Alkaloïdplanten en entheogenen: ratio en emotio

Alkaloïden en drugs. Wat hebben ze met mekaar te maken? Alcaloïden zijn stoffen in de plant, die net zoals hallucinogenen vooral op de hersencentra en het zenuwstelsel werkzaam zijn. Welke stoffen zijn dat en in welke planten zijn ze aanwezig? Een inventarisatie.
Alkaloïden zijn stikstofhoudende organische verbindingen met een basisch karakter. Ze oefenen een sterke fysiologische werking uit op mens en dier. De meeste alkaloiden hebben als basisstructuur een aminozuur: lysine, ornithine, fenylalanine of tryptofaan. De namen van de alkaloïden worden gewoonlijk afgeleid van de geslachts- of soortnaam van de plant, waaruit ze voor het eerst geïsoleerd zijn, b.v. nicotine uit Nicotiana, atropine uit Atropa e.d., of vaak ook naar hun farmacologische werking (morfine = morfeus, de god van de slaap). Plantenfamilies die rijk zijn aan alkaloiden zijn vooral de Papaverachtigen (stinkende gouwe, slaapbol), de Nachtschade-familie (bilzenkruid, doornappel en wolfskers) en de ranonkelachtigen (monnikskap, ridderspoor).

De technische, moeilijke en rationele definitie van alkaloïden staat in schrille tegenspraak met de intense, emotionele en hallucinogene werking van deze stoffen op de menselijke geest. Alkaloïden en vooral de planten, waar die stoffen in aanwezig zijn, waren en zijn nog steeds sterk verbonden met de mens en zijn geschiedenis. Wij mensen hebben een onvermijdelijke haat-liefde verhouding met deze planten. Ze trekken ons aan of stoten ons af. Ze genezen of doden. Ze verruimen ons bewustzijn of maken ons gek.

De ratio: chemische indeling van alkaloïdplanten

Aromatische aminen: ephedrine, capsaicine, colchicine, cathine en mescaline

• Capsicum annuum - Spaanse peper (capsaicine): huidprikkelend (hyperaemie), reumapleisters
• Colchicum autumnale - Herfsttijloos (colchicine): bij jicht als pijnstiller
• Ephedra - Zeedruif (ephedrine): stimulans voor sympatisch zenuwstelsel (adrenergicum), bronchienverwijdend (astma), stimulans gladde spieren en hartspier.
• Catha edulis – Khat (cathine): sympathicusstimulans, euforiserend
• Trichocereus species - San Pedrocactus (mescaline)
• Lophophora species - Peyotecactus (mescaline, verwant aan noradrenaline)

Purine-alcaloïden: nicotine, lobeline, cafeine, theofylline en theobromine

• Lobelia inflata - Lobeliakruid (lobeline): stimulans ademhaling, bij astma
• Coffea arabica - Koffie (cafeine): stimulerend op centraal zenuwstelsel, gaat vermoeidheid tegen, verbetert concentratie en reflexgevoeligheid. Diuretische werking.
• Camellia sinensis - Chinese thee (cafeine, theofylline): zoals koffie
• Ilex paraguaniensis - Maté (cafeine)
• Cola nitida - Kolanoot (cafeine)
• Paulinia cupana - Guarana (cafeine)
• Theobroma cacao - Cacao / chocolade (theobromine) : weinig centraalstimulerende werking, meer spierrelaxans en diureticum

