Hoogtevrees, angst voor smak in de diepte
Rijden langs een ravijn, een ritje in de kabelbaan, op een ladder staan of een toren beklimmen... Wie hoogtevrees heeft, is bang voor controleverlies op grote hoogten. Irrationele gedachten voorkomen een snelle aanpassing aan visuele prikkels. Draaierigheid, verkramping, paniek en allesoverheersende angst om te vallen of te springen versterken de ontreddering. Is er aan hoogtevrees niets te doen? Toch wel. Blijven oefenen is raadzaam. Op naar de tribune, brug, roltrap, achtbaan en galerijflat...Hoogtevrees is gezond
Hoogtevrees is universeel. Het is geen aandoening, ziekte of afwijking. Het is zelfs aangeboren ofwel compleet ingeprogrammeerd. Iedereen heeft min of meer een natuurlijke angst voor hoogten, of liever: afgronden. Dit is instinct. We zijn van nature niet gewend op grote hoogten te zijn of in immense diepten te turen. Dieren en kinderen zijn terughoudend als ze bijvoorbeeld op een vijf meter hoge glazen vloer worden geplaatst. Een bepaalde mate van deze instinctmatige hoogtevrees is dus heel gezond. Het beschermt ons tegen levensgevaarlijke valpartijen en wijst ons op risico's. We nemen dus voorzorgsmaatregelen als we een berg beklimmen of langs een steile afgrond lopen. We houden ons vast aan de leuning van de trap, halen het niet in ons hoofd om roekeloos een dak te betreden en weigeren een wandeling over een touw dat tussen twee wolkenkrabbers is gespannen.Angst om te vallen
Pas als de persoon in het dagelijks leven last ondervindt of als de angst extreme vormen aanneemt, noemt men het 'acrofobie', een hoogtefobie. De persoon wordt dan bijv. onredelijk bang om op een stoel te staan, durft niet over de leuning van een brug te kijken of wordt panisch bij de gedachte door bergen te rijden. De onderliggende vrees is grofweg de angst om onderuit te glijden, te vallen, het evenwicht te verliezen, enz. In het algemeen kan worden gezegd dat hoe minder vaak men zich blootstelt aan hoogten, hoe buitensporiger het probleem op den duur kan worden. Vaak is de angst helemaal niet consequent: Het is mogelijk dat iemand als de dood is om op een keukentrapje te staan, maar wel zonder problemen in de skilift stapt. Overigens hoeft iemand met hoogtevrees niet per se zelf op een hoogte te zijn, angst treedt - in mindere mate - ook op als de persoon iemand anders op een hoogte ziet. Dit heet plaatsvervangende hoogtevrees. Vooral beschermende en sociaal betrokken mensen hebben hier last van.Optische en cognitieve hoogtevrees
Er zijn verschillende vormen van hoogtevrees. Pure hoogtevrees komt bijvoorbeeld in een vliegtuig voor, bovenop een berg of hoog in een flat. Je ervaart de hele situatie als 'gevaarlijker' dan op de grond. De persoon bevindt zich veilig achter glas en heeft geen uitgebreide bijgedachten, maar voelt zich toch ongemakkelijk. Dit noemt men ook wel optische hoogtevrees, een hoogtevrees ontdaan van alle gedachten. De andere vorm, en de meestvoorkomende vorm, is cognitieve hoogtevrees. Hierbij maakt de persoon zichzelf wijs dat een constructie niet sterk genoeg is - specifiek constructievrees genoemd - of krijgt hij irrationele gedachten zoals 'hoe zou het zijn als ik hier ga springen' of 'wat gebeurt er als iemand mij een duwtje geeft.' Hij kijkt naar beneden en vraagt zich af hoe het voelt als hij nu zou vallen. Er is dus sprake van springangst en/of valangst. Een akelige sensatie schiet door het lichaam. In dit geval reageert het lichaam dus heel heftig op zowel het zicht als de gedachtegang.Dieptevrees
In de praktijk zal er meestal sprake zijn van een mengvorm van beide typen hoogtevrees. Een subvorm is de imaginaire dieptevrees zoals die voorkomt bij zwemmen in diep, helder water. Deze dieptevrees noemt men ook wel 'bathofobie'. Een typisch voorbeeld van dieptevrees: De zwemmer raakt in paniek van gedachten over de diepte van het water, en vervolgens hoe het voelt om naar de bodem te zinken. En dan is er nog een vorm: Er zijn mensen die juist niet omhoog durven kijken, bijvoorbeeld naar de top van een wolkenkrabber. Eigenlijk is dit een soort omgekeerde hoogtevrees, want ook hier is sprake van in een 'diepte' kijken, en ook hier kan men zich instabiel, wankel, duizelig en trillerig gaan voelen.Wie krijgt er hoogtevrees?
