Toeareg: De Blauwe Mannen

Iedereen heeft wel eens van ze gehoord, van de Toearegs, die geheimzinnige blauwe mannen uit de woestijn. Maar wat is het precies voor een volk, wat is hun geschiedenis? In dit artikel aandacht voor dit interessante volk.

Afkomst

Het leefgebied van de Toeareg is de Sahara. Al sinds mensenheugenis trekken de Toeareg door de woestijn. De Griekse historicus Herodotus noemde hen al in zijn werk in de vijfde eeuw BC. Ze leven in de landen Niger, Mali, Libië, Algerije, Tsjaad en Burkina Faso, waarbij het grootste percentage in Mali woont. De naam Toeareg is afkomstig uit het Arabisch en betekent zoveel als ‘Door God verlaten’. Zelf noemen ze zich Imohaq, wat de vrije mensen betekent. Ze spreken het Tamacheq, wat van het Berbers is afgeleid en hebben een eigen schrift, het Tifinagh. Maar de herkomst van de Toeareg is in nevelen gehuld. Ook hun aantal is niet helemaal duidelijk, omdat ze nog steeds veel trekken en in diverse landen wonen, het wordt geschat tussen de 300.000 en de miljoen.

Islam

Vrijwel alle Toeareg zijn moslims, maar het geloof is niet altijd even sterk en vaak nominaal. Gebeden worden vaak wel gedaan en ook viert men de gewone Islamitische feestdagen. Veel pre-Islamitische gebruiken hebben echter overleefd. Het bijzondere is dat het de mannen zijn die zich sluieren bij de Toeareg, iets wat men doet vanaf het 25ste levensjaar. De sluier wordt daarna niet meer afgenomen, zelfs niet in het gezelschap van alleen familie. De sluier is Indigo-blauw en daar is de naam ‘Blauwe Mannen’ van afkomstig. De vrouwen bij de Toeareg dragen geen sluier en hebben relatief veel vrijheid. De Toeareg zijn onderdeel van de zogenaamde Maliki-sekte, die ontstond met de komst van de profeet El Maghil in de zestiende eeuw.

Karavanen

De Toeareg hebben eeuwenlang in hun levensonderhoud voorzien door handelskaravanen. Zij brachten producten uit Afrika van de rijke handelssteden in de Sahel, door de Sahara naar Noord-Afrika. Veel Toeareg vestigden zich als handelaars in de gebieden waar ze handel dreven. Omdat het een zeer moeizame manier van reizen was en men niet zeer veel mee kon nemen werd de voorkeur gegeven aan kleine producten van grote waarde, luxe-artikelen. Ook werden wel slaven van West-Afrika naar het noorden gebracht. Tot het midden van de twintigste eeuw was deze handel zeer succesvol, maar vanaf dat moment werd een meer moderne infrastructuur geïntroduceerd en verloor de karavaanhandel aan betekenis.

Handelaren en Landbouwers

De Toeareg-samenleving was traditioneel opgebouwd uit degenen die handel dreven, hun vazallen en slaven, die meestal landbouwers waren. Het waren de handelaren die een grote status hadden. Met het afnemen van het belang van de karavaanhandel zijn het echter de landbouwers die rijker werden dan de handelaren. Ook kregen de landbouwers van de koloniale en post-koloniale machthebbers meer politieke status.

Rebellen

De Toeareg hebben zich diverse malen verzet tegen de machthebbers die zich in hun gebied binnendrongen. In 1916-17 verzetten ze zich tegen de Franse kolonialen. Tussen 1961 en 1964 verzetten ze zich tegen de Malinese autoriteiten die hun leefgebied verkleinden. In Niger kwamen ze in verzet in de jaren 1990-5, waarbij ze autonomie eisten. Die autonomie verkregen ze niet, maar ze sloten een vredes-akkoord waarbij ze een groter deel van de opbrengst van de lokale mineralen kregen. In 2007 braken opnieuw rellen uit in Niger. In Libië vochten de Toeareg aan de zijde van Khaddafi, die hun als strijdbaar volk zag en velen van hen in het leger had opgenomen. Na de val van Khaddafi verdwenen velen in de woestijn, richting Mali en andere landen. In Mali blijft het noorden ook onrustig en werd de regering in 2012 afgezet vanwege de door de Toeareg veroorzaakte onrust. Nationaliteit is niet sterk ontwikkeld bij de Toeareg, hun eerste loyaliteit ligt bij de eigen stam, vervolgens bij de Toeareg als geheel, dat men Malinees of Algerijn is, maakt nauwelijks deel uit van de identiteit.