Ethiek van de vegetariër

Motieven om een vegetariër te worden en te zijn lopen zeer uiteen, zo ook de ethische overtuigingen die achter deze motieven schuilgaan. Ten eerste wordt het woord vegetariër gevormd door het Latijnse woord vegetus, wat levend betekent. Dit houdt al snel onze eerste betekenis van vegetariër in: een vegetariër is iemand die niks levends eet. Dit levert al meteen vragen op: Wat is het verschil tussen levend, dood en levenloos? Zijn er gevallen waarin wel iets levends gegeten mag worden? Zijn er splitsingen in de groep van vegetariërs? En hebben ze eigen namen? Het antwoord op elk van deze vragen varieert van simpel tot zeer ingewikkeld.

Soorten

Ja er zijn verschillende versies van vegetarisme, mooi geordend hieronder:

• Veganist: Geen vlees, gevogelte, vis, ei of zuivel.
• Lacto-vegetariër: Geen vlees, gevogelte, vis, ei, maar wel zuivelproducten.
• Ovo-vegetariër: Geen vlees, gevogelte, vis, zuivel, maar wel ei.
• Ovo-lacto-vegetariër: Geen vlees, gevogelte, vis, maar wel ei of zuivel.
• Pollotariër: Geen vlees, vis, maar wel gevogelte, ei of zuivel.
• Pescotariër: Geen vlees, gevogelte, maar wel vis, ei of zuivel.
• Pesco-pollotariër: Geen vlees, maar wel gevogelte, vis ei of zuivel.

Elke variatie is op zich ontstaan uit een eigen overtuiging, dus is het maar het slimst om te beginnen met de algemene overtuigingen om te kiezen voor vegetarisme op zich. Omdat de vraag naar de motieven vaak argwanend klinkt, komen antwoorden vaak vragend terug: Waarom moeten andere levende dingen voor ons sterven? Het is toch gezonder? Het is toch beter voor het milieu? Het is toch eerlijker tegenover mensen die te arm zijn om vlees te eten?

Overtuigingen

Het meest gehoorde argument:

• Het is toch zielig voor de dieren.
• Wat?
• Hoe we ze behandelen en tot ons voedsel maken.

In al deze punten komen bepaalde waarden voor, de voornaamste zijn rechtvaardigheid en gelijkheid. Deze waarden zijn te vinden in de compassie voor deze dieren. Medeleven voor de manier waarop ze worden behandeld, als ongelijke van ons mensen. En ook de vraag of zelfs als ze ongelijk zouden zijn, of ze dan nog verdienen ons voedsel te zijn. We gebruiken dieren om eten van ze te maken, om van te overleven. Hoe dat gebeurt weten velen niet precies. Veel vegetariërs zeggen dit wel te weten en daarom voor deze overtuiging te hebben gekozen. Toch is de kans hierop zeer klein, de voedselindustrie is erg geheimzinnig, vooral wat betreft iets delicaats als vlees. Een goed boek om toch meer van deze wereld te weten te komen is het boek van Jonathan Safran Foer ‘’Dieren eten’’. Dit boek gaat namelijk dieper in op het concept van vlees eten, waarom? Waarom alleen enkele dieren? Hoever gaan deze voorliefdes? Maar de schrijver doet dit terwijl hij zelf ook al heeft aangegeven te twijfelen tussen vegetarisme en het zijn van een omnivoor.

Dit is een goede basis voor antwoorden op onze vragen, maar dan nog dienen vraagtekens geplaatst te worden. Een goede vraag om mee te beginnen is wat voor voedselbronnen zijn er eigenlijk? Mensen leven sinds het ontstaan van bessen, noten en fruit – voedsel uit de wilde natuur – daarna is men ook op dieren gaan jagen – dierlijke bronnen – en daarna toen sedentaire samenlevingen ontstonden doordat nomaden zich gingen vestigen, begon de mens te leven van landbouw. Dit was toen vooral akkerbouw, en toen dieren domesticeerden kwam daar veeteelt bij, natuurlijke en dierlijke bronnen.

