IJsland: Geschiedenis, Natuur & Cultuur

Het is 874 voor Chr.. Ingólfur Arnarson zet voet aan land. Hij heeft lang gereisd over de zee en is blij dat hij eindelijk een eiland heeft gevonden waar hij kan overnachten. Hij weet niet dat dit eiland vlak bij een nog groter eiland is, waar hij praktisch gezien de eerste inwoner van was. Anno 2008 weten maar weinig mensen veel te vertellen over IJsland. Tijd om die kennis eens op te krikken.

Feiten

• De taal is IJslands,
• de hoofdstad is Reykjavik,
• het land is een republiek,
• de meest voorkomende religie is Luthers (85%),
• het oppervlakte bedraagt 103.000 km²,
• maar er wonen maar 304.367 mensen (dat is minder dan in Den Haag).

• De nationale munt is de IJslandse kroon (ISK),
• de internetcode is ISL,
• het netnummer is 354 +.

Saga Islands (IJslandse geschiedenis)

Rond 874 na Christus kwamen de eerste mensen naar IJsland. Het waren Scandinavische boeren die op goed geluk rondreisden. Bijna al die ontdekkingsreizigers vernoemden het eiland naar zichzelf, maar gingen na een winter al weer weg. De eerste mens die permanent op IJsland bleef wonen, was de al in de inleiding genoemde Noor Ingólfur Arnarson. Nadat hij geland was op het eilandje Ingólfshöf∂i voer hij naar het land en stichtte een dorpje in een beschutte baai, wat hij Rookbaai (IJslands: Reykjavik) noemde (Ingólfur was het stamhoofd van een Noors dorp, en dat dorp was dus met hem meegereisd naar IJsland.). Reykjavik is nu nog steeds de hoofdstad van IJsland.

Ook andere stammen en dorpen verhuisden naar IJsland.
Rond 930 na Christus hielden alle stamhoofden van IJsland voor het eerst een vergadering met elkaar. Samen vormden ze een soort van regering die de Althing genoemd werd. De Althing geldt als de oudste parlement ter wereld. Dit parlement kwam elk jaar samen om problemen te bespreken en wetten door te voeren. Later, in de 11de eeuw na Christus, nam de macht van de Althing af en grepen rijke families zoals de Sturlungs de macht.

IJsland als Deense kolonie

Er was veel ruzie en oorlog over de macht in IJsland en er werd veel bloed vergoten. In 1262 maakte Noorwegen hier een eind aan door de macht in IJsland over te nemen, maar uiteindelijk droegen ze die weer over aan Denemarken.

Rond de 19de eeuw begonnen de IJslanders opstandig te worden. Deze opstand stond onder leiding van Jón Sigurdsson. De regering van Denemarken begreep de IJslandse gevoelens en gaf het gebied uitgebreidere autonomie. In 1874 mochten de IJslanders bijvoorbeeld een eigen grondwet invoeren. In 1918 kregen ze de rechten van een vrije onafhankelijke staat, maar vielen ze nog wel onder het regime van de Deense koning.

In de Tweede Wereldoorlog werd Denemarken bezet door de Duitsers. Het contact met IJsland werd verbroken en IJsland nam toen zelf de touwtjes in handen. Nadat alle oorlogen achter de rug waren kon Denemarken niet meer maken om de baas te blijven spelen in IJsland. Het land had zichzelf voor de hele wereld bewezen door niet een rommeltje te worden toen de Denen weg waren. Tijdens hun afwezigheid hadden ze een regering gekozen en nieuwe wetten ingevoerd. Jón Sigurdsson die helaas allang dood was, kreeg toch zijn zin: IJsland werd in 1944 officieël onafhankelijk verklaard.

Woman power

In 1980 vond er in IJsland een gebeurtenis plaats die de hele wereld zou veranderen: Vigdís Finnbogadóttir won de IJslandse verkiezingen en was daarmee het eerste democratisch gekozen vrouwelijke staatshoofd ter wereld.
De hieropvolgende verkiezingen (van 1984, 1988 en 1992) won ze ook. Pas in 1996 moest ze plaats maken voor Ólafur Ragnar Grímsson.

Geografie, geisers en bronnen

IJsland: van vulkaan tot vruchtbaar land.

Het aardoppervlak bestaat uit meerdere platen. Je hebt bijvoorbeeld de Afrikaanse Plaat en de Amerikaanse Plaat.
Als platen gaan schuiven ontstaan er soms op de punten waar ze tegen elkaar aan schuiven vulkaanuitbarstingen en aardbevingen. Op de plek waar nu IJsland is schuiven de Euraziatische en Amerikaanse plaat altijd tegen elkaar aan. De grens tussen de twee heet de Mid-Atlantische rug. Door het verwoede geschuif van de platen ontstaan steeds vulkaanuitbarstingen op de Mid-Atlantische rug, waardoor hier nieuwe eilanden ontstaan.

