Liegen, bedriegen en nepberichten

Gebruik maken van leugen en bedrog zien we bij mensen die geen problemen hebben om opzettelijk feiten te verdraaien om zo hun doel te bereiken. Op deze wijze worden nepberichten de wereld ingezonden. Onder invloed van omgevingsinvloeden, ideologieën en/of door hersenafwijkingen kan ook onjuiste feitenweergave plaatsvinden zonder opzet. Men is dan geïndoctrineerd. Er zijn ook mensen die bewust of onbewust een werkelijkheid creëren waarin ze zelf geloven. Zij hebben last van een persoonlijkheidsafwijking of -stoornis.

Liegen en bedriegen via nepberichten

Liegen wil zeggen dat met opzet onware dingen over iets of iemand worden gezegd en bedriegen is opzettelijk oneerlijk zijn. In het verlengde hiervan horen nepberichten of nepnieuws (ook wel fake nieuws genoemd) thuis. Deze berusten op onwaarheid, onjuiste feiten, Het wordt gebruikt om de publieke opinie te beïnvloeden.¹

Voorbeeld
Een meisje van 13 jaar van Russische afkomst en woonachtig in Duitsland zei verkracht te zijn door Arabische mannen. In Rusland werd dit uitgebreid in de media gebracht waarbij angst voor mannen uit Arabische landen werd aangewakkerd. Het bleek een verzonnen verhaal te zijn.²

Nepnieuws door stress en angst

Toen op 11-9-2001 de VS (WTC) door terroristen werd aangevallen, wat tot dan voor onmogelijk was gehouden, ontstond er bij de Amerikaanse bevolking grote angst. De Amerikaanse president Bush kwam onder hevige druk te staan. Bush en zijn adviseurs vermoedden dat de Iraakse president Hoessein contacten had met de terroristische organisatie Al Qaida, die verantwoordelijk werd gehouden voor de aanslag. Hoessein zou ook massavernietigingswapens hebben. Men had nu argumenten om Irak binnen te vallen en Hoessein aan de kant te zetten:

Hoessein heeft massavernietigingswapens en contact met de terroristische organisatie Al Qaida, ze dreigen met aanslagen, we moeten ons alvast zelf verdedigen.

Maar er waren geen bewijzen dat deze argumenten klopten. Als feiten en argumenten werden ze wereldkundig gemaakt. Het bleek gebaseerd te zijn op een leugen.³ Bush en zijn medewerkers deinsden er nu niet voor terug om in 2003 een oorlog te beginnen wat velen het leven kostte. Later werd duidelijk dat de olie in Irak vermoedelijk het belangrijkste argument voor de inval was.

Juist van mensen met verantwoordelijke posities die een moreel voorbeeld voor anderen behoren te zijn, mag verwacht worden dat ze zich niet inlaten met liegen en bedriegen. Maar door omstandigheden vaak door stress, gepaard gaande met angst of agressie, kan de persoon afwijkend gedrag gaan tonen.

Afwijkend gedrag

Bij afwijkend gedrag is er sprake van afwijking van de gangbare waarden en normen. Men probeert zijn doel te bereiken door anderen met (nep)feiten en -argumenten te overtuigen.

Bush maar ook de Britse premier Blair hield, tegen beter weten in, constant vol dat er sprake was van massavernietigingswapens. Bewust en systematisch werden feiten verdraaid.

Kenmerken van mensen die liegen en bedriegen

Een ieder kan en zal weleens gebruik maken van liegen en bedriegen. Het kan worden gedaan vanuit verschillende motieven zoals:

• Iets per se willen hebben of bereiken. Om een hogere positie binnen het bedrijf te bereiken vertelt men dat hij er, ten onrechte, ervaring mee heeft in het vorige bedrijf.
• In de belangstelling willen staan. Iemand vervalst de geschiedenis, schrijft daar een boek over en brengt dit met veel bombarie in het nieuws.
• Ontkenning. Men wordt beschuldigd van aanranding maar ontkent ten stelligste dat men de aangerande persoon ooit is tegengekomen.
• Financieel gewin nastreven. Anderen voorschotelen dat als ze geld inleggen, ze een hoog rendement krijgen wat niet zo is
• Roddelen. Halve waarheden over iemand of iets vertellen en deze zo verdraaien en aandikken dat het als hele waarheid wordt opgevat. Het kan overgaan in pesten.
• Pesten. Onjuiste verhalen over iemand vertellen en/of deze, al dan niet vergezeld van beelden, via sociale media openbaar maken. De bedoeling is om de ander daardoor ernstig te beschadigen.
• De werkelijkheid onjuist waarnemen (waanideeën). Iemand heeft een moord gepleegd en ontkent dat en maakt er een ander verhaal van waarin hij zelf gelooft.

