Joodse wijsheid uit de Talmoed

In de erfenis der eeuwen ligt veel wijsheid opgetast. Ook hier geldt: dwaas is hij die zijn eigen geschiedenis versmaadt. In dit artikel vindt u zestig bijeen gesprokkelde spreuken uit de Talmoedische geschriften. (Talmoed/ Talmud) De zegslieden zijn niet meer te achterhalen. Dat zij veel mensenkennis hadden en met wijsheid waren begiftigd, is buiten kijf. Spreuken om eens in een lezing te gebruiken; nog beter: om ze op u in te laten werken en te bewonderen.

De Talmoedische geschriften

Velen denken dat "de talmoed" één geschrift is, één gebundelde verzameling. Dat is niet zo. Het is de vaste benaming voor de verzamelde besprekingen of studies van de misjna, de mondeling overgeleverde leerstellingen van de joodse wet. Er zijn twee talmoeds, de Palestijnse talmoed (Jeruzalemse) en de Babylonische talmoed. De redactie van de eerstgenoemde vindt plaats rond het begin van de vijfde eeuw. De redactie van de Babylonische wordt rond de aanvang van de zesde eeuw gedateerd. De Babylonische talmoed is uitgebreider, logischer van opbouw en scherpzinniger dan de Jeruzalemse. De talmoeds bevatten een schriftelijke weergave van het gehele joodse leven; de voorschriften, beginselen, zijn geschiedenis en wijsheid, zijn letterkundige produkten, zijn ethiek en filosofie, etc. Al deze onderwerpen werden bestudeerd, besproken en getoetst aan de misjna. Deze besprekingen of halacha werden onthouden en eens per half jaar tijdens bijeenkomsten beoordeeld en geordend. Pas na eeuwen werden deze uitkomsten op schrift gesteld.

Belangrijke onderwerpen die in de talmoeds aan de orde komen, zijn zedekundige vertellingen uit het alledaagse leven, wijsheidsspreuken, legenden, gelijkenissen, de zogeheten Agaddische poëzie. De omvang van de in de talmoed vervatte wijsheid is zo omvangrijk en zo diepzinnig dat er wel gesproken wordt over de 'zee van de talmoed'.

De taal van de Babylonische talmoed is het Babylonische Aramees, die van de Palestijnse talmoed het Palestijnse Aramees, beide aan het Syrisch verwante dialecten.

Ook de talmoed heeft, evenals het joodse volk, een lange lijdensgeschiedenis. Hij is bij vele exemplaren tegelijk verbrand en door de christelijke censuur op vele plaatsen verminkt. Met grote inspanning werkt men aan het herstel van de oorspronkelijke teksten.

De beste uitgave van beide talmoeds is die van Rom te Viljnoes. Deze bestaat uit twintig folianten met commentaren en supercommentaren. Van de Jeruzalemse talmoed is een belangrijk handschrift in de Leidse universiteit aanwezig.