20 miljoen jaar geleden was het goed mis op de Mid-Atlantische rug: een grote serie vulkaanuitbarstingen volgden elkaar lange tijd op. Toen de vulkanen gedoofd waren en niet meer uitbarstten, vormden ze samen een vulkanisch, rotsig en kaal eiland: IJsland was geboren. In de loop der jaren raakte dit eiland meer en meer begroeid, want vulkanische grond is erg vruchtbaar.

De Mid-Atlantische rug loopt nog steeds dwars door IJsland. Hij bestaat hier als een soort kloof midden op het eiland en scheidt feitelijk gezien het eiland in een Europees en Amerikaans deel.

Vulkanisme

Het was een hele tijd geleden dat er op IJsland een vulkaan uitbarstte. Tenminste, als je kijkt naar uitbarstingen die boven de grond waren. IJsland is, zoals na te lezen in het kopje hierboven, een samensmelting van verschillende gedoofde vulkanen. De grond is dus (logischerwijs) erg vulkanisch. Onder de IJslandse grond is het een hel waar ontzettend veel vulkaanuitbarstingen plaatsvinden, dankzij de Amerikaanse en de Euraziatische Plaat die nog steeds vrolijk tegen elkaar aan schuren. Met al die uitbarstingen komt er een heleboel magma (wat je, als het boven de grond komt, lava noemt) vrij. De magma maakt het onder de grond afschuwelijk heet. Als je in IJsland naar beneden zou graven, zou het elke kilometer dat je dieper ging 200º heter worden.

Er drupt ook veel regenwater naar de vulkaan-chaos onder de IJslandse grond. Dat wordt, samen met een paar mineralen die in de vulkanische grotten voorkomen, door de hitte omgezet in stoom. De stoom drijft naar boven. Als het een uitweg vindt, koelt het buiten vrij snel af en wordt water. Zo worden thermale bronnen gevormd, een van de grootste IJslandse trekpleisters.

Geisers

Bij geisers gaat het niet zo rustig en liefelijk als bij thermale bronnen. Inplaats van dat het water langzaam komt opborrelen, spuit het uit de grond. Hoe kan dat? Er zijn verschillende manieren waarop een geiser kan ontstaan. Manier 1: er drupt flink wat regenwater naar beneden, maar ondertussen komt er ook een lading stoom naar boven dat al in de vulkanische grotten is verdampt. Als deze lading stoom de lading water tegenkomt wordt het arme water door de hete stoom met enorme vaart naar boven geduwd. Voíla, een spuitende geiser. Een andere manier is dat het naar beneden druppende water al verdampt is voordat het in de vulkanische grotten is aangekomen. Het verdampte water stijgt dan onmiddelijk weer omhoog. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Stóri Geysir (IJslands voor "grote geiser").

Het nut van het IJslandse vulkanisme

Vele bronnen en andere vulkanische activiteiten in IJsland bleken veel nuttiger dan het lokken van toeristen. Men ontdekte namelijk dat je er ook stroom uit kan halen. Bij sommige bronnen staat zelfs een electriciteitscentrale (al hebben die wel problemen met vulkaanuitbarstingen en aardbevingen, blijkbaar is de Aarde niet erg blij met de centrales.).

Het grootste deel van de thermale bronnen doet dienst als... zwembad. Door de mineralen in het water is het water lekker, fris, gezond en helend. En omdat het natuurlijk redelijk heet is, kan je ook in de winter rustig een duik nemen in een bron. De populairste bron van IJsland is de Bláa Lónid (Blauwe Lagune.). Haar water heeft een sterke geneeskrachtige werking en ontspant het lichaam. In veel advertenties voor IJsland zie je een gigantisch, lichtblauw zwembad waar stoom uit opstijgt: dit is het bewuste Bláa Lónid.

Landafræði (Natuur)

De grond in IJsland is nogal brokkelig. Als je met een auto door een veld in IJsland rijd, blijven je sporen nog járen zichtbaar. Dat is voor bomen niet zo geweldig. Daarom groeit er bijna niks in IJsland wat groter is dan een peuter. De flora bestaat voor het grootste deel uit mossen en varens. Een bekende mop is dan ook: Als je verdwaalt bent in een IJslands bos, sta dan op.
Lang geleden was heel IJsland begroeid met berkenbossen, maar die tijden zijn voorbij en het is niet duidelijk hoe de bossen verdwenen zijn.

Je vindt op IJsland geen bijen, geen wespen, geen slangen, geen mieren en niks anders giftigs of vervelends. IJsland is eigenlijk maar een vredig landje qua natuur.

IJsland ziet altijd zwart van de vogels, want die zijn er wél te vinden. De meest voorkomende soorten zijn: de zeekoet, de papagaaienduiker en de alk.

Alken

Alken zijn zeevogels. Ze zijn klein en gedrongen, met een dikke nek. Ze broeden op steile rotskusten (niet erg slim, trouwens) en het vrouwtje legt één ei. De vrouwtjes zijn wel zorgzaam voor hun kinderen, ze brengen ze meestal ter wereld in een rotsspleet. Leuk feit: driekwart van alle alken ter wereld broeden hun ei uit in IJsland. Blijkbaar vinden ze het daar wel leuk. De kleine alk is een familielid van de alk. Helaas zijn kleine alken bijna uitgestorven. Maar zij leven ongeveer hetzelfde als de alk en zwermen tijdens de broedperiode massaal langs de IJslandse kust naar het eilandje Grimsey, een noordelijk gelegen IJslands eilandje. Waarom ze het op die koude plek zo geweldig vinden is niet bekend.