Hoogtevrees komt vaker voor bij ouderen. Het aantal mensen met hoogtevrees neemt toe vanaf het dertigste levensjaar, met name door een toename van het gevoel van verantwoordelijkheid. Vanaf het vijftigste jaar komt het vooral door ouderdomsonzekerheid en de beperkingen in bewegingen. Wie beseft minder behendig en lenig te zijn, wordt logischerwijs voorzichtiger. Maar de mensen die het meest last hebben zijn 'controlfreaks', zij die ook nog eens erg voorzichtig en bovengemiddeld bang zijn. Al van jongs af aan blijkt de perfectionistisch ingestelde mens zijn last te dragen, de angst om de controle over zichzelf te verliezen. Dit gaat gepaard met een algemene onzekerheid die ook in andere situaties een rol speelt. Er is dan bijv. de plotselinge angst om gekke dingen te gaan roepen bij een huwelijksinzegening. In al deze gevallen is het kenmerkend dat de persoon zich bewust wordt van een grote vrijheid. Bijvoorbeeld dus om van de grote hoogte te kunnen springen. De persoon is doodsbenauwd om het daadwerkelijk te doen, dus bang om een onverantwoorde beweging te maken en de fout van zijn leven te maken.Flinke smak geen oorzaak
Hoogtevrees blijkt men niet te krijgen door een bijzondere ervaring zoals een val van grote hoogten, integendeel. Vaker zijn het juist de mensen zonder hoogtevrees die ooit een flinke smak hebben gemaakt. Men neemt aan dat kinderen met hoogtevrees minder ondernemen, minder oefenen met hoogten en daarom de angst in stand houden. Ook de rol van de ouders en verdere omgeving valt niet uit te vlakken: Als deze grote hoogten al uit de weg gingen, is de kans groot dat het kind aanneemt dat hoogtevrees volledig terecht is. Hoogtevrezers blijken daarnaast de daadwerkelijke gevaren van grote hoogten te overschatten. Ze zien meer gevaren dan anderen en denken dat eventuele verwondingen veel erger zijn dan daadwerkelijk het geval zou zijn.Visuele verwerking en binnenoor
Hoogtevrees kan gevaarlijk zijn als de persoon zich op een hoogte bevindt en daadwerkelijk het evenwicht verliest, of zo in paniek raakt dat hij of zij zichzelf niet in veiligheid kan brengen. Duizeligheid en evenwichtsstoornissen zijn dan ook hoofdsymptomen van hoogtevrees. En dit is ook precies het verschil tussen iemand die geen hoogtevrees heeft en iemand die het wel heeft. De laatste moet teveel vertrouwen op visuele signalen om de balans te handhaven, en in het bijzonder het bewegen op grote hoogte vereist meer dan normale visuele verwerking. Niet iedereen kan dit goed. Het hele kijkperspectief ligt anders dan gewoonlijk. De visuele cortex raakt soms overwerkt wat resulteert in verwarring en desoriëntatie. Om die reden is cognitieve therapie (gedragstherapie) dan ook vaak niet de beste oplossing. Immers, het eigenlijke probleem zou in geen gevallen wel eens helemaal niet psychologisch of gedragsmatig kunnen zijn, maar puur vestibulair, dus vanuit het in het binnenoor liggende evenwichtsorgaan. Hiervoor zijn onderzoeken gaande.Bekende hoogtevrees situaties
- Reuzenrad, achtbaan, kermisattracties
- Flatgebouwen, wolkenkrabbers, balkons, galerijflats, balustrades
- Roltrappen, open trappen, glazen liften
- Kabelbaan, skilift, stoeltjeslift, gondels, monorail
- Keukentrapjes, ladders, steigers
- Diep helder water, duikplanken
- (Kerk)torens, uitzichtpunten
- Klimhal, survivals, abseilen, bungeejumpen, ballonvaart, skipistes, klimrekken
- Berghellingen, bergpaden, ravijnen, rijden in bergen
- Bruggen, viaducten
- Toeristische plekken zoals Eiffeltoren, Domtoren, Euromast
- Hoge plaats in theater, circus en stadion
- Vliegtuig (deze in context met vliegangst)
Symptomen hoogtevrees
De verschijnselen van hoogtevrees uiten zich meestal in een paniekaanval of hyperventilatie. Deze manifesteren zich als volgt:- Duizeligheid, draaierigheid, zwart voor de ogen
- Verkramping, gespannenheid
- Paniekgevoelens, gevoel dood te gaan, gek te worden
- Rampscenario's verzinnen, zoals denken dat je een groot ongeluk gaat veroorzaken
- Hartkloppingen, bonkend hart
- Transpiratie, klamme handen
- Zware benen
- Huilen, ontreddering
- Misselijkheid
- Concentratieverlies
- Benauwdheid, ademnood
- Bleek worden
- Angst voor evenwichtsverlies en vallen, daadwerkelijk evenwichtsverlies
- Daadwerkelijk denken dat je gaat springen of dat iemand je gaat duwen
- Angst om flauw te vallen
- Trillen, beven, schokkerig bewegen
- Houvast zoeken
- Geen vertrouwen in eigen lichaam of psyche
- Het lichaam laag houden, knielen, kruipen
- Vluchtreactie
- Gevoel in de diepte te worden gezogen
Hoe kom je van hoogtevrees af?
Er worden diverse therapieën aangeboden, waaronder gedragstherapie, hypnose of VR (Virtual Reality) waarbij hoogtesituaties door middel van een speciale bril worden nagebootst. Het succes van deze therapieën hangt af van het onderliggende probleem. Is de oorzaak een daadwerkelijke evenwichtsstoornis, dan neemt de slagingskans aanzienlijk af. In alle gevallen is het van belang hoogten niet volledig te vermijden. Doe je dat wel dan bevestig je steeds voor jezelf dat een hoogte inderdaad gevaarlijk is, en dus uit de weg gegaan moet worden. Je maakt daarmee de angst erger en dit veroorzaakt dan weer angst voor de angst. De vicieuze cirkel. De sleutel is het patroon doorbreken. Dit kan door het negatieve gevoel om te zetten in iets positiefs. Je kunt hier bijv. muziek voor gebruiken. Terwijl je een toren beklimt of in een kabelbaan zit, zet je je favoriete muziekstuk op en de ervaring wordt een geheel andere. Zo ontwikkel je het 'kick' gevoel, noodzakelijk om juist te genieten van een hoogte, of op zijn minst er een neutraal beeld van te hebben. Blijven oefenen met hoogten maakt een hoogte op een gegeven moment gewoon. Denk aan de glazenwasser die elke dag op een ladder staat en dat niet bijzonder vindt."Feel the fear and do it anyway" ~ Susan Jeffers
