De waarheid achter sloppenwijken
De massale, wereldwijde, migratie van de bevolking van het platteland naar de steden blijkt vooral in ontwikkelingslanden te zorgen voor oncontroleerbare vormen van verstedelijking. Falende bestuurlijke apparaten blijken daar niet in staat grip te houden op de stedelijke demografie en volkshuisvesting, resulterend in het ontstaan van sloppenwijken. In die wijken zijn levensomstandigheden zo schrijnend dat het eigenlijk niet verwonderlijk is waarom er liever de andere kant op wordt gekeken.
Het ontstaan van een sloppenwijk
De grootschalige ruraal-urbane migratie van, vooral, jongeren in ontwikkelingslanden is vanaf ongeveer 1950 duidelijk merkbaar, het proces heeft zich sindsdien elk jaar geïntensiveerd. Veel jongeren trekken weg uit plattelandsgebieden omdat ze, mede door globaliseringsprocessen zoals verbeterde transport en communicatiemogelijkheden, het idee hebben gekregen dat er meer te halen valt in de wereld dan enkel op het land werken en voor de ouderen zorgen. Het idee dat de stad werk en toekomst biedt is vaak wel op waarheid gebaseerd, maar voor een overgrote meerderheid van deze jongeren is dit doel niet haalbaar.Ondanks de groeispurt die veel ontwikkelingssteden doormaken, zoals je die bijvoorbeeld ziet met Bombay, Rio de Janeiro of Laos, is er lang niet genoeg werk in de steden om deze massa werkzoekenden aan een baan te helpen. Een logisch gevolg is een spectaculaire groei van de informele sector in deze steden. Hiermee wordt bevestigd dat de criminaliteit wordt opgezocht wanneer er geen arbeidsperspectief blijkt te zijn.
Naast dat surreële hoop en onrealistische toekomstbeelden ten grondslag liggen aan de ruraal-urbane migratie wordt het proces daarnaast ook nog opgezweept door politieke motieven. Onstabiele politieke situaties, zoals we die zien in landen als bijvoorbeeld Mozambique en Angola, trekken veel inwoners van de periferie naar de relatieve veiligheid van de grote stad. Ook kan de instabiele politieke situatie in één land een internationale migratiestroom initiëren, waarbij de Syrische burgeroorlog zich als goed voorbeeld dient. De oplettende lezer zal, terecht, bemerken dat deze politiek gerelateerde facetten zeer nauw verbonden zijn aan contextuele kenmerken van het land en regio.
Het moge duidelijk zijn dat de massamigratie in ontwikkelingslanden van het platteland naar de stad zorgt voor een enorme groei in het aantal sloppenwijken. Overheden, instituties en bestuurlijke apparaten van ontwikkelingslanden kunnen dikwijls niet adequaat reageren op de enorme stedelijke bevolkingsgroei. Plannen voor efficiënte stadsindeling en stedelijke nieuwbouwprojecten kunnen niet op tegen de groeiende bevolking; het gaat simpelweg te snel.
Het leven in een sloppenwijk
Als men het leven in een sloppenwijk effectief wil beschrijven dan is het, helaas, van essentieel belang om de nadruk te leggen op de problemen omtrent leefomstandigheden en welzijn van bewoners in sloppenwijk. Aangezien de bewoners van sloppenwijken constant geconfronteerd worden met bedreigingen in veel verschillende vormen is het niet meer dan logisch dat het leven in sloppenwijken vaak ook daardoor bepaald wordt. De problemen zullen hier apart worden besproken, maar het moge duidelijk zijn dat in de praktijk de problemen vaak door elkaar lopen en het ene probleem het ander versterkt en andersom.
Duurzaamheid van het onderkomen
De kwaliteit van de woningen in sloppenwijken is ver beneden peil en biedt enkel minimale bescherming. Dikwijls zijn de woningen zelf gebouwd, zonder enige vorm van bouwkundig inzicht of gebruik van duurzame, stevige, materialen. Vaak wordt gebruikt wat voor handen is, zoals hout of stukken metaal. De ontstane bouwwerken beschermen bewoners enigszins tegen de warmte van de zon en tegen regen. Maar bij enkele vorm van storm of overstroming of dergelijke weersomstandigheden hebben de woningen geen schijn van kans. In landen met een moessonseizoen, zoals India, is dit probleem vooral zorgwekkend. Ook andere fenomenen kunnen de zelfgemaakte constructies doen wegvagen, zoals aardbevingen.
Leefruimte
De overheden van ontwikkelingslanden hebben dus niet de juiste middelen om de massa’s mensen migrerend van rurale plattelandsgebieden naar de stad een onderkomen te bieden. Dit heeft tot het onvermijdelijke gevolg geleid dat sloppenwijken, vanaf 1950 tot ongeveer 1990, als een soort infectie rondom ontwikkelingssteden zijn opgedoken en explosief in inwonersaantal zijn gegroeid. Toch laten recentere grafieken zien dat er sprake is van een relatieve afname van stedelijke bewoners levend in sloppenwijken. Deze trend is sinds 1990 gaande en heeft vooral te maken met de verbetering van leefomstandigheden van de bewoners, wat resulteert in het feit dat minder sloppenwijken gedefinieerd worden als zodanig, veelal gebruikt makend van de definitie zoals die gegeven is door de VN. Wel is het zo dat het aantal stedelijke bewoners levend in sloppenwijken in absolute zin is toegenomen. Dit komt vooral omdat de afgelopen jaren migratiestromingen met politieke redenen nog altijd een positieve trend laat zien.
