De Virga Jesseprocessie
Processies lijken niet meer van deze tijd. Toch zijn er nog grote, religieus geïnspireerde ommegangen die, mede door hun authentiek karakter en hun folkloristische inslag, tot de verbeelding spreken van het grote publiek. De zeven-jaarlijkse Virga Jesseprocessie in de Belgisch – Limburgse hoofdstad Hasselt is daarvan een goed voorbeeld. De ommegang werd voor het eerst georganiseerd in 1682 en wordt sinds 2009 erkend als Vlaams immaterieel erfgoed binnen de UNESCO conventie. De processie is de laatste decennia uitgegroeid tot een massaspektakel en haalt vlot de kaap van het half miljoen kijklustigen. Deze zevenjarige traditie vindt zijn oorsprong in de heiligdomsvaart en de zeven-jaarlijkse mariale processies.
Virga Jesse
De naam Virga Jesse komt uit het Latijn en betekent
loot van de stamboom van Jesse. Jesse is latijn voor Jezus. Deze uitdrukking komt uit de profetieën van Jesaja 11:1:
Een twijg ontspruit aan de stronk van Isaï (Jesse), een telg ontspruit aan zijn wortels. Het christendom interpreteerde deze profetie als de aankondiging van de geboorte van Jezus van Nazareth. De maagd Maria speelt een grote rol in de Virga Jesse-processie. Maria is de ‘boom of moeder van Jezus’. Dat de woorden
virga en
virgo (maagd) dicht bij elkaar liggen heeft de kerk geïnspireerd tot het linken van deze beide begrippen in de persoon van de heilige maagd Maria.
Oorsprong
Zoals gezegd vindt de Virga Jesse-processie haar oorsprong in de heiligdomsvaart. Tijdens zulk een religieuze manifestatie werden voorname relieken (overblijfselen van heiligen, heilige voorwerpen) getoond aan het publiek. Bedevaarders trokken naar zulke reliekschouwingen om een aflaat (kwijtschelding van zonden) te verdienen. Met een aflaat verzekerden ze zich van een plaatsje in de hemel. Het zien of aanraken van relieken kon voorts, zo geloofde men, genezingen bewerkstelligen, rampen afwenden en voorspoed brengen. Men vermoedt dat dit soort processies zijn oorsprong heeft in de 14de eeuw. Toen werd in Aken een ‘turnus’ (van tornus, tornare – ronddraaien, rondgang) georganiseerd, waarbij de relieken werden getoond vanaf de galerij boven de ingang van de kerktoren. Deze ‘torentoning’ luidde de traditie in van de heiligdomsvaarten. Het vertonen van relieken om de zeven jaar, zorgde telkens voor een grote volkstoeloop, wat op zijn beurt weer bijdroeg bij tot het spekken van de kerkelijke kas en de stimulering van de economie. Niet zelden werd er, tezamen met de zeven-jarige cyclus, ook een speciale kermis gehouden, waarbij reuzen en mythische personages het spektakel opluisterden.
De Langeman en erwtensoep
Ook van de partij is De Langeman. Deze Hasseltse reus was al van bij het begin een onderdeel van de processie. Zijn naam was Goliam. Later werd hij Don Christophe genoemd, naar een legende over een Spaanse edelman, die de stad redde van de hongersnood door erwtensoep uit te delen. Er ontstond een traditie dat tijdens de kermis erwtensoep aan de armsten van de stad werd uitgedeeld door de reus. Deze traditie verhuisde naar de Virga Jessefeesten en vindt nu plaats op de maandag na de eerste ommegang. De aanwezigen worden dan vergast op gratis erwtensoep. De reus stelt een geharnaste ridder voor, hij is zes meter hoog en weegt 500 kilo. Hij werd geïnspireerd op de reus Antigoon van Antwerpen, waarvan men een beeld kan zien in de fontein voor het stadhuis van de havenstad.
Het beeld van de maagd
Tijdens de rondgang wordt een beeld van de gekroonde maagd Maria rondgedragen. Dit beeld stamt uit de 14de eeuw. Wie het gestoken heeft is onbekend. Het is ongeveer 100 cm hoog en is uit één stuk gehouwen in eik. Het beeld kreeg zijn kroon in 1867. Tijdens de winter van 1866-67 heerste er veepest in de stallen van de Hasseltse jeneverstokers. Na een noveen – een negen dagen durend gebed – tot Virga Jesse, week de pest. Uit dankbaarheid werd Maria gekroond in augustus 1867. Het was het tweede Mariabeeld dat deze eer te beurt viel in België.
De processie
De Virga Jessefeesten vinden plaats in augustus. De stad Hasselt wordt sfeervol versierd en verlicht. De verschillende stadswijken, de ‘Rotten’, wedijveren met elkaar om de mooiste aankleding. De stoet zelf is bevolkt met dansers en culturele verenigingen, al waakt men er over dat de christelijke oorsprong van de processie niet verloren gaat. Het hele gebeuren oefent een grote aantrekkingskracht op het talrijke publiek, dat niet zelden van over de landsgrenzen zijn weg vindt naar dit unieke spektakel. Opvallend is dat de deelnemers aan de rondgang modern gekleed zijn. Deze trendbreuk heeft echter voor een dynamisch karakter gezorgd waardoor de processie voor jong en oud iets te bieden heeft.
Totaalevenement
De Hasselaren noemen het Virga Jesse-jaar simpelweg ‘Het Zevenste’, maar ondanks deze laconieke benaming wordt de sfeer in de hoofdstad van Belgisch Limburg koortsachtiger naarmate de langverwachte datum nadert. De tussenliggende jaren worden volop benut om er telkens iets unieks van te maken. De processie is zeker een aanrader om eens meegemaakt te hebben. Heel de stad is dan in de ban van deze, in de moderne tijd, zo anachronistisch aandoende festiviteiten, maar baden net daardoor in een unieke, folkloristische charme.
Gelijkaardige zeven-jaarlijkse processies in het Maas – Rijn gebied
Naast de Virga Jesse feesten heeft de indertijd in Aken georganiseerde ‘turnus’ navolging gekregen. Onderstaand lijstje geeft een idee van dit levendig erfgoed:
- Trudofeesten Sint-Truiden – België
- Septennales Huy (la Vierge de la Sarte) – België
- Heiligdomsvaart Susteren (o.a. Amelberga) – Nederland
- Septennales Verviers (Notre-Dame des Récollets) – België
- Heiligtumsfahrt Aachen (DE); Kornelimünster (DE); Mönchengladbach – Duitsland
- Kroningsfeesten Tongeren (O.L.V. Oorzaak onzer Blijdschap) – België
- Virga Jessefeesten Hasselt – België
- Fêtes de Saint Remacle, Stavelot – België
- Heiligdomsvaart Maastricht (o.a. Sint-Servaas) – Nederland