Belgisch en Nederlands onderwijs: de verschillen

België en Nederland liggen vlak naast elkaar, maar de verschillen konden soms niet groter zijn. Terwijl de Nederlander geen geheim maakt van zijn mening, denkt de Belg liever drie keer na voordat hij zich uitspreekt. En hoewel Jupiler een eersteklas bier is, drinkt nagenoeg de hele wereld Heineken. Hoe kunnen we als buren toch zo van elkaar verschillen? Het onderwijs is een belangrijke oorzaak.

Mondige Nederlandse kinderen

Nederlandse kinderen leren al vroeg om zich uit te drukken. Al in de eerste klas (groep 3) van de basisschool beginnen ze de ochtend met een kringgesprek, waarin ieder kind wordt aangemoedigd om zijn of haar zegje te doen. Nederlandse juffen en meesters stimuleren zesjarigen om hun mening te ventileren, elkaar feedback geven of verslag te doen van hun weekend. Niet alleen de Nederlandse leerkrachten, maar ook ouders waarderen mondigheid in kinderen. In Nederlandse gezinnen is volop ruimte voor discussie, en veel ouders onderhandelen liever dan dat ze strikte regels stellen. Hierachter steekt de grondgedachte dat iedereen gelijk is. Nederlandse leerkrachten en ouders stellen zich niet graag 'boven' de kinderen; liever nemen ze een coachende rol aan.

Beleefde Belgische kinderen

Hoe anders is het om op te groeien in België. Stormen Nederlandse kinderen bij het horen van de bel massaal de school binnen; Belgische kinderen verzamelen zich in rijen op het schoolplein. De juf of meester wordt niet getutoyeerd, maar netjes met 'u' aangesproken. Het accent ligt op hard werken en goede resultaten behalen. In tegenstelling tot Nederland kent België geen zesjescultuur, dus wie niet tot de uitvallers wil behoren zal zijn beste beentje moeten voorzetten. Al op jonge leeftijd krijgen kinderen huiswerk mee. Wie iets wil zeggen tijdens de les, steekt zijn of haar vinger op. De agenda's moeten dagelijks tot wekelijks worden afgetekend, en de communicatie met de ouders verloopt veelal schriftelijk. Wie in het Belgische schoolsysteem wil excelleren, moet vooral goed leren luisteren. Net als in Nederland steekt ook hier een ideologie achter. In tegenstelling tot Nederland kent België geen calvinistische debatcultuur, maar een katholieke cultuur waarin ascese en terugtrekking van de buitenwereld het hoogste goed waren. Daardoor werden waarden als ontvankelijkheid, luisteren en overdenken al jong aangemoedigd.

Nederlandse kinderen passen kennis toe

Het Nederlandse onderwijs is vooral gericht op het toepassen van kennis. Niet de theorieën op zich zijn belangrijk, maar het juiste gebruik ervan. De Nederlandse leerling moet de juiste informatie kunnen vinden, toepassen en verwerken in een presentatie of paper. Dat vertaalt zich op scholen en universiteiten naar veel praktische opdrachten. Maar ook een vaktraining voor logopedisten is in Nederland aanzienlijk praktischer van opzet dan in België.

Belgische kinderen leren van buiten

Veel Nederlandse studenten die in België gaan studeren, maken voor het eerst kennis met de term 'van buiten leren'. In België draait alles om parate kennis. Theorieën moeten worden geleerd, en standpunten dienen te worden toegeëigend en gereproduceerd. Zowel basisscholen als het voortgezet (secundair) onderwijs en universiteiten kennen examenperioden. Daarin komt alles samen wat de leerling het afgelopen semester heeft geleerd. De cijfers tellen zwaar, en op universiteiten is dit niet zelden het enige cijfer dat gegeven wordt. Een terugkerend moment van spanning dus, waarbij de ouders soms nog nerveuzer zijn dan de leerlingen zelf.

