Als iemand in je omgeving psychische problemen heeft

Psychische problemen treffen honderdduizenden Nederlanders. Maar een vaak vergeten groep, dat zijn ouders, kinderen, partners, vrienden of vriendinnen van mensen met psychische problemen. Over feiten, cijfers en zelfzorg. Psychische problemen. In voorgaande eeuwen was het gebruikelijk die te zien in medische termen van ziekte of gezond zijn. Als we dat nog altijd deden, kon je gerust spreken van een epidemie. Maar terwijl alleen al honderdduizenden Nederlanders proberen eruit te komen met psychische problematiek, zijn er ook die veel minder zichtbare honderdduizenden die náást hen staan. En mee lijden. Vandaar ook de campagne van het Fonds Psychische gezondheid gericht op diegenen die zo snel buiten beeld raken. Deze organisatie richt zich niet alleen op degenen met psychische problemen, maar óók op de naasten. Het Fonds vraagt met de campagne erkenning voor het feit dat psychische problemen al erg genoeg zijn, maar ook voor dierbaren in de omgeving van degenen met psychische klachten, zeer ingrijpende gevolgen kunnen hebben.

Onderschat leed

Er zijn meerdere oorzaken waarom het leed van naasten van degenen met psychische problemen te weinig aandacht krijgt. Het meest voor de hand liggend is de reden, dat degene die de psychische problemen heeft, ook de eerste is op wie de aandacht gericht raakt. De omgeving én de medische zorg zullen zich richten op het probleem dat zich in rechtstreekse zin voordoet. Maar naast die logica, is er nog een reden. Een heel menselijke. Wanneer iemand met psychische problemen kampt, zullen naasten vaak proberen om met hun eigen problemen zelf maar eruit te komen, onder het motto 'Met haar of hem is alles veel erger gesteld.' Dat betekent een dubbele belasting. De omgeving is meer bezig met de problematiek van je geliefde, partner of familielid, maar ook jijzelf bent er huiverig voor om 'te veel' aandacht te vragen voor alles wat er bij jou speelt. Dit zet al snel een vicieuze cirkel in gang. Wie niet met aandacht voor zichzelf leeft, laat als het ware een opeenhoping van kleine blokkades in zichzelf ontstaan. Als je daarnaast ook nog eens continu belast wordt met de problemen van je naaste, hopen ook de gevoelens van stress, pijn en onzekerheid die uit die bron komen, zich in jou op. Die situatie kan niet zomaar doorgaan. Het wordt een punt van buigen of barsten.

Een moeder of vader met een psychisch probleem

Het zijn schokkende cijfers. Het Fonds Psychische Gezondheid becijfert dat er in Nederland 1.2 miljoen kinderen zijn van wie de ouders een psychiatrische diagnose hebben. De gevolgen zijn dat kinderen zich schamen. Maar ook hebben kinderen van ouders met een psychiatrische diagnose in de regel een lagere zelfwaardering, een zorgelijkere instelling en een grotere neiging om depressief te worden. Maar niet alleen kinderen, ook volwassen mensen die te maken hebben met psychische problemen van hun ouders worden zelf psychisch belast. Nog lastiger wordt het wanneer degene met het probleem de situatie zelf niet onderkent en weigert er buiten de eigen kring hulp voor te zoeken. Vaak vervalt de wens om dochters en zonen niet onnodig te belasten, voor de wens om naast alle narigheid niet ook nog eens het medische circuit in te moeten. Vaak begrijpelijk, maar daarom niet minder schadelijk voor de omgeving.

Een partner met psychische problemen

Als je mantelzorger bent voor iemand met psychische problemen, ligt er heel wat op je bordje. Dat betekent dat je bovenop alle problemen, zelf ook een grotere kans loopt op psychische aandoeningen. Alleen al is het heel belastend om je partner te zien lijden en je machteloos te voelen. Maar ook zijn psychische problemen een mogelijke oorzaak voor ander of moeilijk te behappen gedrag van je partner. Als je je geliefde niet kwijtraakt aan een psychiatrische instelling, kan je je geliefde nog altijd kwijtraken aan een ingrijpende karakterverandering, het gevoel dat je elkaar niet meer kent. Partners van mensen met psychische problemen zitten vooral met onmacht, onbegrip en radeloosheid.

Een kind met psychische problemen

Een specifiek - maar niet exclusief - aspect van het hebben van een kind dat psychische problemen heeft, is schuld. Geen band van verantwoordelijkheid sterker dan die tussen ouder en kind. Ouders zullen zich praktisch altijd kwellen met de vraag, of ze zelf iets fout hebben gedaan. Zeker aangezien er in onze maatschappij al gauw onbewuste waardeoordelen aan psychische problemen worden geplakt, of elke verklaring beter lijkt dan géén verklaring. Ook is een psychisch probleem niet zomaar even uit de weg te ruimen. Een juiste diagnose gerealiseerd krijgen, de beste behandeling zoeken en het vinden van een manier om praktisch of geestelijk met de situatie om te gaan kan een uitputtingsslag zijn. Veel ouders worden wanhopig als het traject maar blijft voortduren, als klachten maar blijven terugkeren of als je gewoon niet meer tot je kind lijkt door te dringen. Ook omdat kinderen met psychische problemen extra kwetsbaar zijn, zitten ouders met veel onrust en verdriet.

Wat te doen?

Hoe vaak psychische klachten ook voorkomen, hoe we ook denken er zelf liberaal mee om te gaan, als het jouw naaste treft is het een heel andere zaak. Bewustwording is een sleutelwoord. Ervaar je schuldgevoel of schaamte? Praat erover met een naaste of een professional, zelfs als je jezelf voorhoudt dat je best weet dat het onterecht is. Met psychische klachten bij een naaste hoef je echt niet te leren te koop te lopen, maar verhullen tot elke prijs is een ander uiterste. Onderken ook altijd je eigen rechten. Ga niet mee in het Barmhartige Samaritaan-mechanisme. Zet geen graadmeter op jouw situatie, die zogenaamd veel makkelijker is dan die van de ander.

Sterke schouders dragen hun lasten beter

Wanneer we anderen helpen hun lasten te dragen, is het des te belangrijker om onze eigen schouders te versterken. Dit betekent regelmatig even afstand nemen, psychisch of lichamelijk, zonder jezelf schuldgevoel aan te praten. Het betekent jezelf regelmatig ontlasten via het doen van de dingen die je leuk en ontspannend vindt. Ontspanning is geen luxe! Een uurtje sportschool kan daadwerkelijk belangrijker zijn dan vierentwintig uur beschikbaar te zijn. Orienteer je altijd op hulp, zonder eerst toch nog 'even' te proberen het zelf te doen als de signalen in je hoofd al op rood staan. En maak ook de situatie met de ander bespreekbaar: met je geliefde zelf, als dat kan. Met een vertrouweling als zoiets niet mogelijk is. Het gaat niet om taboes, om eer of gezichtsverlies. Het gaat om de vraag hoe mensen in een moeilijke situatie het leven voor alle betrokkenen zo goed mogelijk vorm geven. Daarbij verdient het welzijn van alle mensen die met die situatie van doen hebben, aandacht. Ook het jouwe.