De specialist ouderengeneeskunde: wat doet zij of hij?

De zorg wordt steeds meer teruggelegd bij mensen zelf, waaronder mantelzorgers. Bejaardenhuizen en andere instellingen voor ouderenzorg worden gesloten. Mantelzorgers én ouderen blijken behoefte te hebben aan ondersteuning en specifieke kennis. De zorg blijkt namelijk versnipperd onder diverse aanbieders, wat kan leiden tot gedraaf van het 'kastje naar de muur', onduidelijkheid en onnodige belasting van mantelzorger en de oudere zelf. Centralisatie van kennis en regie op een enkel punt kan de oplossing in beeld helpen brengen. Een van de specialisten die deels aan die behoefte kan voldoen, is een nog niet zo heel bekende persoon in het 'zorglandschap': de specialist ouderenzorg. Wie, wat, waarom en hoe? Onderzoek van het VU Medisch Centrum in Amsterdam geeft antwoorden. We worden met z'n allen steeds ouder. Met de ouderdom, hangen ook bepaalde aandoeningen samen. Gebreken of ziektes kunnen fysiek zijn, zoals artrose, maar ook geestelijk, denk aan dementie. De overheid verschuift steeds meer zorgtaken naar de samenleving. Het ziekenhuis is niet meer een plaats waar je ook nog even bij kunt komen na een operatie of ingreep, we gaan zo snel mogelijk naar huis. Bovendien sluiten bejaardenhuizen en andere zorginstellingen. Mantelzorgers komen in beeld waar de overheid het laat afweten. Kortom, we hebben als mens én maatschappij te maken met de geneeskundige en sociale aspecten van het ouder worden.

Specialist ouderengeneeskunde, aanspreekpunt voor oudere en mantelzorgers

De ouderdom kan veel goeds brengen. Maar het is niet alleen maar het glimlachend en omringd door geliefden terugkijken op een mooi leven, wat we wel verbeeld zien in verzekeringsreclames. Ouder worden is ook topsport, het om leren gaan met gebreken én je weg zien te vinden in een woud van medische zorgverleners en regelingen. Net zo, wordt ook nog weleens wat romantisch gedaan over mantelzorg: het geeft zo veel voldoening, je wilt toch graag zelf zorgen voor je geliefden, je kunt ook buiten een eventuele baan om iets betekenen voor mens en maatschappij... maar de feiten zijn, dat mantelzorgers vaak niet zelf hebben gekozen voor hun (extra) taken. De stress onder mantelzorgers is hoog, en de verantwoordelijkheid kan ook drukkend zijn. Een van de deskundigen waar mantelzorgers en ouderen zelf terecht kunnen, is nog vrij onbekend: de specialist ouderengeneeskunde.

Ouderengeneeskunde is een van de snelst groeiende medische specialisaties. Er zijn opleidingsinstituten voor de specialist ouderengeneeskunde bij het VUmc in Amsterdam, bij het UMCN in Nijmegen én bij het LUMC in Leiden.

Waar hebben ouderen en mantelzorgers behoefte aan?

Wat speelt er voor mantelzorgers, en wat of wie kan mantelzorgers helpen ontlasten? Dit is een van de vragen waarop onderzoek van het onderzoeksbureau Motivaction een antwoord geeft. De mantelzorger ervaart inderdaad betekenis en mogelijk voldoening door het bieden van zorg. Maar tegelijkertijd rapporteren mantelzorgers ook zware stress van hun werk, en blijken ze bloot te staan aan een heleboel zorgen. Het zou kunnen helpen als er iemand beschikbaar was die ‘de weg kent’ als het gaat om zorg voor ouderen, iemand die ook bereid en in staat is zich bezig te houden met vraagstukken over medische en menselijke zorg. Die behoefte wordt gedeeld door ouderen zelf, die in het onderzoek aangeven dat zij geholpen zouden zijn met één enkele arts als aanspreekpunt, iemand die een overkoepelende helikoptervisie heeft van wat er speelt, en deskundig is op die gebieden.

Ouderenzorg kan complex zijn

Sociaal én medisch kunnen er nogal complexe vragen op te lossen zijn rondom ouderengeneeeskunde. Volgens hoogleraar ouderengeneeskunde prof. Cees Hertogh hebben zowel ouderen zelf als de mantelzorgers die hen ondersteunen veel behoefte aan een medisch aanspreekpunt. Hertogh noemt dit een 'uitdaging voor de toekomst'. Die uitdaging kan volgens hem onder andere worden aangegaan door de eerstelijns zorg te versterken via de aanstelling van een specialist ouderengeneeskunde.

Bij wie kun je terecht?

Ook ouderen die met complexe zorgbehoeftes zitten en intensieve zorg nodig hebben, wonen vaker en langer thuis. Zij hebben niet alleen te maken met afhankelijkheid van mantelzorg, maar ook met een hele serie zorgverleners, van bijvoorbeeld huisarts via wijkverpleegkundige tot diabeteszorg. Uit het onderzoek van VUmc blijkt dat er onder ouderen twijfel bestaat over de vraag met welke zorgbehoefte ze bij welke zorgverlener moeten zijn. Die onduidelijkheid zorgt voor problemen, dat signaleren ook mantelzorgers. Zij vertellen dat de persoon voor wie zij zorgen, regelmatig onnodig naar het ziekenhuis moet, maar mogelijk ook medicijnen krijgt die deels overbodig kunnen zijn. Hertogh licht toe, dat ouderen nogal eens van het 'kastje naar de muur' worden gestuurd én dat zorgverleners niet optimaal samenwerken met alle gevolgen van dien.

Wat doet de specialist ouderengeneeskunde?

Een specialist ouderengeneeskunde kan de spin in het web zijn die onduidelijkheid opheft en de zorg overziet. Niet alleen heeft een specialist ouderengeneeskundige de nodige know-how van complexe ziektebeelden die bij ouderen aan de orde kunnen zijn. Ook kent de specialist de weg in de soms zo ingewikkelde wereld van paramedische, psychische en sociale hulpverlening. Kortom, de zorg kan gerichter en passender worden. De specialist ouderengeneeskunde zal de behandeling ook zo veel mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving van de oudere laten plaatsvinden. Dit spaart reizen en rompslomp, maar ook ziekenhuisverwijzingen en controlebezoeken aan het ziekenhuis. Een specialist ouderengeneeskunde kan ook het aanspreekpunt zijn rondom een heet hangijzer van nu: de vraag of een medisch onderzoek of behandeling zin heeft, en waarom dan wel of niet. Deze deskundige kan de oudere én de mantelzorger helpen om een onderbouwd antwoord te geven op zulke vraagstukken. Dit alles is niet alleen op microniveau nuttig, dus voor oudere en mantelzorger. Het inzetten van een deskundige die via korte 'lijntjes' de situatie kan overzien en regisseren, bespaart ook de maatschappij kosten van overbodige behandelingen, overhead én inzet van allerlei zorgverleners in de tweede lijn.

Tot slot: hoe vind je een specialist ouderengeneeskunde?

Het eerste aanspreekpunt bij het eventueel in beeld komen van een specialist ouderengeneeskunde is de huisarts. Deze kan eventueel zelf advies inwinnen, maar kan ook de schakel zijn naar contact tussen de oudere zelf en de specialist.