De legende van de twee Ewalden, de apostelen van Drenthe

De twee Ewalden zijn heiligen uit de zevende eeuw. Deze priesters waren actief als missionarissen in het gebied van de Saksen. Tijdens hun missiewerk werden zij gedood. Hun lijken werden in het water gegooid en toen zou er een wonder zijn geschied: de lichamen dreven tegen de sterke stroom van de rivier in, naar een plek die 40 mijl stroomopwaarts lag. Dit wonder zou plaats hebben gevonden in het jaar 695. De legende van de twee Ewalden is met name bekend in de Duitse streek Westfalen en de Nederlandse provincie Drenthe. Eén van de bijnamen van deze twee heiligen is 'de apostelen van Drenthe'. De gedenkdag van de beide Ewalden is 3 oktober.

De legende van de beide Ewalden

Er waren eens twee missionarissen die Ewald heetten. De ene had blond haar en de andere had donker haar, vandaar dat men hen respectievelijk noemde: Ewald de Witte en Ewald de Zwarte. Zij behoorden tot het volk van de Angelen en kwamen uit de streek Northumbrië in Midden-Engeland. De abt van hun klooster, de heilige Egbert, had hen geïnspireerd om naar het vaste land van Europa te trekken en daar de 'Barbaarse Germanen' tot het 'Ware Geloof' te bekeren. De beide Ewalden zouden samen met de beroemde missionaris Willibrord per boot naar de lage landen zijn gevaren. Daar zouden ze geland zijn op het strand nabij de plek waar later Katwijk zou ontstaan.

In eerste instantie preekten de beide Ewalden in het gebied van de Franken. Later trokken zij naar het noorden, naar gebieden waar de Saksen woonden, om daar de Blijde Boodschap van het Evangelie te brengen. Ze waren onder meer actief in Drenthe (met name in de omgeving waar later Coevorden zou ontstaan) en het Duitse Westfalen.

Verzoek om audiëntie

De twee Ewalden wilden graag een bepaalde hoofdman van de Saksen ontmoeten om hem te evangeliseren (het volk van de Saksen had in die periode niet één centrale leider of koning, het is niet geheel duidelijk welke hoofdman zij wilden bezoeken). Dit stamhoofd zou een residentie hebben gehad in Nabia, in het gebied dat later het Graafschap Bentheim zou worden en waar de plaats Laar zou ontstaan. Zoals bij veel legendes zijn de schrijvers van de diverse versies van dit verhaal het er echter zeker niet allen over eens, of deze legende zich daadwerkelijk op deze plek heeft afgespeeld of toch totaal ergens anders.

De rentmeester van de hoofdman (en dus niet de hoofdman zelf) zou de beide evangelisten hebben ontvangen. Bij die rentmeester wilden de Ewalden een eucharistie vieren. Ze gingen luid psalmen voordragen en begonnen op een meegenomen altaar de mis te vieren met brood en wijn. De rentmeester en de andere onderdanen bekeken de twee Ewalden met groot wantrouwen. Zij stonden duidelijk niet open voor dit nieuwe geloof en besloten om beide evangelisten te doden. Met een stenen mes onthoofden ze eerst de Witte Ewald. Vervolgens begon de Zwarte Ewald druk te protesteren en te betogen dat ze echt met goede bedoelingen naar de Saksen waren gekomen. Daarop werd hij op een nog veel gruwelijker wijze, middels een lange martelgang gedood.

Stroomopwaarts drijvend

Vervolgens gooide men de lijken in een rivier. De schrijvers van de verschillende versies van deze legende zijn het er niet over eens welke rivier dit was. Volgens sommige bronnen was het de Overijsselse Vecht, volgens andere bronnen was het de Rijn of zelfs nog een andere rivier.

