Het profiel van een verdachte: De Utrechtse serieverkrachter

De Utrechtse serieverkrachter was actief in het oostelijk gebied van Utrecht, de Bilt en Zeist tussen 1995 en 1996 en tussen 2001 en 2002. Op 16 juli 2014 meldt de Politie dat een man van 51 jaar uit Nieuwegein is aangehouden als verdachte. In de tussenliggende twintig jaar heeft men veel gedaan om meer over de Utrechtse serieverkrachter te weten te komen in de hoop hem te kunnen vinden. Verschillende televisie-uitzendingen legden uit hoe men door middel van geografische en psychologische profielen inzicht probeerden te krijgen in een dader die meer dan twintig jaar uit handen van de Politie kon blijven.

Achtergrond

De Utrechtse serieverkrachter maakte zijn eerste slachtoffer op 5 september 1995, in de bosjes langs de Bisschopsweg in De Bilt. De maand ervoor had de Utrechtse serieverkrachter al twee pogingen tot verkrachtingen gedaan die mislukt waren. In die perioden kwamen diverse meldingen bij de Politie binnen op verschillende bureaus, waardoor het een tijdje duurde voor het voor de Politie duidelijk werd dat het om dezelfde dader ging. In augustus en september 1995 deed de Utrechtse serieverkrachter zes verkrachtingspogingen, waarvan vier slaagden.

Werkwijze

De verkrachter benaderde zijn slachtoffers typisch op een mountainbike en gebood hen onder bedreiging van een mes mee te komen naar een plek die hij – zo veronderstelde men – van tevoren had uitgezocht. In een enkel geval bleek een sportvrouw hem fysiek de baas te zijn. Hij had hem op de grond geduwd en zijn keel dichtgeknepen. Toen het slachtoffer thuiskwam bemerkte zij een grote haal in haar jas, bewerkstelligd door een Stanleymes.

Initiatieven van de Politie

In reactie op de verkrachtingen installeert de Politie camera’s in het gebied waar de Utrechtse serieverkrachter doorgaans toeslaat. De pogingen om de Utrechtse serieverkrachter aan te houden gaan zover dat politiemannen verkleed als vrouwen door het bosrijke gebied fietsen, in de hoop hem op heterdaad te kunnen betrappen. Na zijn laatste slachtoffer te hebben gemaakt in februari 1996, houdt hij opeens op. Nieuwe verkrachtingszaken kunnen niet met hem in verband worden gebracht.

De Politie – die onverminderd doorgaat met het zoeken naar de dader – denkt aan een psychiatrische opname in een kliniek. Ongeveer 400 tips, 1000 bekende zedendelinquenten en 2000 namen worden nagetrokken. 288 personen wordt gevraagd om DNA af te staan, om dit te kunnen vergelijken met DNA van de serieverkrachter die bij meerdere van zijn slachtoffers aangetroffen was. Alle 288 personen worden uitgesloten.

Sluiting van het onderzoek

In 2001 houdt de Politie een persconferentie waarin de sluiting van het onderzoek naar de Utrechtse serieverkrachter wordt aangekondigd. De Politie meent de overtuiging te hebben dat zij alles gedaan heeft dat binnen haar mogelijkheden ligt om de dader op te sporen. De betrokkenen bij de Politie ervaren dit als bijzonder frustrerend en onbevredigend. Een woordvoerster van die bewuste persconferentie vertelt enkele jaren later in de uitzending van KRO’s Profiel – die een uitzending aan de onbekende Utrechtse serieverkrachter wijdde – dat zij op dat moment dacht: ‘Of hij is dood, of hij kijkt ons nu aan’.

"Utrechtse serieverkrachter is terug"

Slechts een paar maanden na de persconferentie waarin de Politie de sluiting van het onderzoek aankondigt wordt een dan zestienjarig meisje verkracht in Bilthoven op 24 oktober 2010. Het DNA profiel dat de Politie aantreft komt overeen met het DNA-profiel van de Utrechtse serieverkrachter, die zich dan al enige jaren heeft stil gehouden. De dader maakt – in tegenstelling tot 1995-1996 – geen gebruik meer van een fiets, maar van een scooter.

