El Tianguis, markt in Mexico in de traditie van de Azteken

Een tianguis is een traditionele markt in Mexico en Centraal-Amerika die op een bepaalde dag van de week plaatsvindt. De Mexicaanse wet onderscheidt een tianguis van een mercados, die in een overdekte markthal wordt gehouden. Dit soort markten bestond al voordat de Spanjaarden Mexico binnenvielen en heeft nog alle kenmerken van de Azteekse cultuur. De tianguis' zijn overal in Mexico, alleen al in Mexico Stad zijn er officieel ruim 1400. Zij vormen een belangrijk deel van de informele economie van Mexico. Als de economie in zwaar weer zit, zie je zelfs weer ruilhandel optreden.

De herkomst van de term 'tianguis'

De Azteken gebruikten voor hun kalender de stand van de hemellichamen. Naast de stand van de zon en de maan werden de met het blote oog zichtbare planeten en sterren bestudeerd. De tijdrekening van de Azteken was gebaseerd op een cyclus van 52 jaar. Dat was het tijdsverschil tussen de conjunctie van zon, aarde en de Plejaden. Aan het eind van die cyclus moesten de Plejaden precies op de juiste plek te zien zijn, hetgeen werd vastgesteld tijdens een langdurige ceremonie, waarbij een edelman werd geofferd. Als alles goed was, kon de volgende cyclus beginnen, anders zou het einde van de wereld aanbreken. De Plejaden zijn het zevengesternte in de schouder van het sterrenbeeld 'Stier'. De Azteken noemden deze verzameling sterren 'tianquiztli', het Azteekse woord voor verzamelplaats. Het woord tianguis, dagmarkt, is hiervan afgeleid.

De markten van de Azteken

De economie van de Azteken was gebaseerd op producten van de landbouw, belastingen en handel. Die handel bestond uit de plaatselijke markten en de handel op afstand voor goederen die de Azteken zelf niet konden produceren. Iedere stad en dorp had een markt, een tianquiztli, in de buurt van het centrum. Deze markten stonden onder de bescherming van de marktgoden waaraan eer werd bewezen met geschenken en offers. Van ieder huishouden werd verwacht dat zij tenminste éénmaal in de vijf dagen naar de markt gingen, dit om de goden tevreden te houden. Om deze reden mocht er op weg naar de markt en terug naar huis ook niet gehandeld worden. Tlatelolco, de zusterstad van de hoofdstad Tenochtitlan (het huidige Mexico-stad) had de grootste markt, die dagelijks door zo'n 60.000 mensen werd bezocht. De Azteken bezochten deze markten niet alleen om iets te kopen, maar ook vanwege de sociale contacten en om nieuws en roddels uit te wisselen.

De handelswaar op de markten van de Azteken

De waar, die onder andere betaald werd met cacaobonen, bestond uit een groot scala aan artikelen: kleding, groente en fruit, dierlijk voedsel, messen en gereedschappen van vulkanisch glas, medicijnen, hout, leer, bont en huiden, edelmetalen, edelstenen, aardewerk en nog veel meer. En terwijl de Azteken zochten of er iets van hun gading bij zat, konden ze iets eten of drinken. Regeringsfunctionarissen hielden in de gaten of de kwaliteit en de prijzen acceptabel waren. Op overtredingen stonden strenge straffen. Deze ambtenaren inden tevens geschenken en belastingen.

De markten in Mexico nu

Aan het begin van de 21^e eeuw zijn de tianguis' niet heel anders, op een deel van de handelswaar na, dan die in de tijd van de Azteken. Een beschrijving van 'El Tianguis de los Martes', de dinsdagmarkt, in San Miguel de Allende, Mexico:


