuten en coaches. Het mogen uiten, voelen en delen van de boosheid over de onveilige jeugd en de machteloosheid en hulpeloosheid die daarmee gepaard gingen, geven de trauma-overlever het gevoel dat het oké is om te voelen. Hij krijgt positieve ervaringen door de veilige relaties, waardoor er langzaam vertrouwen in zichzelf en de medemens ontstaat. Daarnaast vermindert het voelen en ervaren van boosheid over de onveilige jeugd de gevoelens van toxische schaamte en (doods)angst. Het activeert de eigen grenzen en de capaciteit om zichzelf te kunnen beschermen wat in de jeugd niet mogelijk was. Mede doordat boosheid inzicht en ruimte geeft voor wat er echt is gebeurd. Veilig boos kunnen zijn creëert langzaam een veilige basis van vertrouwen in zichzelf en beschermt de trauma-overlever tegen misbruik en gebruik in het vervolg.

Veilig kunnen huilen

Veilig kunnen huilen wordt door Pete Walker als een net zo belangrijk element in het herstelproces van complex trauma gezien als veilig kunnen boos zijn. Wanneer een mens pijn heeft, voelt hij zich zowel boos als verdrietig tegelijk. Bij het verwerken van de pijn is het dan ook belangrijk om zowel het verdriet als de boosheid te voelen. Wat complex trauma ontstaan in de jeugd betreft is het belangrijk om te erkennen dat de jeugd en het ouderschap negatief, beangstigend en gevaarlijk waren. Het opgroeiende kind kreeg het gevoel dat het een last, waardeloos en geen liefde waard was. Door hierover te huilen kunnen herbelevingen worden voorkomen. Daarnaast remt schaamteloos huilen de vijandige innerlijke criticus af, waardoor er meer rust ontstaat in het hoofd en lichaam van de trauma-overlever.

Wanneer een trauma-overlever een huilbui kan accepteren, ontstaat er vrijwel automatisch het gevoel van zelfcompassie. Door hiermee te oefenen in combinatie met veilige relaties, ontstaat er volgens Pete Walker een groeiend gevoel van zelfvertrouwen. Zelfcompassie remt het gevoel van verlating, eenzaamheid en angst af die opspelen in een herbeleving. Zelfcompassie stimuleert het gevoel dat de trauma-overlever authentiek kan zijn, naar zichzelf en in contact met anderen. Hierdoor wordt veilige hechting aan veilige andere personen bevordert en groeit het zelfvertrouwen.

Voelen

Puur voelen is het voelen van wat er vanbinnen emotioneel en lichamelijk gebeurt, zonder dat het denken er tussenkomt in de vorm van oordelen. Een complex trauma-overlever heeft vaak een copingmechanismen om pijnlijke gevoelens weg te maken of te onderdrukken, doordat het voelen en reguleren van de gevoelens niet veilig was in de jeugd. Hierdoor werden de onverwerkte emoties opgeslagen in het lichaam in plaats van gereguleerd. Bij het herstellen van complex trauma is het belangrijk te leren voelen zonder weerstand, zodat emoties gereguleerd kunnen worden. En met name het benoemen van gevoelens van schaamte, verdriet, angst, boosheid en onzekerheid. Claude Steiner noemde dit proces in 1997 emotional literacy.

Emotional literacy bestaat uit:

• het kunnen voelen van je eigen emoties;
• het kunnen benoemen van je eigen emoties;
• het kunnen begrijpen van je eigen emoties;
• het kunnen begrijpen van emoties van anderen;
• het kunnen inzetten van je eigen emoties om je eigen kracht en omgeving te verbeteren.

Emotional literacy bevordert veilige relaties en veilige verbindingen. Door te voelen komen emoties in het bewustzijn en kan er iets mee gedaan worden.

Veilig kunnen ventileren

Naast veilig kunnen huilen, veilig boos kunnen zijn en puur kunnen voelen is het veilig kunnen ventileren tevens een belangrijke tool om de pijn en verlating tijdens de onveilige jeugd te verwerken. Het kunnen ventileren van de gevoelde boosheid, verdriet, angst, schaamte, hulpeloosheid en eenzaamheid geeft ruimte en opluchting. Ventileren kan zowel schriftelijk als mondeling zijn. Schriftelijk in de vorm van een dagboek, email of in een chat-bericht en mondeling in een gesprek met een veilige ander. Wanneer ventilatie wordt gecombineerd met huilen en het uiten van boosheid, geeft dit de trauma-overlever kracht om door te gaan in zijn herstelproces.

Het kunnen en mogen ventileren gevoelens in combinatie met veilige relaties kan volgens MRI-onderzoek van Susan Vaughn zelfs leiden tot veranderingen in de hersenen van een trauma-overlever. Door gevoelens te ventileren kan er een nieuwe verbinding in de hersenen worden gelegd tussen de linker- en rechterhersenhelft. Het geeft woorden (linkerhersenhelft) aan de gevoelens (rechterhersenhelft), waardoor de linker- en de rechterhersenhelft moeten samenwerken. Hierdoor kan er naar veilige anderen worden gecommuniceerd wat er gebeurt, wat er gedacht wordt en wat er gevoeld wordt in hetzelfde moment. Dit geeft de trauma-overlever de mogelijkheid om ook anders te leren reageren op gevoelens. Dit proces kost wel (veel) tijd, oefening en doorzettingsvermogen.

Door het proces van ventileren, kan er ook worden gevoeld en gecommuniceerd over de kindbehoeftes waarin tijdens de jeugd niet is voorzien en de gevoelens van verlating die daaraan gekoppeld liggen. Ook dit stimuleert het proces van zelfcompassie en zelfbescherming. Door de eigen wensen, grenzen, verwachtingen, angsten en andere emoties te kunnen communiceren met veilige naasten, ontstaat er een authentieke verbinding. Dit werkt herstelbevorderend voor de trauma-overlever, omdat er in de jeugd geen sprake was van veilig authentiek mogen zijn en veilige verbindingen met anderen. Hoewel de schade uit de jeugd hiermee niet weggenomen wordt, kan er wel sprake zijn van reparatie van de schade.

Het proces van veilig ventileren kan echter ook veel triggeren, omdat de trauma-overlever in zijn jeugd vaak is aangevallen, beschaamd of is verlaten door zijn ouders wanneer hij probeerde te ventileren. Dit kan zwaar zijn. Maar ook hierin geldt dat erover geventileerd kan worden in veilige verbinding.

Wanneer een trauma-overlever het herstelproces aangaat met veilig kunnen boos zijn, veilig kunnen huilen, het puur voelen en het ventileren, zullen de herbelevingen afnemen en zullen de gevoelens van veiligheid toenemen. De trauma-overlever leert dat hij op een veilige manier authentiek kan en mag zijn. En groeit stap voor stap in zijn ontwikkeling van overleven naar leven.