Levenskunst: overeind blijven in deze onstuimige tijd

We leven in onstuimige tijden die ons veel geven maar misschien nog meer van ons vragen. Het leven is opwindend. We willen het ten volle leven. Maar hoe doe je dat? Er zijn zoveel mogelijkheden dat we niet meer weten wat te kiezen. Veel tijd om na te denken lijkt er niet te zijn, we moeten snel kiezen, snel handelen. Om maar niets te hoeven missen. Er is geen tijd om stil te staan en ons af te vragen waar we eigenlijk mee bezig zijn. Zo gaan we voorwaarts, maar weten we ook waarheen?

Levenskunst

Je stort je overal in, maar besteedt geen zorg aan jezelf. We beschikken over onszelf, maar leiden een allesbehalve stijlvol leven. Toch kende het westen al in de oudheid een cultuur van het zelf: een gerichtheid op jezelf met concrete aandacht voor het leven van alledag. Werken aan jezelf is geen narcisme! Zeker in onstuimige tijden is het hard nodig om overeind te blijven.

• Plato ziet levenskunst als zelfkennis, zielzorg, burgerschap, onthechting.
• Aristoteles meent dat levenskunst ligt in zelfverwerkelijking.
• Volgens Epicures is levenskunst genieten.

De huidige filosofie buigt zich opnieuw over de vraag: Hoe te leven? Niet in theoretische, maar in praktische zin. Het antwoord? Een leven lang leren! Levenskunst is een duurzame aangelegenheid.

Tijd voor jezelf

Mensen zeggen vaak dat ze geen tijd hebben voor bezinning, voor alles wat niet met hun werk of gezin te maken heeft. Maar de wezenlijke dingen in het leven raken juist aan het werkende en familiale leven! Als je niet geregeld stilstaat bij de zin van het leven, je afvraagt of iedereen wel genoeg aandacht krijgt. Of je man tevreden is en je kinderen hun hart bij je kunnen uitstorten, dan word je geleefd. Is jouw idee van het leven ook dat van je man en kinderen? Of houden zij er misschien heel andere opvattingen op na?

Stress

We leven in een dynamische tijd en leiden aan versnippering, aan een teveel aan keuzes. Er is niets nieuws onder de zon. Ook in de oudheid kende men al stress. De mens reageert vanuit zijn innerlijke (wan)orde. Hij gaat op in de drukte van alledag. Hij wil niets missen. Maar doe eens een stapje opzij en bekijk het leven van jezelf en je lotgenoten. Waarom moet je overal bij zijn (terwijl dat toch onmogelijk is)? We laten ons te snel en teveel meeslepen. Neem tijd voor reflectie, ontspan; vóór het slapengaan, in je lunchpauze, of voordat je aan het werk gaat. Hoe doe je dat? Door je gedachten af te leiden, niet om over iets anders te gaan piekeren, maar ze juist doelloos alle kanten op te laten gaan. Dat kan al door een wandelingetje door de buurt te maken, te joggen in het park, of wat over de markt te slenteren.

Slachtoffer

Na een cultuur van zelfverloochening en consumentisme zijn we steeds meer in een cultuur van zelfzorg geraakt. Ga echter niet pas over je leven nadenken als het te laat is; als je ernstig ziek bent, of op je sterfbed ligt. Doe het nu! In het leven van alledag onttrekken we ons vaak aan een bewuste levensvorm, zien we onszelf gemakkelijk als slachtoffer. Dat is de gemakkelijkste weg, als we slachtoffer zijn kunnen we er immers niets aan doen? Maar slachtofferschap is een keuze! Je hoeft je nergens bij neer te leggen, er is altijd een keus om anders tegen de dingen aan te kijken, iets aan je situatie te doen. Pas als je alles tevergeefs geprobeerd hebt, mag je opgeven en de situatie proberen te accepteren en ermee om leren gaan.

Controle

Iedereen bezit het vermogen tot controle. Toch komen sommige mensen altijd te laat. Anderen snoepen teveel of eten te vet. Of ze bewegen te weinig en als ze op leeftijd zijn verwachten ze van de dokter dat hij hun medische problemen met een kuur oplost. Weer anderen gaan zichzelf te buiten aan ‘koopjes’, maar heb je je daardoor ooit beter gevoeld? Of we flappen er dingen uit waar we al snel spijt van hebben. We zijn medeverantwoordelijk voor ons eigen leven; helemaal verantwoordelijk zijn we niet, daarvoor zijn er teveel zaken die meespelen en waar we echt niets aan kunnen doen. Probeer dan ook een houding van verantwoordelijkheid te ontwikkelen voor die dingen waar je wel iets aan kunt doen.

Zelfverantwoordelijkheid

Zelfverantwoordelijkheid houdt in: een groter aandeel nemen in de controle van je leven. Begrijp je wensen, evalueer ze. Onderzoek je eigen bronnen, talenten, middelen. Grijp op tijd in. Zie in hoe je ervoor staat. Erken dat je iets niet weet of steek je nek uit. Wat betekent dat concreet?

• Je kiest voor de veiligheid van een baan; maar je vrije tijd gaat helemaal op aan wat je echt graag doet.
• Je vrijheid is je lief, een onregelmatig en zelfs miniem inkomen neem je op de koop toe.
• Je bent bereid zelf de zaak te dweilen, tijdrovende en vervelende klusjes te doen, zolang je maar eigen baas bent.
• Je kiest voor het kunstenaarschap, in het besef dat je vooral commerciële opdrachten moet aannemen.
• Je hebt genoeg discipline om jezelf aan het werk te zetten en kunt goed alleenzijn: je kiest voor zelfstandigheid.
• Je realiseert je dat je flink moet lobbyen en netwerken om je werk voor het voetlicht te brengen teneinde een inkomen te genereren.

Doelen

Het verlangen naar zelf-verantwoordelijkheid impliceert de erkenning dat je niet alle opties kunt openhouden noch vervullen. Probeer inzicht te verwerven in jezelf (zin) en je mogelijkheden (controle) en kies. Focus. Stem doelen en middelen op elkaar af. Wees geen kip zonder kop. Weeg risico's af: welke richting ga je op? Gerard Reve formuleerde het scherp: Voorwaarts, maar waarheen?