Deze dinsdagmarkt is een kleurrijke, vrolijke chaos. Het is buitengewoon druk. Naast de klanten lopen er mensen rond die muziek maken, bedelaars, kleine kinderen die door hun ouders eropuit gestuurd worden om kleine snoepjes te verkopen en buitenlanders (veelal Amerikanen). Het is een kakofonie van geluiden en geuren, die tijdens het lopen voortdurend verandert. Er is overal wat te eten. Op een paar plaatsen staan lange tafels die in een vierkant zijn gerangschikt rond de plek waarbinnen het eten wordt bereid. Bij het bestellen van een pizza zijn vijf personen betrokken. De eerste neemt de bestelling op, de tweede kneedt het deeg, de derde belegt hem, de vierde (met bepleisterde vingers!) schuift hem in de oven en haalt hem er weer uit en de laatste serveert het eindresultaat dat aan de tafels wordt opgegeten. In San Miguel de Allende zetten de marktkooplui al vroeg in de morgen hun waren klaar. De gehele marktplaats, aan de buitenkant van de stad, tegenover een grote supermarkt, is overspannen met doeken. Het gaat om een gebied van zo’n 50.000 vierkante meter met honderden kraampjes. Sommige kooplui hebben planken op schragen, anderen hebben hun waren op doeken uitgespreid, weer anderen staan bij de ingang van een gangpad hun waren te verkopen. Er wordt veel tijd besteed aan het schikken van voedsel, een berg aardbeien ziet er prachtig uit. Er wordt van alles verkocht: groente, fruit, vis, kip, kleren, meubels, elektronica, keukengereedschap, snoep, auto-onderdelen, speelgoed, goudvissen, hondjes, je kunt het zo gek niet bedenken, zelfs wapens. Je kunt op veel plaatsen muziek-cd’s en films op dvd kopen.

Illegale waar in de tianguis

Op veel van deze markten wordt ook gestolen waar verkocht. Vroeg in de ochtend leveren vrachtwagentjes hun illegale spullen af, zoals elektronica, telefoons, kleren, muziek-cd's en film-dvd's (illegaal gedownloade media zijn big business in Mexico). Ondertussen houdt men goed in de gaten of er geen officiële mensen in de buurt zijn. Die kans is trouwens niet erg groot. De controle op goederen is niet of nauwelijks aanwezig. De verkopers betalen voor een plek, die geregeld wordt door een beheerder. Er wordt geen belasting betaald. De beheerder houdt zich bezig met de verdeling van plekken en is vaak de belangrijkste schakel in het waarschuwingssysteem als er onverhoopt officiële controle komt. Het komt regelmatig voor dat er geld richting gemeenteambtenaren geschoven wordt om deze controle niet te laten plaatsvinden. Dus: de weegschalen zijn niet geijkt, de hygiënische omstandigheden zijn niet op orde en met betrekking tot de veiligheid, bijvoorbeeld met gasflessen en elektriciteit, zie je soms onvoorstelbare opstellingen. De vloek van Montesuma, heftige darmproblemen, ligt op de loer. Toch is de kwaliteit van de versproducten veel beter dan in de supermarkt en de prijs is vaak de helft van wat ze daar vragen.

De locatie van de tianguis

De markten hebben iets anarchistisch. Omdat ze eeuwenoud zijn is de traditionele plek vaak niet erg geschikt meer in de infrastructuur van een stad. De overheid heeft ze het liefst buiten het centrum aan de rand van de stad. In de buitenlucht of overdekt. Bij voorkeur niet permanent, omdat de verkopers er dan gaan wonen. Maar het blijkt buitengewoon moeilijk dit soort markten te verplaatsen. In grote steden waar deze markten een min of meer doorlopend karakter hebben, zijn veel buurtbewoners werkzaam op de markt. De overheid probeert ze soms te verplaatsen door overreding, door een overdekte hal aan te bieden of zelfs met geweld. Er zijn voorbeelden waarbij een grote politiemacht de kooplui heeft verdreven. Vervolgens moest er maanden lang gepatrouilleerd worden, terwijl er werkzaamheden, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van parkeergelegenheid, werden uitgevoerd. Zonder bewaking zou de tianguis in een mum van tijd weer terug zijn. De traditie van de tianguis zit tot in de haarvaten van de Mexicaanse maatschappij.