Op Belgische universiteiten worden veel tentamens mondeling afgenomen. De student krijgt dan een aantal vragen en ongeveer 20 minuten voorbereidingstijd. Nadat hij/zij de vragen schriftelijk heeft uitgewerkt, volgt er een gesprek met de professor waarin de student zijn antwoorden moet kunnen verdedigen. Niet zelden wordt daarbij doorgevraagd om het niveau van de parate kennis te toetsen.

Centraal examen

Nederlandse leerlingen leggen in groep 8 (het zesde leerjaar lager onderwijs) een CITO-toets af. Dit is een verplichte eindtoets. De CITO-toets is altijd weer een spannend moment, want op basis daarvan wordt een bindend schooladvies gegeven. De school kan besluiten om het advies naar boven bij te stellen, maar ook om het oude advies te handhaven. Ook het voortgezet onderwijs in Nederland kent een centraal examen.
België kent als een van de weinige Europese landen geen centraal examen (uitgezonderd het academisch onderwijs). Het diploma wordt behaald aan de hand van de afgelegde schoolonderzoeken, die door de eigen individuele leerkracht worden samengesteld en gecorrigeerd. Dit is gericht op het testen van de kennis over het geleerde, dat in leerplannen en eindtermen gedefinieerd wordt.

Discipline in Nederland en België

Een kind dat voor straf tegen de muur moet staan? Een aantekening in je agenda bij te laat komen? In België is het de normaalste zaak van de wereld. Discipline wordt gezien als randvoorwaarde voor het scheppen van een veilige leeromgeving. Ouders kijken er dan ook zelden van op als de directeur hun kind een uitbrander heeft gegeven.

In De Standaard verscheen op 29 februari 2016 een artikel met de titel 'Vlaamse ouders kampioen in grenzen stellen'. De Vlaamse krant deed onderzoek naar opvoedingsstijlen, en ontdekte dat Vlaamse ouders weinig moeite hebben met het stellen van grenzen. Dat levert in ieder geval beleefde kindertjes op. Wat volgens het dagblad wél beter kan, zijn de dialoog aangaan met de kinderen en het aanbieden van keuzemogelijkheden. Dingen waar Nederlanders dan weer goed in zijn. Maar Nederlandse kinderen zijn volgens het Nederlands Dagblad dan weer hondsbrutaal. In tegenstelling tot hun zuiderburen praten Nederlanders namelijk liever dan dat ze grenzen stellen. Dat brengt met zich mee dat recalcitrant eerder wordt geanalyseerd en besproken dan bestraft.

Invloed van het schoolsysteem op de Nederlandse volksaard en psyche

Elk systeem kent zo zijn voor- en nadelen. Dat geldt ook voor het Belgische en het Nederlandse schoolsysteem. Zoals we eerder zagen, is het Nederlandse systeem gericht op het voortbrengen van autonoom denkende en mondige individuen. Het gevolg is dat Nederlanders al jong hebben geleerd om hun mening klaar te hebben en zaken ter discussie te stellen. Geen wonder dat Nederlanders een neus hebben voor marketing, PR en handeldrijven. In veel Nederlandse bedrijven heerst een vergadercultuur, waar knopen pas worden doorgehakt nadat iedereen zijn zegje heeft gedaan. En doordat Nederlanders al jong hebben geleerd dat iedereen gelijk is, wordt de chef met 'je' aangesproken en met Piet. De manier van communiceren is direct en to the point. Hoewel Nederlanders dat zelf 'eerlijk' noemen, ervaren buitenlanders dat dikwijls anders. De Engelse krant The Telegraph vroeg zich af of Nederlanders direct zijn 'or just rude'. Op expatfora wordt Nederland aangehaald als het één na directste land ter wereld, op Israël na dan.

