Behandeling van Borderline: de Cognitieve Gedragstherapie
De Cognitieve Gedragstherapie is een therapie die gebaseerd is op de aanname dat disfunctionele cognitieve schema's verantwoordelijk zijn voor het ontstaan en in stand houden van de Borderline Persoonlijkheidsstoornis. Cognitieve Gedragstherapie heeft als doel het aanleren van adequate en helpende cognitieve schema's en structuren waardoor men beter om kan gaan met de extreme emoties en probleemgedrag welke kenmerkend zijn voor Borderline.Wat is de Borderline Persoonlijkheidsstoornis?
De Borderline Persoonlijkheidsstoornis valt onder de categorie persoonlijkheidsstoornissen in de DSM (Diagnostic Statistical Manual), één van de meest gebruikte classificatiesystemen in de geestelijke gezondheidszorg. De DSM heeft een aantal criteria vastgesteld waaraan iemand moet voldoen om de diagnose Persoonlijkheidsstoornis te krijgen.| A | Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die duidelijk afwijken van de verwachtingen binnen de cultuur van de betrokkene |
|---|---|
| B | Het duurzame patroon is star en uit zich op een breed terrein van persoonlijke en sociale situaties |
| C | Het duurzame patroon leidt in significante mate tot lijden of beperkingen in het sociaal en beroepsmatig functioneren op andere belangrijke terreinen |
| D | Het patroon is stabiel en van lange duur en het begin kan worden teruggevoerd naar ten minste de adolescentie of de vroege volwassenheid |
| E | Het duurzame patroon is niet eerder toe te schrijven aan een uiting of de consequentie van een andere psychische stoornis |
| F | Het duurzame patroon is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel (drug, geneesmiddel etc.) of een somatische aandoening (schedeltrauma etc.) |
De problemen van een 'Borderliner'
Waar loopt iemand met de Borderline Persoonlijkheidsstoornis nu concreet tegen aan? Tegen een muur van problemen en onbegrip, kan je wel zeggen. Niet alleen hebben mensen met Borderline namelijk innerlijke problemen en conflicten, door deze innerlijke problemen en conflicten lopen zij ook regelmatig tegen problemen op het sociale vlak aan. Niet vreemd, als je je bedenkt dat het gedrag van iemand met Borderline voor iemand zonder Borderline geheel vreemd en onherkenbaar is. Lastig om dan begrip op te brengen voor iemand. Dit geldt zeker wanneer je eigenlijk helemaal niet zo persoonlijk met de persoon met Borderline bent.
De diagnose Borderline Persoonlijkheidsstoornis
De DSM heeft tevens een aantal criteria vastgesteld waaraan iemand moet voldoen om de diagnose Borderline Persoonlijkheidsstoornis te krijgen. Om deze diagnose te krijgen moet men voldoen aan minimaal vijf van de onderstaande criteria.
| 1 | Krampachtig proberen te voorkomen om feitelijk of vermeend in de steek gelaten te worden |
|---|---|
| 2 | Een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties gekenmerkt door wisselingen tussen overmatig idealiseren en kleineren |
| 3 | Identiteitsstoornis: duidelijk en aanhoudend onstabiel zelfbeeld of zelfgevoel |
| 4 | Impulsiviteit op ten minste twee gebieden die in potentie betrokkene zelf kunnen schaden |
| 5 | Recidiverende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie |
| 6 | Affectlabiliteit als gevolg van duidelijke reactiviteit van stemming |
| 7 | Chronisch gevoel van leegte |
| 8 | Inadequate, intense woede of moeite kwaadheid te beheersen |
| 9 | Voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen |
Behandeling van de Borderline Persoonlijkheidsstoornis met Cognitieve Gedragstherapie
Wanneer de Borderline Persoonlijkheidsstoornis niet behandeld wordt is de kans groot dat de problemen op een gegeven moment uit de hand lopen en resulteren in (levens)bedreigende situaties voor zowel de betrokkene als de omgeving. Behandeling is noodzakelijk om de betrokkene zodanig met de persoonlijkheidsstoornis om te leren gaan dat de stoornis significant minder lijden met zich mee brengt. Een mogelijke behandelvorm van de Borderline Persoonlijkheidsstoornis is de Cognitieve Gedragstherapie.Zoals in de inleiding reeds vermeld is richt de Cognitieve Gedragstherapie zich op disfunctionele, niet-helpende schema's in de cognitie van de mens. Met andere woorden, de behandelvorm richt zich op gedachten en overpeinzingen van de betrokkene die de stoornis veroorzaken of in stand houden.
