Democratisch onderwijs

Stel je voor: een school waar kinderen en jongeren van vier tot en met achttien jaar door elkaar lopen, er geen verplichte lessen zijn omdat men er vanuit gaat dat leerlingen leren vanuit een 'intrinsieke motivatie', waar besluiten genomen worden door middel van een vergadering van leerlingen en docenten samen, waar de docenten niet op een voetstuk staan. Is dit een utopie? Nee, het zijn de uitgangspunten van het democratisch onderwijs. Naast de bijzondere uitgangspunten, kent dit type onderwijs ook een bijzondere ontstaansgeschiedenis: niet alleen waren er meerdere ontwerpers van dit onderwijs (andere typen zijn ontworpen door één persoon), ook zijn het filosofen, in plaats van pedagogen geweest die het bedachten.

Grondleggers

John Locke

John Locke was een Engelse filosoof. Gedurende zijn tijd op school en de universiteit ontwikkelde hij een afkeer van het gebruikte onderwijssysteem. Locke gaat ervan uit dat een kind geboren wordt met een tabula rasa (een leeg hoofd, of een schone lei) dat vanzelf met ervaringen gevuld wordt. Hoewel hij uitging van een tabula rasa, geloofde hij er wel in dat kinderen aangeboren talenten en capaciteiten hebben. Ook wordt Locke gezien als de grondlegger van het liberalisme: hij was de eerste die met ideeën als economische vrijheid en intellectuele vrijheid kwam.

Jean Jacques Rousseau

Rousseau publiceerde in 1672 zijn boek 'Émile, ou De l'éducation (Emile, of Over de opvoeding). Hierin beschrijft hij zijn visie op de menselijke natuur en stelt hij een in zijn ogen perfecte manier van opvoeden voor. In het kort kwam dit erop neer dat ieder mens een uniek karakter heeft en een sterke mate van vrijheid nodig heeft om zich maximaal te kunnen ontplooien. Dit moet gebeuren in een natuurlijke, niet- stadse omgeving. Zijn boek werd zowel in Frankrijk als in de Republiek verboden, vanwege zijn bekritisering van de Rooms-katholieke dogma's. Hij bepleitte een deïstische natuurgodsdienst, waarmee wordt bedoeld dat men de natuurwetten als een eigenschap van God beschouwt. God is wel de schepper van het universum, maar zal daarna niet meer ingrijpen.

Leo Tolstoj

In tegenstelling tot Locke en Rousseau, die zich alleen met de opvoeding van rijke kinderen bezighielden, richtte Leo Tolstoj een school op voor boerenkinderen. Deze school werd geleid op basis van regels die opgesteld waren door leraren en leerlingen samen. Hierin was onder andere vastgelegd dat de leerling niet per se naar school hoefde te komen en wanneer hij dan toch kwam, niet naar de leraar hoefde te luisteren. Hier tegenover stond dat de leraar een leerling mocht weigeren.

Volgens Tolstoj moest de leraar de grenzen van vrijheid in de klas aangeven door zijn kennis en managementcapaciteiten. De kinderen moesten behandeld worden als redenerende en redelijk denkende wezens, dan zouden ze er vanzelf achter komen dat orde en zelfbestuur essentieel is.

A.S. Neill

A.S. Neill was de grondlegger van de oudste, nog bestaande democratische school: Summerhill. De uit Schotland afkomstige schrijver en leraar, schreef boeken als 'The Problem Child', 'That Dreadful School' en 'Hearts not Heads in the School'. De filosofie van Summerhill staat erom bekend dat kinderen het beste in staat zijn om te leren als ze niet gedwongen worden. Ook kunnen leerlingen deelnemen aan schoolvergaderingen, die drie keer per week gehouden worden. In deze vergaderingen hebben de leerlingen een even grote stem als leraren.

Daniel Greenberg

Voormalig professor Natuurkunde Daniel Greenberg was de grondlegger van de Sudbury Valley School, Massasuchetts. Veel huidige democratische scholen baseren hun ideeën op dit zogenaamde Sudbury-model. Greenberg schreef vele boeken en artikelen, waaronder 'Sudbury Valley School Handbook' en 'A new look at schools'.

Democratisch onderwijs in Nederland

Nederland kent een tiental scholen voor democratisch onderwijs. Een aantal hiervan zijn onderhand gesloten op last van de Onderwijsinspectie, maar er zijn er ook een aantal geaccrediteerd. Eén van de redenen om een aantal van de scholen te sluiten was het niet-gecertificeerd zijn van het personeel.