De geschiedenis van de stad Den Haag door de eeuwen heen

Den haag heeft belangrijke en interessante bewoners door de jaren heen gehad. Dit komt mede doordat Den Haag een ware hofstad is geworden in de loop der jaren. In 1998 vierde Den Haag zijn 750-jarig bestaan. Ooit begon 's-Gravenhage (de heg of haag van de graaf van Holland) als een paar hutjes achter de duinen. Tegenwoordig is het een grote stad. Hoe zag vroeger het landschap van Den Haag eruit? Hoe leefden de inwoners van Den Haag door de eeuwen heen?

Geschiedenis van de stad Den Haag

Den Haag bestaat al sinds 1238. De bewoners van Den Haag in 1238 zijn echter niet de eerste inwoners van het grondgebied bij de duinen. Duizenden jaren geleden was dit gebied al bewoond. Dit blijkt uit opgravingen die zijn gedaan op verschillende plaatsen binnen de stad. Door die opgravingen is veel bekend geworden over het verleden. Archeologen hebben belangrijke vondsten gedaan die duiden op de aanwezigheid van bewoners. De vondsten stammen uit verschillende perioden, zoals steentijd, bronstijd en ijzertijd. Later, in de tijd van de Romeinen, kwam er het schrift en komt er steeds meer duidelijkheid over het straatbeeld in Den Haag.

Steentijd

De eerste bewoners waren er al 5000 jaar geleden in de steentijd. In die tijd was het gebied grotendeels moeras, wat verre van ideaal is om er te vertoeven. Boven het moerasachtige gebied staken enkele langgerekte heuvels uit die evenredig lagen met de kust. Hier was het wel droog in tegenstelling tot het moeras. Deze heuvels worden ook strandwallen genoemd. De eerste bewoners vestigden zich op deze strandwallen. Het gereedschap van de bewoners was gemaakt van bot, hout of steen. Dit is dankzij vondsten van archeologen bekend geworden.

Rond het begin van de jaartelling

Ongeveer toen de jaartelling begon, kwamen de Romeinen naar de kustplaats Den Haag. De bewoners die toen in het gebied leefden werden Cananefaten genoemd door de Romeinen. Deze Cananefaten namen veel gewoontes over van de bezoekers. Veel archeologische vondsten stammen uit deze tijd. Zo zijn er aardewerk, munten en resten van wapens teruggevonden. Na 300 jaar verlieten de Romeinen de kustplaats weer.

Rond 800 na Christus

Dit is de tijd van Karel de Grote. Door middel van voornamelijk akkerbouw en veeteelt bleven de bewoners in leven. Daarnaast deden de bewoners aan vissen, jagen en het verzamelen van wilde vruchten. Er zijn akkers opgegraven waarop de sporen van een primitieve ploeg waar te nemen zijn. Met deze ploeg kon men het land bewerken zodat het geschikt werd voor akkerbouw. Ook in deze tijd leefden de mensen op de heuvels van het gebied. Deze bewoners maakten zelf hun kledij van vlas en wol. Dit is de eeuwen daarna zo gebleven.

De middeleeuwen (komst van graaf Willem II)

In 1248 of 1249 begint de geschiedenis van Den Haag echt in de middeleeuwen. De Hollandse graaf Willem II werd gekozen tot koning van het Duitse Rijk en wilde een mooi paleis bouwen in Den Haag. Hij ging zich hier ook daadwerkelijk vestigen. De plek was door de graaf uitgekozen vanwege het vele wild in de bossen. Ook was er vers drinkwater beschikbaar in een meer dankzij een beekje vanuit het Haagse Bos en een beekje vanuit de duinen. Op de kruising van de wegen naar Delft, Gouda, Leiden en het Westland stond een eenvoudig jachthuis.

In 1256 overleed graaf Willem II in een oorlog tegen de West-Friezen. Zoon Floris V nam het paleis over van zijn vader Willem II en voltooide het. Het paleis de Ridderzaal, het middelpunt van het binnenhof, is nu nog steeds een toeristische trekpleister van Den Haag. De latere graven bleven wonen in Den Haag en trokken veel dienaren, edellieden, ambtenaren en ambachtslieden aan. Daardoor werd het dorp steeds groter. In 1300 telde Den Haag ongeveer 1500 inwoners.