Wat toen zou zijn geschied, is het grote wonder van de Twee Ewalden. Er verscheen een wonderbaar licht aan de horizon en vervolgens zouden de twee lichamen van de Ewalden, tégen de stroom van het water in zijn opgedreven. 'Een waar Godswonder.' Ze zouden over een afstand van veertig mijl stroomopwaarts hebben gedreven, tot de lichamen uiteindelijk op een plek kwamen (volgens sommige versies was dat nabij Coevorden), waar ene Tilman stond. Hij was een voormalige barbaarse krijger die bekeerd was tot het christendom en monnik was geworden. Tilman was naar die plek gelokt door een groot licht. Hij heeft de beide heilige lichamen geborgen, gezalfd en gebalsemd. Vervolgens heeft hij ze bijgezet in een steengroeve. Later zijn ze op bevel van Pepijn de Korte (zoon van Karel Martel en vader van Karel de Grote) begraven in een kerk te Colonia Agrippinensis (het latere Keulen). Die kerk heette de St-Clemenskerk en kreeg later als naam de St-Kunibertkerk.

Alternatief einde

Zoals van veel populaire legendes, bestaan er ook van de legende van de beide Ewalden talloze verschillende versies, die elkaar op allerlei punten ook tegenspreken. Eén van de alternatieve eindes van deze legende is, dat het personage Tilman, op het moment dat hij de beide lichamen aan zag komen drijven, nog een woeste krijger was, die een heidens geloof aanhing. Juist door het aanschouwen van het wonder, de lichamen van twee missionarissen die stroomopwaarts konden drijven, zou hij pas tot de overtuiging zijn gekomen dat het christelijke geloof het enige ware geloof was.

Tweelingbroers?

Volgens diverse versies van deze legende zouden de beide Ewalden tweelingbroers zijn (of in ieder geval broers). Hun ouders hadden dan dus blijkbaar het onpraktische besluit genomen om deze beide broers exact dezelfde voornaam te geven. Of anders was het de schuld van de broers zelf: als iemand besloot om monnik te worden bij een klooster, dan konden bij bepaalde kloosterordes die nieuwe monniken een nieuwe voornaam kiezen. Voortaan zouden ze dan onder die ‘monnikennaam’ door het leven gaan. Mogelijk kwamen deze beide broers dus bij hun intrede als monnik bij het klooster op het merkwaardige en onpraktische idee om allebei dezelfde naam te kiezen.

Overigens wordt ook beweerd dat toen de moeder zwanger van hen tweeën was, een bisschop reeds aan haar zou hebben voorspeld dat zij zwanger was van twee jongens die later uit zouden groeien tot heiligen.

Wat waren de verschillen tussen de beide Ewalden, behalve hun haarkleur? De 'zwarte Ewald' wordt beschouwd als de geleerde van dit duo en de 'witte Ewald' was meer een gevoelsmens. Beide Ewalden stonden bekend als 'zeer vroom'. In sommige versies van deze legende noemt men de twee hoofdpersonen overigens niet Ewald, maar Ewaldus.

Verering en herdenking van de beide Ewalden

De verering van beide Ewalden is vooral groot in het westen van Duitsland. Ze zijn daar patroonheiligen van de streek Westfalen. De Ewalden worden echter ook in Noord-Duitsland geëerd. Zo is er in een kerk in de Noord-Duitse stad Lübeck een wandschildering te vinden, die gewijd is aan het levensverhaal van de twee Ewalden.

Ook in Nederland bestaat er een zekere heiligencultus rondom de twee Ewalden. Zo is er in de Gelderse plaats Druten een katholieke kerk naar hen vernoemd: de H.H. Ewalden-kerk. De twee Ewalden worden beschouwd als wegbereiders van het christendom in met name Drenthe en dat is dan ook de streek van Nederland waar zij het bekendst zijn. Ze leven daar vooral voort in Drentse volksverhalen, die meestal bewerkingen zijn van de hierboven vertelde legende. Een bekende versie van deze legende (of eigenlijk: een korte samenvatting van de legende in dichtvorm) werd geschreven door de bekende Drentstalige dichter Hans Heyting. Dit gedicht heeft als beginregels: "Zij kwamen naar Neder-Saksen: twee priesters, jong van jaren".