ACT: acceptatie als medicijn voor psychische problemen?

ACT ofwel Acceptance and Commitment Therapy, draait om de kernwoorden acceptatie en commitment: acceptatie van wat er is, en toewijding aan dat wat je wilt. ACT is een derde-generatie-therapievorm. Terwijl de tweede generatie berust op pogingen tot verandering van (negatieve) cognities ofwel gedachten en aannames, is het beginpunt van ACT juist niet meer te worstelen met problemen. De focus wordt verlegd naar neutraliteit én positiviteit. Wat en hoe? Lees verder. ACT is de afkorting voor Acceptance and Commitment Therapy. In het Nederlands vertaald, is het een therapie die draait om acceptatie en toewijding, in dit geval aan die doelen die je je in dit leven stelt. ACT hoort bij de zogenaamde derde-generatie-therapievormen. De eerste generatie - die we inmiddels lang achter ons hebben gelaten - draaide kortweg om 'beloning en straf,' terwijl de tweede generatie therapievormen anno nu nog steeds het populairst is: het proberen om negatieve cognities, dat zijn gedachten en aannames over onszelf en de wereld om ons heen, om te buigen naar realistische en positieve. Voorop staat - simpel geformuleerd - het idee dat je aan een probleem alleen iets kunt doen door met het probleem aan de slag te gaan.

Acceptatie

Een heel andere invalshoek is die van de derde-generatie-therapie. Daarbij is het beginpunt dat we ons probleem accepteren in plaats van eraan te sleutelen. We stellen ons er niet op in om het voor eeuwig te laten bestaan, maar zoeken de indirecte weg om het kleiner te maken, minder belangrijk. Dat is acceptatie: het is er, maar het is niet het alfa en omega van ons leven. Acceptatie is een belangrijk element, maar niet het enige element in de therapie. De Australische therapeut Nesh Nikolic beschrijft een hexagram van zes trefwoorden waarbij het om draait bij ACT. Toewijding is trefwoord twee. Die toewijding betreft niet het werken aan een probleem, dus het oplossen van het negatieve, maar juist de toewijding aan de dingen in ons leven die wél werken, die ons motiveren of zelfs in een flow brengen. Bij die toewijding hoort actie. Het idee is niet, dat je onaangename situaties ontkent, of onaangename gevoelens wegdrukt. Je laat ze bestaan, maar gaat toch met gestage stapjes verder op de weg die je waardevol vindt. Het gaat niet om de uitkomst van je moeite, maar om het feit dat je doen en laten jouw persoonlijke waarden uitdrukt. Wie een roman wil schrijven, kan verbeten bikkelen op een eindresultaat, of woedend zijn dat een drukke baan te weinig tijd laat. De 'ACT-visie' is dan, om desnoods tien minuten per dag te schrijven en te leren genieten van het feit dat je bezig bent met wat jou iets waard is. Tegelijkertijd kijk je zo onbevooroordeeld mogelijk naar de woede of frustratie die toch nog de kop opsteekt. Die mag er zijn.. maar weerhoudt je niet van het bezig zijn met het uitdrukken van je eigen creativiteit.

In het huidige moment zijn

ACT is een zogenaamde mindfulness-gebaseerde benadering. Mindfulness is het hebben van aandacht voor het hier en nu, en dat sluit aan bij het derde kernwoord dat Nikolic noemt voor ACT: het huidige moment. We stellen ons beschikbaar voor wat zich in het huidige moment aandient. Zowel gebeurtenissen van buitenaf, als wat zich binnenin ons voordoet aan gevoelens en gedachten, staan we toe om er eenvoudigweg te zijn. Hierbij laten we getob over de toekomst of oordelen over het verleden los. De grondgedachte is, dat we heel veel lijden vanwege onze neiging om het verleden te herkauwen, of ons af te vragen wat er in de toekomst aan rampspoed mogelijk is. Bewust in het nu blijven, kan dus heel wat lijden voorkomen.

Waarden

ACT is dus een benadering met neutrale elementen, maar ook een met een positieve focus. Niet krampachtig, maar wel bewust, verleggen we de aandacht naar trefwoord nummer vier: onze waarden. Een van de ACT-hulpmiddelen is een set kaarten, die iemand - doorgaans samen met de therapeut - kan gebruiken om letterlijk waarden te selecteren of opzij te leggen. Wat blijft er over? Acceptatie helpt enerzijds om waarden waaraan je nu even niet kunt voldoen, voor nu los te laten. Monetaire vrijheid bijvoorbeeld, is moeilijk na te streven bij werkeloosheid. De vraag is vooral: wat blijft er wel over? Kun je een deel van de waarden wel inlossen? Neem het genoemde gevoel dat je financieel onvrij bent. Als je in het bos wandelt, is dat gratis. Kun je je op dat moment wél vrij voelen?

Het zelf als de context

Trefwoord nummer vijf is, het (ware) zelf als context, als achtergrond van het leven dat je leidt. In de mindfulness is er de visie, dat we een met inhouden gevuld zelf hebben, maar ook een leeg en observerend zelf. Aan de ene kant heb je je zelfbeeld, of het beeld dat anderen hebben en dat jij met moeite in stand houdt. Hieronder vallen je oordelen, zelfveroordeling, maatstaven die je zelf aanlegt of adopteert uit cultuur of maatschappij. Aan de andere kant kun je de oordelen, beelden en 'schillen' rondom het zelf observeren op afstand. Dit kan verlossend zijn. Het helpt ook om oordelen en maatstaven in vraag te stellen. Wie zegt eigenlijk dat je zus of zo moet doen om succesvol te zijn? Wie zegt dat jouw zelfbeeld af moet hangen van wat de maatschappij een 'goede' moeder vindt, een geslaagde zakenvrouw of -man, een...?

Niet meegesleept raken

Defusie is het zesde en laatste kernwoord. Defusie is een deftig woord voor een vermogen dat via ACT te ontwikkelen valt. Als we een negatief gevoel of negatieve gedachte vasthouden en er een heel verhaal omheen bouwen, gaan we als het ware met die gedachte samenvallen. Als we besluiten dat we niet tot een 'fusie' met de gedachte aangaan, werken we aan een 'de-fusie.' We staan de gedachte of het gevoel niet toe, om ons over te nemen. We hoeven onze gedachten en gevoelens dan ook niet meer te zien als iets waar we echt iets mee moeten. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je je eigen angst of zelfkritiek gewoon toestaat er te zijn, en er niet tegen gaat vechten? Dit is een kernbegrip van ACT. Juist door niet aan de slag te gaan met het negatieve, kan de lading er stap voor stap uit wegvloeien.