Cognitieve schema's
Cognitieve schema's zijn een soort mini werkmodellen van de wereld en de gebeurtenissen in de wereld. Deze schema's brengen structuur aan in de wereld en begeleiden ons bij ons gedrag en gedachten. Schema's worden ontwikkeld en bijgesteld door ervaring. Schema's zijn dus belangrijke hulpmiddelen in ons bestaan.
Verstoorde cognitieve schema's
Hoewel cognitieve schema's erg nuttig en praktisch kunnen zijn, kunnen ze ons ook juist de verkeerde kant op sturen in onze gedachten en gedragingen. Voorbeelden van verstoorde, niet-helpende cognitieve schema's zijn:
- Ik moet mijn gevoelens nooit uiten, daar kunnen anderen misbruik van maken
- Ik ben een slecht mens en verdien het niet om te leven
- De wereld is gevaarlijk en niemand is te vertrouwen
Verstoorde cognitieve schema's worden vaak gekenmerkt door woorden als "niemand", "altijd", "nooit", "alles", "iedereen" en "overal". De schema's zijn vaak overgeneralisaties welke niet getoetst worden aan de werkelijkheid maar krampachtig vastgehouden worden.
De vijf modi
Young heeft een model opgesteld waarin vijf mogelijke modi (meervoud van modus) beschreven staan. Volgens Young verkeren Borderliners steeds in één van deze vijf modi en wisselen ze hier in rap opeenvolgende momenten tussen. Mensen met de Borderline Persoonlijkheidsstoornissen worden inderdaad ook vaak beschreven als tijdbommen waarvan je slecht kan inschatten wat je kan verwachten.
| Modus | Gedachten | Gevoelens | Gedrag |
|---|---|---|---|
| De beschermer | Afstand houden van anderen, ze zijn niet te vertrouwen en het is gevaarlijk als ik toch mijn gevoelens en gedachten uit | Afgevlakt affect, koel, erg afstandelijk | Niet denken maar doen, vluchten in drank, drugs, automutilatie |
| De straffende ouder | Ik ben slecht, mijn mening slaat nergens op en ik verdien die straf | Boosheid, schuldgevoelens, zelfhaat | Zichzelf straffen (automutilatie), grensoverschrijdend gedrag |
| Het verlaten/misbruikte kind | Niemand is te vertrouwen, ik ben machteloos, ik hou mensen op afstand want anders maken ze misbruik van me | Verdriet, hopeloosheid, angst, paniekerig | Wanhopigheid, overstuur, veel troost en steun zoeken |
| Het woedende/impulsieve kind | Ik moet vechten voor mijn plekje, mensen pakken mijn rechten van me af (zoals liefde, fouten mogen maken en een eigen mening) | Verontwaardigheid, woede, ongeduldigheid | Fysieke en verbale agressie, woede-aanvallen, egocentrisch, automutilatie |
| De gezonde volwassene | Ik mag er zijn en kan leren en groeien, ik ben de moeite waard, ik kan mensen vertrouwen | Het hele scala aan gevoelens | Actief hulp zoeken, relaties aangaan, plezier maken |
Therapeutische technieken
Er is een heel scala aan therapeutische technieken om de Borderline Persoonlijkheidsstoornis te behandelen. De eerste stap is het opsporen van disfunctionele gedachten en cognitieve schema's. Dit kan men aan de hand van imaginatieoefeningen doen:
- Veilige plek: de cliënt sluit de ogen en waant zichzelf op een veilige plek. Welke gevoelens en gedachten komen boven? Met wie is de cliënt? Hoe ziet de veilige plek er uit?
- Verlaten/misbruikt kind: de cliënt waant zich weer kind. Waar is het kind? Hoe oud is het kind? Wat gebeurt er? Wat zou het kind willen doen?
- Herschrijven: de cliënt waant zich op een tijd van een traumatische gebeurtenis. De cliënt treedt hierbij zelf op als gezonde volwassene en adviseert het kind in zich
Schemaverandering
Door herinterpretatie van traumatische gebeurtenissen en emotionele verstoringen kunnen disfunctionele schema's herkend en veranderd worden. Enkele technieken zijn:
- Brieven schrijven naar ouders/misbruikers (niet versturen!)
- Nieuwe adaptievere reacties bedenken
- Rollenspelen (psychodrama)
- Uitdagen van cognities met de G-training