Liegen en bedriegen en nepfeiten door een psychische stoornis

Leugenaars en bedriegers maken gebruik van nepfeiten. Het komt vooral regelmatig en systematisch voor bij mensen met een psychische stoornis. Het kenmerkt zich doordat bepaalde functiegebieden in de hersenen afwijkend werken. Hierdoor kan het evenwicht tussen wat wel en niet acceptabel is zodanig in de war zijn dat men onaangepast gedrag vertoont. Emoties als onder andere angst, agressie door bijvoorbeeld stress kan tot dit gedrag leiden.

Voormalig hoogleraar sociale psychologie Diederik Stapel wilde scoren door als wetenschapper met opzienbarende publicaties te komen. Vanwege grote stress om te (moeten) publiceren vulde hij zelf onderzoekgegevens in om tot conclusies te komen waarmee hij kon scoren. Zelf verklaarde hij dat grote druk om te moeten publiceren de oorzaak was dat hij zichzelf niet meer onder controle had.⁴

Vormen van persoonlijkheidsstoornis waarbij wordt gelogen en bedrogen

Leugenaars en bedriegers die anderen mooie verhalen voorschotelen om er zelf beter van te worden kenmerken zich vaak door een stoornis in hun persoonlijkheid. Kenmerkend is het constant en systematisch liegen en bedriegen. Zij kennen geen medelijden met wat ze doen. Met bedrog en leugens brengen ze slachtoffers in grote problemen. Ze zitten hier niet mee. ⁵ Kenmerkende persoonlijkheidsstoornissen waarbij liegen en bedriegen niet wordt geschuwd zijn:

• Antisociale persoonlijkheidsstoornis: Dwang, leugens en bedrog zijn de beste manier om iets gedaan te krijgen.
• Theatrale persoonlijkheidsstoornis: Ik moet hoe dan ook in het middelpunt staan, daartoe maak ik zo nodig gebruik van leugens.
• Agressieve persoonlijkheidsstoornis: Ik bepaal zelf wat ik doe en hoe ik het doe, en hoe ik mijn doel wil bereiken. Daartoe gebruik kan leugen en bedrog me zo nodig helpen.
• Obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis: Anderen moeten zich gedragen zoals ik het zie en wil, zo niet dan aarzel ik niet om leugens te vertellen.
• Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: Anderen vertrouw ik niet, ik zet alles, geoorloofd of niet in om mezelf te handhaven.
• Schizoïde en shizotypische persoonlijkheidsstoornis: Ik stel mijn eigen normen en doelen en maak daartoe gebruik van wat ik het beste vind, bedrog is geoorloofd.

Mensen met narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben tal van kenmerken die hierboven staan vermeld. Ze hebben behoefte aan bewondering en een gebrek een empathie. Ze vinden zichzelf belangrijk en willen dit hoe dan ook uiten. Manipulatie, leugen en bedrog zijn hun niet vreemd. Als voorbeelden kunnen genoemd worden: de voormalige wielrenner Lance Armstrong en volgens velen presidenten als Trump en Poetin.

Hoe werken de hersenen bij leugenaars?

Een hersenstoornis kan de oorzaak zijn waardoor er problemen zijn met inlevend vermogen. Onderzoekers vonden dat het hersengebiedje van de amygdala minder goed werkt bij liegen en bedriegen.⁶ Daarentegen blijkt het hersengebied van de frontale hersenkwab (boven de ogen) extra actief te zijn.⁷ Hier wordt beredeneert hoe men het beste de leugen kan inkleden.

Wanneer worden leugens en bedrog geloofwaardig?

Leugens en bedrog worden niet doorzien en geloofwaardig gevonden als:

• het met kracht wordt verteld wat vaak samengaat met een vlotte babbel
• veel wordt herhaald
• met verontwaardiging wordt gebracht

“Hoe komt u erbij, ik heb me nooit schuldig gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag!”

Slot

Liegen en bedriegen is er altijd geweest. Ook Jezus Christus en Julius Caesar werden in hun tijd al bedrogen. Vandaag de dag zijn door de sociale media nepberichten/-nieuws een gevaarlijk middel om tot leugen en bedrog te komen. Bedriegers wijken af van de gangbare moraal maar hebben hier weinig moeite mee. Hersenonderzoek toont aan dat bepaalde hersenengebieden anders werken. Mensen met een bepaalde persoonlijkheids(stoornis) blijken met liegen en bedreigen geen problemen te hebben om hun doel te bereiken.