Gezondheid
Problemen met het welzijn en de gezondheid van bewoners van sloppenwijken zijn misschien wel het meest zorgwekkend van alle problemen die voorkomen in sloppenwijken. De moeilijkheden die bewoners van sloppenwijken vaak tegenkomen met betrekking tot gezondheid beginnen vaak met de gebrekkige toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen. Een onderzoek in verschillende sloppenwijken in India toonde aan dat minder dan 35% van de huishoudens in de sloppenwijken toegang had tot schoon water en rond de 44% van de huishoudens geen vorm had van een sanitaire voorziening Het ontbreken van enige vorm van schoon (drink)water leidt er onvermijdelijk toe dat er gebruik gemaakt wordt van iedere vorm van water dat voorhanden is. Vaak drinkt men uit dezelfde waterbron waarin ook gewassen wordt, wat leidt tot het uitbreken van verschillende ziektes. Ook leidt deze situatie tot optimale condities voor besmettingen om zich razendsnel te verspreiden. Het feit dat het riool vaak open door de sloppenwijken heenloopt draagt bij aan deze situatie en is tekenend voor de barre toestand waarin bewoners van sloppenwijken dagelijks mee te maken hebben.
Overheden van ontwikkelingslanden lopen vaak achter de feiten aan als het op gezondheidszorg aankomt. De volksgezondheid is niet alleen een probleem in de sloppenwijken zelf, vaak begint het bij een landelijk gebrek aan de aanpak van verschillende ziektes en infecties. Het uitbreken van ziektes als hepatitis, HIV/ Aids en tuberculose, bijvoorbeeld, in sloppenwijken is vaak te danken aan het feit dat er bij de formele zorginstanties te laat of gebrekkig gereageerd wordt op de ziektes wanneer ze op nationale schaal opgemerkt worden. Als de ‘’gewone’’ stedeling in een ontwikkelingsland al moeilijk hulp kan krijgen als hij of zij ziek is dan lijkt het voor de bewoners van sloppenwijken een verloren zaak.
Veiligheid
Tot slot wordt ingegaan op de illegaliteit van sloppenwijken. Dit punt heeft geen directe relatie met de leefomstandigheden van bewoners van sloppenwijken, maar is er wel onlosmakelijk mee verbonden. Het is namelijk zo dat veel van de bovenstaande problemen konden ontstaan omdat sloppenwijken illegaal zijn, waardoor overheden geen controle over ze hebben betreffende volkstellingen of inventarisaties van hoeveel gevallen van welke ziektes aanwezig zijn. Sloppenwijken en haar bewoners worden min of meer genegeerd als het op verzorging en welzijn aankomt. Uiteindelijk zijn het wel de overheden, en de rest van de stedelijke bevolking, die last van de sloppenwijken hebben en krijgen, juist door dit kop-in-het-zand gedrag betreffende de problemen die daar gaande zijn. In plaats van structurele oplossingen voor de lange termijn te vinden kiezen overheden vaak voor de makkelijke keuze, namelijk gebruik van groot geschut zoals bulldozers om de sloppenwijken met de grond gelijk te maken.
Vaak in combinatie met stadsuitbreidingen die moeten gebeuren op de plek van een sloppenwijk, zoals in Delhi vaak het geval is, wordt besloten tot vernietiging. De bewoners van de krotten hebben geen poot om op te staan, ze zijn daar immers tegen de wet. Sloppenwijken liggen dikwijls in en rondom het centrum van de stad, juist waar er ruimte moet komen voor huisvesting voor de, niet te vergeten, groeiende middenklasse die wél een baan heeft. Het vernietigen van sloppenwijken is een zeer tijdelijke oplossing, aangezien de bewoners van die sloppenwijken vaak blijken weer opnieuw een krottenwijk op te bouwen maar dan eventjes verderop. Een eindeloze spiraal; dit kan een vicieuze cirkel genoemd worden.
Hoe nu verder?
Het moge duidelijk zijn dat sloppenwijken een gevolg zijn van falende overheden in zijn algemeenheid. Niet alleen lopen in vrijwel alle ontwikkelingslanden de periferieën leeg en krijgen de centrumgebieden een steeds hogere aanzuigkracht, het probleem van de sloppenwijk ligt dieper. Globalisering en het wereldwijde kapitalistische systeem waar het op draait zorgen voor een substantiële verandering in de mondiale arbeids- en inkomensverdeling. Het blijkt nu dat zwakkere overheden niet in staat zijn om dit bij te benen en grip te vatten op dit proces, leidend tot corruptie en het verliezen van de primaire functie die een overheid heeft, waar dan ook ter wereld; haar burgers de kans bieden op veilig leven.
Misschien zijn sloppenwijken en de ontwikkeling van de derde wereld gewoon een soort grote hobbel die genomen moet worden op weg naar een harmonieuze mondiale economie? Of gaat het juist om een teken dat mondialisering equivalent staat aan polarisatie en fragmentatie? Het feit blijft dat, mondiaal gezien, de afgelopen decennia de rijken nog rijker zijn geworden en de armen nog armer. Uitbuiting van de derde wereld door het Westen is inherent aan het kapitalisme, er moeten winnaars en verliezers zijn. Sloppenwijkenaren zijn de verliezers, zonder dat ze zelf weten ergens aan mee te doen.