Behalve dat de maatschappelijke schok groot is om het feit dat hij vlak na sluiting van het onderzoek weer actief wordt, schrikt men ook van de wijze waarop het verkrachte meisje werd achtergelaten. De Utrechtse serieverkrachter laat haar – terwijl het al diep in de herfst is – vastgebonden achter in het bos. Na uren wordt zij pas onderkoeld aangetroffen. Na de periode 2001-2002 verdwijnt de Utrechtse serieverkrachter opnieuw uit beeld.

Pogingen om een onbekende verdachte in beeld te brengen

In een poging de dader te vinden hebben verschillende wetenschappers zich gebogen over de vraag wie de Utrechtse serieverkrachter zou kunnen zijn. Wat zijn zijn motieven voor de verkrachtingen? Waar zou hij kunnen wonen? Een psychologisch en demografisch profiel werd van de Utrechtse serieverkrachter opgemaakt.

Demografisch profiel

De meeste serieverkrachters plegen hun delicten in een gebied rond hun woonadres. 70% zou volgens CRI (Centrale Recherche Informatie) binnen een straal van 6 kilometer van de plaats delict wonen. Verondersteld werd dat dit ook voor de Utrechtse serieverkrachter moest gelden, omdat deskundigen wezen op het feit dat hij waarschijnlijk zeer bekend was met het gebied waar hij zijn delicten pleegde. De slachtoffers rapporteerden dat de dader sprak met een licht Utrechts accent. Ook leek het dat de Utrechtse serieverkrachter bekend was met het gebied, omdat hij zijn slachtoffers altijd meenam naar een andere plek dan waar hij ze benaderde. Dit deed veronderstellen dat het iemand was in de omgeving van Utrecht die goed bekend was met het gebied waar hij zijn delicten pleegde.

Experts stelden in samenwerking met de Politie vast dat de Utrechtse serieverkrachter in het gebied van Galgenwaard (Utrecht) in de buurt van het voetbalstadion zou moeten wonen. Later geeft een andere expert aan dat het zuiden van De Bilt tevens een mogelijke verblijfsplaats van de Utrechtse serieverkrachter zou kunnen zijn.

Psychologisch profiel

De CRI stelde een daderprofiel op van de Utrechtse serieverkrachter. Het zou gaan om iemand ‘die een geïsoleerd leven leidt en waarschijnlijk geen gezin heeft’. Tevens zou hij ‘teleurgesteld zijn in het leven’ en zijn onvrede daarover in seksuele zin afreageren.

In de wetenschap heeft men verschillende ‘typen’ daders geprobeerd te onderscheiden op basis van dossiers van veroordeelde delinquenten. Driekwart van de daders zouden niet zozeer een psychische stoornis hebben. Het gaat dan vaak om een verkrachting van een bekende, met wie de dader een romantisch afspraakje had (het ‘opportunistische type’).

De Utrechtse serieverkrachter zou volgens sommige wetenschappers van het seksualiserende type zijn: Iemand die geen vriendinnetje kan krijgen en enigszins wereldvreemd is. De verkrachting vormt een manifestatie van een fantasie waarin hij seksueel heel competent is. De fantasie kan zover gaan dat de verkrachter wil denken (of denkt) dat het slachtoffer het fijn vindt wat de dader doet. Dat hij zijn locatie altijd vooraf leek uit te kiezen wordt ook als een aanwijzing gezien dat hij van het ‘seksualiserende’ type is. Zijn daden zijn niet ‘impulsief’, maar hij bereidt het zorgvuldig voor. Hij is bewust bezig met het manifesteren van een seksuele fantasie.

Prof. dr. Frenken geeft aan dat de Utrechtse serieverkrachter ook trekken vertoont van andere verkrachtingstypen, bijvoorbeeld van het ‘wraakzuchtige’ type. Dit type laat vaak een lange pauze vallen tussen verschillende verkrachtingen, wat bij de Utrechtse serieverkrachter ook het geval was. Het ‘wraakzuchtige type’ lijkt vooral te verkrachten uit frustratie voor mislukte relaties of seksuele teleurstellingen. De Utrechtse serieverkrachter zou dan met name actief zijn geweest in perioden waarin hij in relaties, seks of vrouwen teleurgesteld was en/of seksueel gefrustreerd was. In de Telefilm ‘Stille Nacht’ – een film die gebaseerd is op de Utrechtse serieverkrachter – geeft het fictieve daderpersonage zelf een motief voor zijn daden: ‘Vrouwen verdienen straf’.

