Gezichtsbedrog, in al zijn facetten

Soms houden onze ogen ons voor de gek en zien we dingen die er in werkelijkheid niet zijn of we zien ze anders dan dat ze in werkelijkheid zijn. Hoe werkt dan nu? Welke kunstenaars zijn ook nog eens kunstenaars in het bedriegen van het oog? Bedrog of werkelijkheid, soms bedriegen ook onze eigen ogen ons. Waarschuwing
Optische illusies kunnen een epileptische aanval uitlokken wanneer je hier gevoelig voor bent! Wanneer je last krijgt van duizeligheid of onwel worden, onmiddellijk wegkijken van het beeld wat deze reactie uitlokt. De duizeligheid komt door het conflict tussen de waarneming en de logica.

Wat zien we en hoe houden onze hersenen ons voor de gek?

Optisch bedrog is eigenlijk een verkeerd interpreteren van visuele waarneming, m.a.w. onze hersenen verwerken de informatie die we met onze ogen binnenkrijgen verkeerd.

Wij zien allemaal slechts tweedimensionaal. Onze hersenen gebruiken allerlei foefjes om diepte te kunnen zien. Hiervoor gebruiken de hersenen onder andere de verschillen in het beeld wat wij met ons rechteroog en het beeld wat wij met ons linkeroog waarnemen. Mensen met een groot verschil tussen het zicht in het linkeroog en het rechteroog merken dit ook. Zij hebben veel meer moeite om diepte te kunnen zien.

Bij gezichtsbedrog kan onder andere gebruik gemaakt worden van deze tekortkoming van onze ogen om ons als het ware voor de gek te houden. Andere vormen van gezichtsbedrog maken gebruik van het na-ijleffect. Dit wil zeggen dat voorwerpen waar we lang naar kijken als het ware in ons netvlies blijven staan, ook al zien we inmiddels iets anders. Hierdoor vloeien beide beelden een korte tijd even samen. Wanneer je heel lang naar een zelfde punt kijkt worden de hersencellen aan de ene kant moe en nemen de cellen aan de andere kant het over, waardoor je tijdelijk iets veel groter gaat zien. Verder wordt ook opgedane ervaring gebruikt om je op het verkeerde been te zetten, de zogenaamde spoorweg illusie oftewel Ponzo illusie (genaamd naar Mario Ponzo, een Italiaanse psycholoog). Bij de Ponzo illusie wordt gebruik gemaakt van onze wetenschap dat een verder weg liggend voorwerp kleiner moet lijken om ons op het verkeerde been te zetten.

M.C. Escher

De bekendste kunstenaar die gebruik maakt van gezichtsbedrog is wel Escher. Zijn gravures hebben een bepaalde logica zonder dat ze de werkelijkheid kunnen weergeven. Als resultaat hiervan ontstaan ruimtelijke objecten die onmogelijk zijn zonder dat je kan vinden waar de tekening dan de fout in gaat. Verder was Escher dol op afbeeldingen die oneindig doorgaan en isometrische illusies. Bekend zijn vooral de Necker-kubus en Penrose-driehoek. Deze figuren worden tegenwoordig zelfs gebruikt in wetenschappelijke leerboeken. Een schilderij of een tekening die ons oog bedriegt, wordt een Trompe l’Oeil genoemd.

Edgar Mueller

Deze meneer is een Duitse straatschilder die 3D illusies op de straat tekent, veelal met krijt. Hij heeft internationale bekendheid gekregen door zijn YouTube filmpjes. Hij staat in het Guiness Book of World Records en hij heeft ooit het Sarasota krijt festival gewonnen. Samen met Julian Beever, Kurt Wenner, Manfred Stader, en Eduardo Rolero behoort hij tot de toptalenten in de wereld van de 3D straatillusies.

Fotografie

Ook in fotograferen wordt vaak gebruik gemaakt van gezichtsbedrog. Foto’s van mensen die leunen tegen een toren die even groot is dan zijzelf. De Eiffeltoren die op je hand staat. Er wordt soms ook handig gebruik gemaakt van optische illusie door makelaars. Fotografeer een kamer met een groothoeklens en hij lijkt vele malen groter.

Met fotomanipulatie wordt vaak nog een stapje verder gegaan. Wat te denken van foto’s van een weg samengevoegd met een foto van jouw slapende hond en dan wel zodanig dat je hond minstens zo groot lijkt dan de auto’s. Een foto van een surrealistisch landschap waarin je je hele gezin plakt. Of je kinderen in de voorraadkast, net zo groot als het pak hagelslag.