Spreuken uit de talmoed

1. God verafschuwt een man die zich beijvert zijn naaste aan te klagen.
2. Aanzien slaat op de vlucht voor iemand die het najaagt en het jaagt degene na die er voor wegvlucht.
3. Leer uw tong te zeggen: "Ik weet het niet." Dat is beter dan snel iets te bedenken.
4. Geen mens is zo arm als een onwetende.
5. Zelfs een arm mens, iemand die afhankelijk is van liefdadigheid, behoort aalmoezen te geven.
6. Bedrog met woorden is ernstiger dan bedrog met geld.
7. Berouw doet een mens langer leven.
8. Bezoek is als regenwater: er wordt om gebeden als het wegblijft en het is ergerlijk als er teveel komt.
9. We moeten geen leider van de gemeenschap benoemen zonder het volk te raadplegen.
10. Een ongelovige echtgenoot maakt zijn vrouw ongelovig.
11. 'Nee' is een eed; 'Ja' is een eed.
12. Als je probeert iets vromer te gaan leven, ben je al heel wat vromer geworden.
13. Eerzucht richt de bezitter ervan te gronde.
14. Ethiek is belangrijker dan studie.
15. Treur om de man die niet weet hoe gelukkig hij is.
16. Indien de Bijbel, dan geen zwaard. Indien het zwaard, dan geen Bijbel.
17. Gewoonten zijn sterker dan wetten.
18. De hoogste vorm van wijsheid is goede wil.
19. Als de prijzen dalen, koop dan.
20. De wereld is een herberg onderweg; het hiernamaals is ons thuis.
21. Een hoogmoedig mens wordt zelfs in zijn eigen huis niet bemind.
22. Het innerlijk van een mens is net zo persoonsgebonden als zijn gezicht.
23. Ieman die barmhartig en rechtvaardig is, verbreidt goedheid in de wereld.
24. Niemand is arm, behalve degene wie het aan kennis ontbreekt.
25. Laat de vrees voor zondige kinderen je niet ontmoedigen. Jij doet je plicht en God doet wat hem behaagt.
26. Wat een kind op straat zegt, zeggen de ouders thuis.
27. In je eigen omgeving is je reputatie van belang. In een vreemde omgeving is je kleding belangrijk.
28. Hoe belangrijker een man, hoe groter zijn neiging tot het kwade.
29. Er is geen genezing voor een lasteraar.
30. Hij die iets leent, zal dat wat hij geleend heeft, niet uitlenen.
31. Maak je geen zorgen over de dag van morgen. Wie weet wat je vandaag nog zal overkomen?
32. Een vrouw geeft de voorkeur aan armoede met liefde boven rijdom zonder liefde.
33. Wie God liefheeft, slaat Hij met pijn.
34. Loon dient te worden betaald als het werk voltooid is.
35. Het is gemakkelijker een man tot bedaren te brengen dan een vrouw: de eerste man werd gevormd uit het zachte stof der aarde maar de eerste vrouw werd geschapen uit een hard bot.
36. Er zijn acht dingen waarvan 'met mate' goed is en 'teveel' verkeerd: reizen, geslachtsgemeenschap, rijkdom, werk, wijn, slaap, kruidige dranken en geneesmiddelen.
37. Iemand die hulp zoekt voor een vriend, terwijl hij zelf hulp nodig heeft, zal als eerste worden geholpen.
38. Wees nederig opdat je niet vernederd zult worden.
39. Wie afhankelijk is van de inkomsten van zijn vrouw, zal geen succes hebben.
40. Laten wij onze ouders dankbaar zijn, want als zij niet in verzoeking zouden zijn gebracht, zouden wij hier niet zijn.
41. Begin je onderwijzing met een grap; breng je leerlingen aan het lachen. Word daarna serieus.
42. Oordeel een man niet op grond van de woorden van zijn moeder, maar op grond van de opmerkingen van zijn buren.
43. Roddel is erger dan een halsmisdaad.
44. Roem gaat voorbij aan hen die er naar zoeken. Dikwijls valt de roem ten deel aan hen die er niet naar streven.
45. Als twee mensen ruzie maken, toont de eerste die toegeeft het meeste karakter.
46. Vernedering is erger dan lichamelijke pijn.
47. Als een gescheiden man trouwt met een gescheiden vrouw, liggen er vier mensen in het huwelijksbed.
48. Een prachtig sieraad komt het best tot zijn recht op een mooie vrouw.
49. Zwijgen is hetzelfde als bekennen.
50. De schuldige mens die zijn schuld ontkent, verdubbelt deze.
51. Een zonde die meermalen wordt begaan, schijnt geoorloofd te zijn.
52. Gebruik voor het straffen van een student een schoenveter.
53. Roep een mens niet tot verantwoording voor dat wat hij in wanhoop zegt.
54. Begeef je niet op het pad der verleiding; zelfs koning David kon het niet weerstaan.
55. Als twee mensen jouw hulp inroepen en één van hen is je vijand, help hem dan eerst.
56. Er sterven meer mensen aan vraatzucht dan aan ondervoeding.
57. Liefde let niet op waardigheid.
58. Een wellustige oude man is walgelijk.
59. Hoop op een wonder maar vertrouw er niet op.
60. De enige keer dat een zoon aan zijn vader ongehoorzaam mag zijn is als zijn vader hem zegt een zonde te begaan.