Vergelijking van de profielen met verdachte Gerard T.

Op woensdag 16 juli werd de 51-jarige Gerard T., op dat moment wonende in Nieuwegein, aangehouden als verdachte voor de verkrachtingen die aan de tot dan toe onbekende ‘Utrechtse serieverkrachter’ werden toegeschreven. Aanleiding was dat deze persoon verplicht DNA af heeft moeten staan nadat hij was veroordeeld voor het stelen van een ‘lokfiets’ (een fiets die door de politie wordt geplaatst en traceerbaar is wanneer hij wordt gestolen). Sinds enkele jaren bestaat er een wet dat veroordeelden voor dit soort misdrijven verplicht DNA af moeten staan. Het DNA dat bij Gerard T. werd afgenomen, matchte volgens de berichtgeving voor 100% met het DNA van de Utrechtse serieverkrachter.

Een eerste vergelijking met het geografische profiel

Eerder werd geopperd dat de Utrechtse serieverkrachter in Galgenwaard zou wonen. Later werd geopperd dat de Utrechtse serieverkrachter waarschijnlijk in het zuiden van De Bilt zou wonen. Gerard T. woonde op het moment van zijn arrestatie in Nieuwegein. Gerard T. woonde ten tijde van de verkrachtingen echter aan de Van Eysingaweg in Utrecht (Transwijk). Het demografische profiel klopt in zoverre dat de plaatsen delicten niet ver van zijn toenmalige woning verwijderd waren.

Een eerste vergelijking met het psychologische profiel

In de media verschenen enkele mensen die op een directe of indirecte manier met Gerard T. te maken hadden gehad. Een voormalig buurmeisje omschrijft hem als vriendelijke en goedlachse buurman, die graag grapjes maakte. Aan de Eysingaweg woonde hij samen met zijn vrouw en dochter. Dezelfde buurvrouw meldt in het Algemeen Dagblad dat er weleens problemen waren. Zo zou zijn dochter regelmatig hebben gemeld dat Gerard T. zijn vrouw sloeg. Gerard T. is hiervoor een keer gearresteerd geweest, maar verder nooit veroordeeld.

In 2012 scheidde het echtpaar. Gerard T. zou – ondanks dat hij meerdere kortere relaties erop nahield – zijn vrouw nog altijd ongevraagd zijn blijven opzoeken. Hij dreigde daarbij onder andere met zelfmoord. Uiteindelijk kreeg hij een gebiedsverbod.
Vlak voor zijn arrestatie had Gerard T. net een andere relatie beëindigd. Een buurvrouw in zijn nieuwe woning meldde dat hij psychische problemen had naar aanleiding daarvan. Hij zou meerdere zelfmoordpogingen hebben ondernomen in het verleden.

Mogelijkerwijs komt zijn profiel meer overeen met het ‘wraakzuchtige’ type en zouden relationele problemen met vrouwen de ‘trigger’ kunnen zijn geweest voor verkrachtingen. Mogelijk zouden de verkrachtingen die hij gepleegd heeft gelijk kunnen lopen met perioden van relationele en/of seksuele teleurstellingen.

Gerard T. is op het moment dat dit artikel wordt vervaardigd verdachte. Hij is nog niet schuldig bevonden aan verkrachtingen die aan de ‘Utrechtse serieverkrachter’ worden toegeschreven. Het psychologisch profiel dat in het verleden is opgemaakt van de onbekende Utrechtse serieverkrachter wordt in dit artikel vergeleken met de eerste mediaberichtgevingen. Gerard T. wordt op dit moment verhoord en beroept zich volgens de laatste berichtgevingen op zijn zwijgrecht. De informatie in dit artikel kan daarom prematuur en zeer selectief zijn. Verder onderzoek moet uitwijzen of Gerard T. inderdaad schuldig is aan de verkrachtingen en in hoeverre zijn psychologische profiel overeenkomt met eerdere profileringen.