Wat is een monument?

Een gebouw kan lang geleden gebouwd zijn, maar is ieder oud gebouw per definitie een monument? In oorlogen zijn veel gebouwen verwoest, daardoor zijn veel monumenten verloren gegaan. Toch kent Nederland veel gebouwen die als monument geregistreerd staan. Wat betekent het wanneer een gebouw wordt geregistreerd als een monument en waar moet een gebouw aan voldoen? Welke verdeling is er gemaakt in monumenten?

Wat is een monument?

Men denkt vaak dat een monument alleen een gebouw is dat heel lang bestaat, maar dit is niet het geval. Niet alle oude gebouwen zijn monumenten. Een gebouw moet een cultuurhistorische of wetenschappelijke waarde hebben om te worden geregistreerd als monument. In Nederland is er een onderverdeling in monumenten gemaakt: rijksmonumenten, provinciale monumenten, gemeentelijke monumenten en beschermde stadsgezichten of dorpsgezichten. Het verschil in de categorieën is wie er verantwoordelijk is voor het gebouw is met betrekking tot het onderhoud of het toezicht op het naleven van de regels. Ook mobiel erfgoed is een categorie van monumenten.

Verschillende monumenten: de verdeling

Overheid

Een gebouw dat een cultuurhistorische of wetenschappelijke waarde heeft kan als monument worden aangemerkt. Wanneer dit van gebouw van nationaal belang is, wordt het een rijksmonument. De overheid houdt toezicht en is verantwoordelijk voor deze monumenten, de gebouwen vallen onder de monumentenwet. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bepaalt namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) welke gebouwen op de lijst komen te staan. Het Rijksvastgoedbedrijf is de beheerder van de rijksmonumenten.

Provincie

Wanneer een monument voor een provincie van belang is, wordt gesproken van een provinciaal monument. De provincie Limburg heeft een onafhankelijk provinciaal erfgoedbeleid en kan financieel bijdragen om een monument bestaansrecht te blijven ontlenen. In Noord-Holland en Drenthe staan provinciale gebouwen, deze vallen onder toezicht van de Provinciale Staten. Deze provincies hebben een provinciaal steunpunt monumentenzorg en archeologie.

Gemeente

Bij een gemeentelijk en regionaal belang wordt gesproken van een gemeentelijk monument, dit maakt dat het gebouw onder toezicht van de gemeente staat. Het beleid over de monumenten wordt vastgelegd in een monumentenverordening.

Beschermd stads- of dorpsgezicht

Is een gebouw voor het straatbeeld of aangezicht historisch belangrijk, spreekt men van beschermd stadsgezicht of beschermd dorpsgezicht, dit is niet per definitie een monument. Wel is de gemeente verplicht in bestemmingsplannen zorg te dragen voor het behouden van deze gebouwen en hun karakter. De ministeries van OCW en IenM (Infrastructuur en Milieu) bepalen welke gebouwen op deze lijst komen te staan. Vaak zijn historische kernen van oude steden beschermd stadsgezicht.

Mobiel erfgoed

Wanneer een voertuig als monument wordt geregistreerd, valt dit voertuig in de categorie 'mobiel erfgoed'. U kunt bij een gemeente, provinciehuis en de overheid navraag doen om erachter te komen tot welke categorie een gebouw behoort. De mobiele erfgoeden staan geregistreerd in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed (NRME). Er is een nationaal restauratiefonds waar om financiering kan worden gevraagd voor het restaureren van historische voertuigen. Binnen historische vervoersmiddelen wordt een onderscheid gemaakt tussen de sectoren water, rail, weg en lucht.

Wereld

Naast monumenten die van gemeenschappelijk en landsbelang kunnen zijn, zijn er ook monumenten van wereldbelang. Deze worden als bijzonder natuurlijk of cultureel erfgoed erkend. Deze monumenten komen op de werelderfgoedlijst van de UNESCO te staan. De lijst wordt samengesteld door de commissie voor het erfgoed van UNESCO. UNESCO werkt volgens het cultuurgoederenverdrag van Den Haag, hierin worden de taken en de verantwoordelijkheden, ten opzichte van culturele objecten, van UNESCO en de verdragsstaten beschreven.

Enkele voorbeelden

Gedenkteken

Een monument kan ook staan voor een gedenkteken dat is neergezet als aandenken aan een gebeurtenis of persoon. Een monument kan dus een gedenksteen of een standbeeld zijn, ze kunnen door de overheid, bedrijven en particulieren worden gebouwd. Kleinere gedenktekens zijn vaak een plaquette of gedenkplaat.