Invloed van het schoolsysteem op de Belgische volksaard en psyche

Hoe anders is het schoolsysteem in België. Op Belgische scholen draait het niet zozeer om wat je vindt, denkt of voelt, maar om wat er in de tekst staat. Het accent ligt op theorie. Om die zo goed mogelijk in je op te kunnen nemen, is een houding van zwijgen, luisteren en reproduceren onontbeerlijk. Dit draagt bij aan een hoog kwaliteitsniveau op diverse vlakken, maar tevens aan een gesloten volksaard waarbij emoties vaak weinig ruimte krijgen. België kampt helaas met een hoog aantal depressies en zelfdodingen. Doordat de focus voortdurend op kwaliteit ligt, ervaren veel jonge mensen een hoge prestatiedruk. De andere kant van de medaille is dat België zich op veel vlakken een internationaal kwaliteitslabel mag noemen. Denk aan de Belgische bieren en chocolade, maar ook aan de kwaliteit van het onderwijs.

Belgische kleuters met tweeënhalf jaar naar school

Het Belgische schoolsysteem heeft hier en daar wat Franse trekjes. Net als Franse kinderen gooien ook Vlaamse kinderen niet met eten, krijgen ze agenda's en huiswerk mee, en niet onbelangrijk: ze gaan met tweeënhalf jaar naar school. Voor Nederlandse kinderen begint de basisschoolcarrière pas anderhalf jaar later. Omdat Belgische moeders vaker fulltime werken (de deeltijdcultuur is een typisch Nederlands fenomeen) is het gebruikelijker dat Belgische kinderen op school lunchen, of dat ze na school in de opvang verblijven. Vaak biedt de school zelf mogelijkheden, soms in samenwerking met professionele kinderopvangorganisaties. In vergelijking tot de Nederlandse kinderopvang is de Belgische opvang goedkoop en flexibel. Het boterhammetje tussen de middag is dan weer grensoverschrijdend: het Franse gebruik van schoolkoks is nooit ingeburgerd in Vlaanderen.

Cijfers in Nederland in België

De cijfers in Nederland lopen van 1 tot 10. Daarbij geldt een 5,5 als een voldoende, en een zesje als een goed cijfer. In België kunnen de maximumscores variëren. Het is mogelijk dat er vijf punten behaald kunnen worden, maar ook tien of twintig. En spreekt men in Nederland van een zeven, dan zou je in België voor alle duidelijkheid spreken van 'zeven op tien' of 'zeven op twintig'. Een ander belangrijk verschil: haal je in Nederland slechts de helft van het aantal punten, dan ben je gezakt. In België ben je dan nog net niet gebuisd. In theorie geldt de volgende richtlijn voor het omrekenen van cijfers van het Belgische naar het Nederlandse systeem: cijfer: 2 + 1.

Schoolsystemen voor voortgezet onderwijs in Nederland en België

De Nederlandse schoolsystemen voor voortgezet onderwijs zijn:

• Vmbo - voortgezet middelbaar beroepsonderwijs
• Mavo/Havo - middelbaar of hoger algemeen voortgezet onderwijs
• Vwo - voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

In België is dat respectievelijk:

• BSO - beroepssecondair onderwijs
• TSO - technisch secondair onderwijs
• ASO - algemeen secondair onderwijs

Conclusie

Wat schoolsystemen betreft, zijn Nederland en België werelden van verschil. Dit verklaart voor een groot deel waarom Nederlanders en Belgen zo anders zijn. Ieder mens is voor een belangrijk deel gevormd door zijn of haar schoolsysteem. Schoolsystemen helpen ons niet alleen bij het ontwikkelen van een sociaal-economische identiteit, maar ze dragen ook belangrijke waarden op ons over. Die waarden zeggen veel - zo niet alles - over wat binnen een bepaalde cultuur als belangrijk geldt.
De belangrijkste verschillen nog even kort samengevat:

• Belgische kinderen hebben leren luisteren; Nederlandse kinderen hebben leren discussiëren
• Belgische kinderen hebben leren reproduceren; Nederlandse kinderen hebben leren toepassen
• Belgische kinderen werden aangemoedigd om te weten; Nederlandse kinderen om te voelen en te vinden
• Belgische kinderen gaan met tweeënhalf jaar naar school; Nederlandse kinderen met vier
• In België geldt een 7/10 als laag cijfer; in Nederland is een zesje goed genoeg.