Gebouwen middeleeuwen

Ridderzaal

Dit is een middeleeuws gebouw en zaal dat gelegen is midden op het Binnenhof van Den Haag. Het gebouw heeft een hoogte van 26 meter en is bedacht door de architecten Pierre Cuypers, Krijn van den Ende, Askon Eden en Gerard van Leyden. In de dertiende eeuw was de zaal een feestzaal en kreeg het de naam Grote Zaal/Hoge Zaal. Hierna had de zaal in het gebouwde grafelijke zalencomplex verschillende andere functies zoals het verkoop van boeken, wandelplaats, markt, winkelcentrum, wachtruimte voor de rechtbank en zelfs als Loterijzaal. De term Ridderzaal kwam er in de negentiende eeuw door de graaf Floris de Vijfde. De zaal werd gebouwd met invloed vanuit de negentiende-eeuw stroming Romantiek.

Andere gebouwen uit de middeleeuwen

• De gevangenenpoort
• De Grote Kerk
• Kloosterkerk

16e eeuw

De zestiende eeuw was een heftige tijd voor Den Haag. De armoede nam in de loop van de zestiende eeuw toe en er was zes keer sprake van een pestepidemie. Wat ook veel problemen gaf was de kerkhervorming. De kerkhervorming was doorgevoerd door de regering van Karel V (1515-1555). Zo werd bijvoorbeeld in 1525 de protestantse Jan de Bakker in Den Haag verbrand. Karel V was graaf van Holland maar ook koning van Spanje en keizer van het Duitse Rijk. Door zijn drukke schema was hij niet vaak in Den Haag te vinden. Karel V had in die tijd veel oorlogen te voeren. Om die reden installeerde Karel V een plaatsvervanger in Den Haag, de zogenoemde stadhouder. De oorlogen kostten veel geld en hieraan moesten de inwoners van Den Haag meebetalen. Door het betalen van een grote som geld konden de inwoners plundering door een knokploeg van Karel V voorkomen.

In 1566 kreeg Nederland en daarmee ook Den Haag te maken met de beruchte beeldenstorm. De protestanten of hervormden vonden de beelden afgoderij en vernielden daarom de beelden en versierselen in de kerken. De Grote Kerk bleef daarvan bespaard doordat mensen alles op tijd in veiligheid konden brengen. De Kloosterkerk in Den Haag had minder geluk en daar is een hoop vernield. Koning Philips II, zoon van Karel V, besloot hierop hertog Alva uit Spanje naar Nederland te sturen. Dit droeg bij aan het begin van de 80 jarige oorlog. Den Haag had als een van de weinige steden geen stadsmuren en werd dan ook keihard getroffen in deze oorlog.

Toch waren er ook nog wel positieve berichten te melden voor Den Haag in de zestiende eeuw.

• Karel V heeft lindebomen geplant op het Voorhout en de Vijverberg tijdens een van zijn weinige bezoeken. Deze bomen zijn heden ten dage nog te bewonderen.
• Het stadhuis aan de dagelijkse Groenmarkt werd in gebruik genomen (1565).
• Er werd een begin gemaakt met de bestrating in Den Haag.
• Huizen mochten geen daken van stro meer hebben vanwege het brandgevaar.

17e eeuw

De zeventiende eeuw was voor Den Haag een tijd van welvaart en rijkdom. De welvaart kwam door de groei van handel. Den Haag zelf is in die tijd niet echt een handelsstad. Maar doordat de regering is gevestigd in Den Haag deelt het mooi mee in de rijkdom. Den Haag kon in die tijd gezien worden als de hoofdstad van Nederland. Ook al was die er feitelijk niet in de republiek. De belangrijke regeringsgebouwen en ambassades van andere landen bevonden zich toen al in Den Haag. Ook kwamen er buitenlandse vorsten op bezoek in Den Haag. Een beroemd voorbeeld is tsaar Peter de Grote uit Rusland in 1697.