Hoewel geschiedkundige bronnen dit stuk voor stuk onderschrijven, ligt deze beschrijving niet alleen in de wetenschap, maar ook in het geloof. De Bijbel begint namelijk ook zo; In het begin van Genesis eten de mensen alleen nog van de vruchten van de bomen van Eden. Na het verraad van de slang verandert dit: God straft de slang (hij ontdoet hem van zijn ledematen) en de mens zal hem eeuwig haten. Het geluk wordt ongeluk, dieren zijn niet meer tam maar wild en de mens gaat zoals de dieren op elkaar, ook op hen jagen. Als Adam en Eva hun gezin uitbreiden met Kaïn en Abel (en Kaïn Abel vermoordt en moet zwerven) verbreidt de mensheid en deze vestigt zich her en der.

Als mens hebben we dus een evolutie tot omnivoor meegemaakt, maar hebben we eigenlijk altijd levende dingen gegeten. Ervan uitgaande dat planten en diens vruchten ook leven omdat zij ook voldoen aan de levensfuncties. Te weten: homeostase, organisatie, metabolisme, groei, aanpassingen, prikkelbaarheid en voortplanting. Voorbeelden van levenloze dingen zijn stenen, grondstoffen, en andere elementen. (hoewel grondstoffen als olie en kool wel ooit geleefd hebben en levende dingen ook uit elementen bestaan). Dat eten wat niet levend is, zou volgens deze definitie dus erg moeilijk zijn, omdat stenen niet echt goed op de maag liggen.

Daarom betekent het voor vele vegetariërs vaak dat ze geen dieren eten, maar wel producten die van deze afkomen gebruiken. Hieronder zijn eieren, zuivel, maar ook honing te verstaan. In zekere zin zijn de dieren dan de arbeiders van de boeren. In ruil voor hun producten krijgen ze een goed leven. Deze ‘’deal’’ is al duizenden jaren geleden gesloten, bij de domesticatie van dieren. Alleen sinds het begin der tijden zit daar een zekere clausule bij, het einde van het leven van het dier mag veroorzaakt worden. Bijvoorbeeld om de hoeders in leven te houden.

Vegetariërs doen niet aan deze clausule, bij hen hoort het dier te leven tot het een natuurlijke dood sterft. (Maar wat is natuurlijk?) Dit betekent dat vegetariërs wel extra goed de bedrijven en mensen waar ze hun producten vandaan halen moeten kennen, want wat belooft ze dat die legkip écht geen vleeskip wordt. En dat hun eieren bij een kip vandaan komen die een goed leven hebben gehad.

Gelijkheid

Een belangrijke reden waarom mensen dieren als gelijken schatten heeft te maken met de evolutieleer. Als mensen zijn voortgekomen uit dieren en wij zelf ook dieren zijn, wat is dan het onderscheid tussen ons en hen. En als zo’n onderscheid er is, is er dan ook een onderscheid tussen andere dieren? Schijnbaar wel, dieren die we met onszelf kunnen identificeren eten we minder snel op dan dieren die niet op ons lijken. Denk maar aan het verschil tussen apen en beren. Als een wilde beer wordt geschoten, kan er nog wel een stukje afgesneden worden om te eten. Een aap vertoont toch echt te veel menselijk gedrag, om ook maar in aanmerking te komen voor consumptie. Het heeft te veel schijn van kannibalisme, iets dat onze smaakpapillen ook tegenstaat.

Is er verder een scheiding in soorten? Ja, onhygiënische dieren zoals ongedierte (ratten en muizen) en insecten krijgen ook geen voorkeur. Daarnaast hebben sommige mensen het moeilijk met het eten van dieren die in hun ogen schattig zijn. Kleine dieren en honden (de beste vriend van de mens zegt het misschien al) zul je niet zo snel op je bord vinden in westerse landen. Natuurlijk is het bekend dat honden in Korea en andere landen in Azië een delicatesse is, maar honden worden daar ook cultureel anders gezien.