Tropaan-alcaloïden: hyoscyamine, atropine, scopolamine

• Atropa belladonna - Wolfskers (heksenkruid) (hyoscyamine, atropine): parasympaticolyticum, remmend vooral op klierafscheiding (speeksel, zweet-, maagsapsecretie) en remmend op samentrekking gladde spieren (maag, darm en bronchien). Gaat ook braakneiging tegen en heeft een pupilverwijdend effekt (bella donna, mooie vrouw).
• Datura stramonium - Doornappel (heksenkruid) (hyoscyamine, scopolamine): zoals Atropa maar meer centraal kalmerend en minder perifeer werkzaam. In anti-astmasigaretten
• Brugmansia arborea - Engelentrompet: nauw verwant aan Doornappel
• Hyoscyamus niger - Bilzekruid (heksenkruid)
• Mandragora officinarum - Alruin: ritueelplant bij uitstek.
• Erythroxylum coca – Coca (bevatten ook andere alcaloiden zoals cocaine): inwendig kleine hoeveelheden centraal stimulerend, grotere hoeveelheden euforiserend en hallucinogeen. Uitwendig verdovend (vaatvernauwend en verlammend op de gevoelszenuwen)

Chinoline-alcaloïden: kinine

• Cinchona succirubra - Kinaboom (bast, kinine): bitterwerking, dus eetlustopwekkend sederend op centraal zenuwstelsel en daardoor ook al pijnstiller en koortsverlager in gebruik, maar vooral bekend als malariamiddel.

Isochinoline-alcaloïden: papaverine, hydrastine, berberine, morfine, chelidonine

• Papaver somniferum – Slaapbol (morfine, codeine): verdovend
• Hydrastis canadensis – Canadese geelwortel (hydrastine)
• Chelidonium majus – Stinkende gouwe (chelidonine): spasmolyticum
• Berberis vulgaris – Zuurbes (berberine)
• Sanguinaria canadensis (sanguinarine = acetylcholinerase remmer)

Indol-alcaloïden (indolring): indolalkylaminegroep (bufotenine, psilocybine), indolcarbolinegroep (harmine, reserpine, yohimbine), indol ergolinegroep (lysergzuur LSD)

• Psilocibe species – Kaalkopjes / Teonanacatl (brood der goden) (psilocybine verwant aan hersenhormoon serotonine): hallucinerend
• Peganum harmala – Siberische wijnruit (harmaline)
• Passiflora incarnata – Passiebloem (harmane): sederend
• Banisteriopsis Caapi – Ayahuasca (harmine = bèta-carboline): hallucinogeen
• Rauwolfia serpentina – Rauwolfia (reserpine): centraal sedativum, bloeddrukverlagend
• Corynanthe yohimbine – Yohimbine: afrodisiacum
• Claviceps purpurea – Moederkoorn (lysergzuren, LSDachtig): adrenaline en serotonine antagonisten: bloedvatvernauwend, bloeddrukverlagend, uterussamentrekkend.
• Turbina corymbosa – Ololiuqui (LSD achtig)
• Ipomoea violacea – Dagbloem (lyserginezuuramide, serotonine achtig)

Steroïd-alcaloïden

• Veratrum species – Nieswortel (veratrine): sterk bloedvatverwijdend, verlammend op gevoelszenuwen zoals aconitine) bij neuralgïen. Zeer giftig 1 à 2 gr grondstof (10 à 30 gr alcaloïde) is dodelijk voor de mens.
• Schoenocaulon officinale – Sabadilla: parasiet (hoofdluis) dodend, maar kan via huid opgenomen worden
• Aconitum napellus – Monnikskap (aconitine): Zeer giftig 1 à 5 gr is dodelijk, prikkelt eerst, en verlamt daarna de sensibele zenuwuiteinden. Lethale dosis verlamt de ademhaling, waarna hartstilstand optreedt.
• Lupinane- alcaloïden (lupinine, sparteïne) vooral in Vlinderbloemigen
• Cytisus scoparia – Brem (sparteïne): prikkelgeleiding hart, verwijding coronairen
• Laburnum anagyroïdes – Gouden regen: cytesine, giftig zoals nicotine, maar ook braakverwekkend.

Pyrrolizidine-alcaloïden (gevaarijk voor de levercellen)

• Symphytum officinale – Smeerwortel
• Petasitis hybridus – Groot hoefblad
• Senecio species – Kruiskruid e.a.

