nieuws uitgelicht

Het einde van ETA? Begin van de Baskische onafhankelijkheid?

Op 20 oktober 2011 liet de Baskische afscheidingsbeweging ETA weten dat ze definitief de wapens neerlegt. Daarmee zou aan één van de laatste consequenties van de dictatuur van Franco in Spanje een einde komen. Vele Basken kijken vandaag de dag nog steeds hoopvol naar de toekomst. De Baskische geschiedenis, zoals die ons bekend is, gaat niet verder terug dan tot de 1ste eeuw v.C. Daarin verzetten de Basken zich tegen de Romeinse bezetting en beschermden ze hun grondgebied tegen de oprukkende romanisatie. Tussen de 3de en de 5de eeuw moeten ze zich tot het christendom. Tegen de tijd van de Grote Volksverhuizing verspreidde het volk zich over de Pyreneeën en het Franse Aquitanië. In de Middeleeuwen werd het Baskische gebied echter steeds meer gereduceerd en uiteindelijk verdeeld tussen de koninkrijken van Franksijk en Spanje.

'De Baskische zaak'

Een bewust Baskisch nationalisme vond echter pas haar oorsprong in de 19de eeuw met de oprichting van de 'Partido Nacionalista Vasco' (PNV) in 1895. De oprichter, Sabino Arana (1865-1903), mag ook als degene beschouwd worden die termen als 'Euskadi' introceerde, waarmee Baskenland aangeduid wordt, en 'Euskera' (de inmiddels officiële naam voor de Baskische taal). Ook ontwierp hij de vlag van Baskenland, de zg. 'ikurriña', oorspronkelijk als vaandel van de partij.

Arana was ook de eerste, die 'een land der Basken' zou aanduiden. Volgens hem bestond dat aan Spaanse zijde uit Vizcaya, Guipúzcoa, Araba en Spaans-Navarra en in Frankrijk uit Soule, Labourd en Frans-Navarra. Wat ook opvalt aan de eerste opvattingen van de PNV is hoe reactionair en religieus-politiek die waren. Ze waren ook zeker niet vrij van racisme. Arana verkondigde bijvoorbeeld dat de Basken, als authentiek volk, superieur waren aan de Spanjaarden. Dat Basken anders zijn is dan ook wel bewezen. Ze spreken een taal, die niet Indo-Europees is en velen hebben de zeer zeldzame negatieve Rhesus factor in hun bloedgroep. Maar Arana wees vooral op het diepe geloof van de Basken, omdat dit type van Baskisch nationalisme in de jaren dertig van de 19de eeuw onder de streng gelovige en traditionele plattelandsbevolking veel weerklank vond.

Nog altijd is de PNV de belangrijkste beweging binnen het Baskisch nationalisme. Tot in de jaren zestig was zij zelfs de enige grote Baskisch-nationalistische beweging. Tijdens de huidige democratie heeft ze jarenlang het politiek panorama in Baskenland gedomineerd. Op dit moment staat ze tijdelijk buitenspel omdat de sociaal-democratische partij, de PSOE, en de conservatieve partijd, PP, samen een meerderheid wisten te vinden.

De oprichting van ETA

Toen Baskenland tijdens de Spaanse burgeroorlog geheel in handen van de rebellen was gevallen week de op dat moment autonome PNV-regering eerst uit naar het nog vrijeSpanje en na het einde van de oorlog in 1939 naar Parijs. Deze regering in ballingschap was echter onmachtig om de Basken in Baskenland te steunen tegen de moordende onderdrukking van de dictatuur. Sterke onvrede hierover kwam al spoedig tot uiting in de oprichting van 'Euskadi Ta Askatasuna' (ETA). Opvallend is dat dit op een 31 juli 1959 gebeurde, dezelfde dag waarop de PNV werd gesticht, maar dan precies 64 jaar eerder.

Aanvankelijk zou ETA nauwelijks gebruik maken van geweld: in 1961 was er slechts een mislukte poging om een trein te doen ontsporen. Tot het eind van jaren zestig zou niet al te veel gebeuren. Maar binnen het harde klimaat van de laatste jaren van het Franco regime kreeg de radicale tak van ETA steeds meer argumenten. In 1968 was de eerste aanslag van van ETA, op een hoofd van de geheime politie in San Sebastian. Beroemd is vooral die op 20 december 1973 op admiraal Luis Carrero Blanco, aangewezen als opvolger van Franco, dit ter vergelding voor de executie van Baskische separatisten. Van dit feit is later een film gemaakt.

Na de dood van de dictator

Na de dood van Franco kwamen er in 1977 voor het eerst weer vrije verkiezingen in Spanje. In december 1978 werd een nieuwe grondwet vervaardigd, die door een referendum werd aangenomen. In deze nieuwe grondwet werden de eenheid van de Spaanse natie en het recht op autonomie van de regio's, die samen Spanje als land vormen, benadrukt. Ook Baskenland zou natuurlijk een eigen regering krijgen, en met ruimere bevoegdheden dan ooit eerder enig regionaal bestuur in het gebied had gehad. Sinds 1982 heeft de 'Comunidad Autónoma del País Vasco', de autonome regio Baskenland, dan ook een eigen regering en een parlement.

Desondanks werden de gewelddadige activiteiten van ETA er na de dood van Franco en de herwonnen democratie niet minder om. Het feit dat bij het eerder genoemde referendum 53% van de Basken zich van stemming onthield en bij de aanvaarding van het statuut van autonomie 40% gaf de beweging een goed argument om aanspraak te blijven maken op een eigen Baskische staat. Tijdens de 80er jaren, de eerste jaren van de nieuwe Spaanse democratie, was ETA bijvoorbeeld met 180 slachtoffers bijzonder actief. In 1989 was er een bomaanslag van ETA op de Spaanse ambassade in Den Haag.

Op 22 maart 2006 kondigde de de beweging, steeds meer in het nauw gebracht, een wapenstilstand aan, dit met de bedoeling om een nieuw democratisch proces in Baskenland op gang te brengen. Dit zou echter op 30 december 2006 al weer verbroken worden met een aanslag in de parkeerruimte van de nieuwe terminal op de luchthaven Barajas in Madrid. Daarbij vielen er twee doden en was er ook bijzonder veel materiële schade.

Ondertussen ging het ETA zelf steeds slechter af. Bij diverse gelegenheden werd de gehele top van de organisatie gearresteerd en zijn bepaalde cellen, die bezig waren om operatief te worden, geëlimineerd. Ook de vroegere politieke arm van ETA, Herri Batasuna (HB), werd illegaal verklaard. De Spaanse regering beweert al sinds langere tijd dat de militaire tak van ETA zodanig verzwakt is dat het slechts een kwestie van tijd zal zijn dat ze de wapens zullen neerleggen. Op 10 Januari 2011 kondigde ETA een 'permanent staakt-het-vuren' af, echter zonder definitief de wapens neer te leggen, waar door de regering en ook door vele Basken om gevraagd werd. Enkele dagen voor de defintieve aankondiging van het neerleggen van de wapens door ETA waren er enkele bekende personen uit de internationale politiek, als Kofi Annan, Jimmy Carter en Tony Blair, die aangaven dat dit het moment was. Iedereen hoopt dus dat het echt waar zal zijn en dat de vrede in Baskenland hiermee een feit zal zijn. Inmiddels heeft de nieuwe politieke arm van ETA, Bildu, al haar lijnen uitgezet.