Den Haag was een echte hofstad geworden door de stadhouders van die tijd. In de zeventiende eeuw zijn het Paleis in het Noordeinde en het Huis ten Bosch gebouwd. Deze beide gebouwen worden tegenwoordig nog door de koninklijke familie gebruikt. Doordat Den Haag een hof had kwam er meer welvaart in de stad. De Haagse werklieden kregen veel opdrachten van het hof. De Haagse kermis was ook een initiatief van het hof. Op de kermis werden mooie spullen uit binnen- en buitenland te koop aangeboden. De gewone man of vrouw kon zich op de kermis vermaken met bijvoorbeeld acrobaten, vuurvreters en jongleurs .

Het stadsbeeld van de zeventiende eeuw bestond uit vele burgers en edellieden die in hun mooiste kledij rondliepen op het Voorhout. Belangrijke mensen reden rond in koetsen door de stad. De eerste Nederlandse stenen straatweg werd aangelegd naar Scheveningen in Den Haag. De straat had de naam Zeestraat. Tegenwoordig heet het de Scheveningse Weg.

Gebouwen uit de zeventiende eeuw

• Het Mauritshuis
• De Boterwaag
• De Sebastiaansdoelen
• De nieuwe kerk aan het spui
• Vergaderzaal van Staten van Holland (Tegenwoordig vergaderzaal voor eerste en tweede kamer)

18e eeuw

Typerend in het straatbeeld was de Franse invloed. De rijkere inwoners hadden Franse kleding en spraken uitsluitend Frans. Door de vele pruiken die gedragen werden, spreekt men ook wel van de pruikentijd. De welvaart ging achteruit in deze eeuw, vooral voor de gewone man op straat. Toch waren er nog wel rijke mensen aanwezig in de stad. Ondanks de verminderde welvaart zijn er nog wel een aantal mooie huizen gebouwd aan het Voorhout en langs de Vijverberg.

Den Haag verloor in de eerste helft van deze eeuw zijn titel hofstad. Prins Willem III was dood gegaan en hierop besloten Holland, Zeeland en Utrecht in 1702 geen stadhouder meer aan te stellen. De burgers werden ontevreden en in 1747 werd er weer een stadhouder benoemd. Het was de oud stadhouder van Friesland. De stadhouder kreeg de naam Willem IV in Den Haag. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Willem V. Willem V werd officieel geïnstalleerd in 1766.

Willem V regeerde echt als een vorst. Deze manier van regeren veroorzaakte commotie in Den Haag. De tegenstanders (patriotten) vonden dat de gewone burger ook wel wat in te brengen had. Er waren echter ook voorstanders (Oranjeklanten) van Willem V. In 1785 kregen Willem V en de patriotten ruzie waarop de prins vertrok uit Den Haag. In 1787 kwam de prins terug, nadat zijn zwager (koning van Pruisen) een leger had gestuurd, naar Den Haag. Echter in 1795 moest hij dan toch echt voorgoed Den Haag verlaten. Hij werd door middel van een schip naar Engeland gebracht. Hierna waren korte tijd de patriotten aan de macht, dankzij hulp van de Fransen. Al snel namen de Fransen de macht over van de patriotten.

In de tijd dat de Fransen aan de macht waren ging het slecht met Nederland en Den Haag. Dit kwam mede door een handelsverbod met Engeland. Dit handelsverbod was opgelegd door keizer Napoleon van Frankrijk. Armoede en ellende was het gevolg. In 1810 hoorde Nederland in zijn geheel bij Frankrijk. Napoleon kwam slechts een keer op bezoek in Den Haag (oktober 1811). De Fransen zijn gebleven van 1795 tot 1813.

Willem V had interesse in kunst en wetenschap. Zijn verzameling schilderijen is nog altijd te bewonderen in het gebouw naast de Gevangenpoort.