Toch blijft het merkwaardig dat bij mensen die geen vlees eten omdat ze vinden dat dieren en mensen gelijk zijn, er ook zijn die onderscheid maken tussen dieren. Voorbeeld is de pollo-pescotariër (en ook beiden apart).

Een discussie

• Ze eten geen vlees maar wat is kip dan? En het voedzame deel van de vis heet ook visvlees. En leven deze dieren niet?
• Jawel, maar hun intellectuele vermogens zijn kleiner en minder dan die van zoogdieren.
• Heb je daar dan bewijs van? en wat is dan het verschil tussen geen zoogdieren eten omdat ze gelijk aan ons zijn, maar andere dieren wel. Zoogdieren hebben toch ook minder intellectuele vermogens dan mensen. Gehandicapten behandelen we toch ook gewoon en niet anders omdat ze gehandicapt zijn?
• Ja, uit meerdere onderzoeken is gebleken varkens slimme dieren zijn, al in 1789 schreef een Engelse natuurkenner over een zeug die het hekken opende om naar een beer van een andere boerderij verderop te gaan en daar aan ‘’haar behoefte te voldoen’’. Deze verhalen komen geregeld voor en hen is veel aan te leren blijkt uit testjes. Heb je ooit zoiets gehoord over vissen of vogels. Dit verschil is van een heel andere orde.
• Oh echt? Dr. Lesley Rogers schreef na veertig jaar onderzoek bij kippen en ander gevogelte dat hun hersens gelijk waren in vermogen aan die van zoogdieren en zelfs primaten. En tegenwoordig is het aangezicht op de kennis van vissen ook veranderd, ze hebben een redelijk lange termijngeheugen ze houden monogame relaties, herkennen elkaar als individu en passen straf en verzoening toe. Daarnaast leren ze hun kleintjes over goede voedselgronden en voortplantingsplaatsen; zogenaamde langdurige culturele tradities. Dus wat is het verschil?

Tegenwoordig

Moderne technieken hebben het vegetariërs en veganisten makkelijker gemaakt om vegetarisch te eten, dit door de introductie van producten die op soja zijn gebaseerd zoals tofoe en tempeh die weer verwerkt kunnen worden in namaakburgers of –schnitzels. Door dit te eten missen vegetariërs niet al te veel eiwitten in hun voeding en ook minder vitaminen, die gewoonlijk met vlees binnenkomen. Daarnaast kunnen deze producten de smaaksensatie die men mist door het verlies van vlees overnemen doordat dezen smaken makkelijk overnemen.

Dus ja het klinkt ethisch soms beter om vegetariër te worden, maar is het niet zo dat elk aspect van de natuur kan lijden als het gegeten wordt. En als de mens gemaakt is met een gebit dat dieren kan eten, is het dan niet raar om een voedselbron af te stoten? Vooral als wij bovenaan de voedselketen staan. Moet de mens die macht ethisch gebruiken of is het net zo ethisch om voornamelijk voor zichzelf te zorgen. Egoïsme is ook een ethische stroming, ook al lijkt deze veel meer waarden te hebben die niet op anderen zijn gespitst. De keus van een utilist voor of tegen vlees eten is interessant te noemen; het is namelijk afhankelijk van het feit of hij de dieren in zijn ethische rekensom meeneemt afhankelijk wat zijn keuze wordt. Toch gingen utilisten er veelal van uit dat dieren ook gevoelens en meningen aangedaan waren. Zij zouden waarschijnlijk bij een betere optie voor deze kiezen in plaats van dieren te benadelen. Kant erkent in dieren geen vrije wil en dus geen keuze, dus geen ethiek. Dit betekent ook dat mensen dieren mogen eten om de mens te dienen. Zoals besproken is het in de bijbel gewoonlijk om vlees te eten en hoewel vlees volgens joden koosjer moet zijn, wordt daar ook niet moeilijk gedaan over wel of niet vlees eten.