Literatuur

• Farmacognosie en fytochemie van planteninhoudsstoffen. Univ Brussel
• Farmacognosie Receptuur. Dr. Van Os. 1962
• Psychofarmaca. Hersenen onder invloed. Solomon H. Snijder.
• Die Welt der Heilpflanzen. Hans Funke 1980
• Pharmaceutische Biologie.. Teuscher 1983
• Elseviers gids van giftige planten. De Cleene.
• Tirion giftige plantengids. De Cleene

Emotio: Entheogenen / Hallucinogenen / Planten der goden.

De meeste hallucinogenen bevatten alkaloïden, niet verwonderlijk omdat het juist alcaloïden zijn die werkzaam zijn op hersenen en zenuwstelsel. Chemisch gezien lijken die stoffen sterk op de neurotransmitters, boodschapperstoffen in het zenuwstelsel die zorgen voor de overdracht van informatie. Volkeren van overal ter wereld hebben die planten dan ook gebruikt om contact te leggen met het bovennatuurlijke en met de goden. Het waren de planten der goden.

• Amanita muscaria - Vliegenzwam: Soma, heilig brood uit de RigVeda
• Atropa belladonna - Wolfskers: bessen, blad en wortel met tropaanalcaloïden (atropine)
• Banisteriopsis caapi - Ayahuasca (Slingerplant van de ziel)
• Brugmansia arborea - Engelentrompet: tropaanalcaloïden.
• Cannabis sativa - Hennep / Marihuana: geen alcaloïden, maar cannabinoïden (THC), vooral in vrouwelijke bloeitoppen
• Claviceps purpurea - Moederkoorn: indolalcaloïden (lyserginezuren LSD) bloedvatvernauwend
• Datura stramonium - Doornappel, Toloache: tropaanalcaloïden, vooral hyoscyamine en scopolamine
• Hyoscyamus niger - Bilzekruid (heksenkruid, zalf): tropaanalcaloïden
• Ipomoea violacea - Dagbloem, Ololiuqui (klimplant van de slang): zaden met LSD achtige stoffen (indolalcaloïden), overeenkomst met serotonine.
• Lophophora williamsii - Peyote: cactusvlees met mescaline, overeenkomst met noradrenaline
• Mandragora officinarum - Alruin: wortel, tropaanalcaloïden, de ritueelplant bij uitstek
• Psylocibe mexicana - Kaalkopje: hele paddestoel gebruiken
• Salvia divinorum - Heilige salie: blad wordt gekauwd, niet giftig
• Stropharia - Teonanacatle (vlees van de goden)
• Tagetes lucida niet giftig, weinig hallucinogeen, dragongeur
• Trichocereus - San Pedrocactus (mescaline): zoals Peyote

Literatuur over hallucinogenen

Vooral boeken geschreven door etno-botanici, die planten bestuderen bij etnische volkeren over ter wereld en die daar soms spannende boeken over schrijven.

• Schultes en Hofmann. Over de planten der goden. Spectrum 1979-1983
• Stafford Peter. Psychedelics Encyclopedia. 1978- 1992.
• Adelaars Arno. Alles over paddo’s. Prometheus 1997.
• Rutten A.M.G. Ondergang in bedwelming. Erasmus 1997.
• Soulaire J. Cactus et Médecine. Thiebaut 1947.
• Lemaire Ton. Godenspijs of duivelsbrood. Ambo 1995.
• Davis Wade. De Slang en de Regenboog. Contact 1986.
• Plotkin M.J. In de leer bij de sjamanen. 1995.
• McKenna Terence. Voedsel der Goden. Entheon 1992 – 1998.
• Tijdschrift Panforum. Bres 1996, 1997, 1998
• Ecodrugs. Over producten in smartshops. Drugcentum.
• Castaneda Carlos. De lessen van Don Juan. De Bezige Bij 1972. (reeks)
• Huxley Aldous. Hemel en Hel / De deuren der waarneming. Contact 1956 – 1973
• Snijder S. Psychfarmaca. Natuur&Techniek 1968