19e eeuw - (benoeming van koning Willem I)

Na het vertrek van de Fransen in 1813 brak er een nieuwe bloeitijd aan voor Den Haag. De prins van Oranje kwam in Den Haag en werd al snel koning. Den Haag was nu echt een hofstad. Dat is de gehele negentiende eeuw zo gebleven. Er hebben in deze tijd drie koningen gewoond: Koning Willem I, Willem II en Willem III. Zij vestigden zich in de oude paleizen van de zeventiende eeuw. Koning Willem II gaf in 1848 de opdracht, aan staatsman Thorbecke, een grondwet te maken voor Den Haag. Naar deze Thorbecke is ook een laan vernoemd in Den Haag, de Thorbeckelaan.

Den Haag groeide gestaag in de eerste helft van de negentiende eeuw. De bevolkingsgroei kwam echt op gang in de tweede helft van deze eeuw. In 1850 telde Den Haag bijna 70.000 inwoners. In 1900 was dit al meer dan 200.000. Door de snelle bevolkingsgroei moesten er natuurlijk veel nieuwe huizen bijkomen. De hele rijke mensen gingen wonen in het Willemspark. Ook het Voorhout en de Vijverberg bleef populair onder de rijken. De Schilderswijk werd gebouwd door projectontwikkelaars. Deze bouwden goedkope en slechte huizen langs smalle straten met weinig groen. Zij wilden snel klaar zijn, voor weinig geld, om zo gauw mogelijk eraan te verdienen. De arbeiders woonden in deze slechte omstandigheden.

Treinen

• In 1843 kwam er een treinverbinding tussen Den Haag en Amsterdam en in 1847 kwam er een spoorlijn naar Rotterdam.
• Op de plaats van een ouder stationsgebouw kwam in 1893 het station Holland Spoor. Dit is tegenwoordig nog steeds in gebruik.
• De naam Holland Spoor is afkomstig van "Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij". Deze bouwde de treinen voor het spoor.

20e eeuw

In deze eeuw werd Den Haag echt een grote stad. Het aantal inwoners van 200.000 steeg en was in 1950 al 560 000. In alle richtingen werd gebouwd in de stad. Zo kwamen er de wijken Bezuiden- en Benoordenhout, de Bomen en de Vruchtenbuurt. Mooie grote gebouwen werden er gebouwd. Zoals het beroemde Vredespaleis, dat gebouwd werd tussen 1907 en 1913. Dit Vredespaleis had als functie het "Internationale Hof van Arbitrage". Een rechtbank die onafhankelijk kon optreden als landen ruzie hadden. Doel van het Vredespaleis was en is het voorkomen van oorlogen. Veel heeft het helaas niet geholpen want spoedig nadat het klaar was begon de Eerste Wereldoorlog.

Aan de bloei van Den Haag kwam een abrupt einde door de Tweede Wereldoorlog. In 1940 moesten de Nederlanders de wapens neerleggen door de Duitsers. Aangezien de stad aan de kust lag, werd het strand grotendeels ontruimd. Hier kwamen Duitse bunkers en mijnen voor in de plaats. Dit om een mogelijke aanval van de geallieerden tegen te houden. Den Haag bleef tijdens de bezetting centrum van bestuur. De Joden hadden het slecht tijdens de bezetting. Van de Joodse inwoners hebben slechts enkelen het overleefd. Op 5 mei 1945 was de oorlog voorbij en kon er worden begonnen met de wederopbouw van Den Haag.

Den Haag is na de Tweede Wereldoorlog verder gegaan met uitbreiden. Er ontstonden weer nieuwe wijken en er kwam een groot aantal nieuwkomers de stad binnen. Den Haag heeft altijd veel immigranten gehad. Zo kwamen er na de oorlog veel mensen uit Suriname, Indonesië en de Antillen. In de jaren zeventig kwamen de gastarbeiders uit Turkije en Marokko. Deze buitenlandse invloeden hebben het straatbeeld ook voor een groot deel bepaald in de twintigste eeuw. Den Haag is altijd een bruisende en kleurrijke stad geweest en zal dat waarschijnlijk altijd wel blijven.