Vroeger, heel lang geleden leefde er nog een andere soortgenoot van de alk: de reuzenalk. Alleen is dit beest een beetje uitgestorven. Dankzij een soort roofzuchtig dier met de naam mens.

Zeekoeten

In tegenstelling tot de alken zijn zeekoeten slank en sierlijk, al zijn ze familie van de alk. Dat is wel duidelijk, want ook zij hebben het tijdens de broedperiode helemaal naar hun zin op een steile klif. Zeekoeten zijn erg gezellige beesten, meestal gaan ze tijdens het broeden met duizenden vogels op een klein stukje klif zitten. Buiten de broedperiode kun je ze, zoals bij alle zeevogels, boven de zee zien fladderen. Dan heb je nog de dikbekzeekoet, die zich van de normale zeekoet onderscheid door een wit streepje op zijn kop en een beetje een dikke, korte snavel. De derde zeekoet is de zwarte zeekoet, een vogel die helemaal zwart is met een witte vlek op zijn vleugels. Zij zijn meer landvogels en staan bekend om het machogedrag van de mannetjes tijdens de paar en broedperiode.

Papegaaiduikers

Opvallend door zijn mooie kleuren en zijn vermogen om te kunnen lopen. De andere vogels waggelen maar wat, de papegaaiduiker kan mooi rechtop staan en wandelen. Ze zijn niet bang voor mensen en trekken elk jaar massaal naar IJsland. Je kunt in IJsland elk jaar zo'n 9 miljoen paartjes papegaaiduikers tellen. Soms zelfs 10 miljoen. En ze broeden allemaal op steile kliffen. De moederpapagaaiduikers gaan nog verder dan de alken in het verzorgen van eieren. Zij verstoppen ze in onderaardse gangen.

Hinnik.

Op IJsland wordt al sinds 930 na Chr. gefokt met IJslandse paarden, de zogenaamde IJslanders. Het is ook al heel lang verboden op IJsland om de IJslanders te kruisen met andere paardenrassen. Daarom is de IJslander het zuiverste paardenras ter wereld. Op IJsland komen ze ook in het wild voor. IJslanders zijn officieël geen paarden, maar pony's.

Íslenska (IJslands)

De taal

Het IJslands is een bijzondere taal, want het is ontzettend zuiver. Er zitten geen overgenomen woorden uit andere talen in. In het Nederlands zegt men bijvoorbeeld gewoon 'computer', hoewel dat eigenlijk een Engels woord is. Dat krijg je er bij de IJslanders niet in. Voor elk buitenlands woord wordt een nieuw woord bedacht. Zij zeggen 'tölva' inplaats van computer. En ze ontvangen geen e-mail, maar tölvupóstur. Die nieuwe woorden zijn makkelijk te verklaren. Tölva en 'tellen' lijken veel op elkaar. De eerste computers konden alleen tellen, dus kregen ze overal de naam 'rekenaar' of 'teller'.

De inwoners van IJsland

IJslanders zijn over het algemeen rustige mensen. Ze staan bekend als vriendelijk en gastvrij. IJslanders zijn alleen (vooral in de winter) niet een ontzettend vrolijk volkje. Veel IJslanders worden erg depressief als de winter aantreed omdat het dan erg lang duurt voordat ze de zon weer zien. Het aantal zelfmoorden is in noordelijke streken zoals IJsland dan ook het hoogste van Europa.

Eten en drinken

IJslanders eten veel vis en lamsvlees. Tegenwoordig zelfs tropisch fruit uit geothermisch verwarmde kassen. IJslands eten zou heel erg lekker en gezond zijn, omdat in IJsland bijna niks uit massaindustrieën komt en er praktisch niets bespoten wordt. Dat hoeft ook niet, want er zijn geen insecten. (Zie het hoofdstuk 'Natuur'.)

Sommige mensen vinden dat Fransen rare dingen eten. Maar IJslanders maken het nog bonter. In veel restaurants staat er schapenkop op de menukaart. Ook zeggen de mensen daar geen 'nee' tegen een beroemde IJslandse specialiteit: rotte haai (hákarl). Hoe te maken: vang een kleine haai, dood hem, begraaf hem onder de grond en haal het dier drie dagen later weer op. Laat het dan door een kok bereiden (iedere IJslandse kok weet hoe hij/zij dat moet doen) en eet smakelijk.

Weetjes

96 % van de IJslanders woont in de (weinige) steden.
Reykjavik heeft 114.000 inwoners en is samen met Akureyri (17.000) de enige noemenswaardige stad.
Per jaar verdient een gemiddelde IJslander 35.519 dollar, tegenover zo'n 30.000 dollar per jaar in Nederland.
Iedereen in IJsland krijgt volgens het oude systeem als achternaam de naam van zijn/haar moeder/vader met 'dottir' (dochter) of 'son' (zoon) erachter.