De aanslag op Hitler, 20 juli 1944

De aanslag op Adolf Hitler van 20 juli 1944 was bepaald niet de enige. Meer dan 40 aanslagen, plannen en/of pogingen daartoe gingen eraan vooraf. Op 16 juli 1944 kwamen in het stadsdeel Wannsee in Berlijn Fritz-Dietlof von der Schulenburg, Cāsar von Hofacker, Adam von Trott zu Solz, Albrecht Ritter Merz von Quirnheim en Georg Hansen samen. Ze wilden allemaal in actie komen: het Duitse leger stond er overal slecht tot hopeloos voor. Alle aanwezigen zagen in de persoon bij wie ze in huis waren, Claus Graf Schenk von Stauffenberg (zie foto links), de aangewezen leider van het ten uitvoer brengen van een aanslag op Hitler. Hitler werd verantwoordelijk gehouden voor de rampzalige situatie waarin Duitsland toen al verkeerde. Hij moest uit de weg geruimd worden.

Claus Graf von Stauffenberg

Claus von Stauffenberg was op 15 november 1907 geboren als telg van een adellijke Zwabische familie. Hij was een patriot die in de Wehrmacht diende en daar al op jonge leeftijd hoge posities bekleedde. Zijn regelmatige reizen naar het front en zijn goede relaties binnen de Generale staf deden hem als in 1942 inzien hoe slecht de positie van het Duitse leger in wezen was; er werden enorme verliezen geleden. Voor hem was Hitler de hoofdverantwoordelijke voor de rampzalige situatie die voor Duitsland dreigde. In de legertop was die mening wijd verbreid maar niemand durfde actie te ondernemen.

Ernstig letsel

In november 1942 werd hij als officier van de Generale Staf overgeplaatst naar het front in Noord-Afrika. Daar werd hij het slachtoffer van een aanval van geallieerde jachtbommenwerpers. Hij werd zwaar gewond: de linkerhand moest worden geamputeerd, van de rechter miste hij ringvinger en pink en zijn linkeroog moest worden verwijderd – het werd bedekt door een ooglapje. Ondanks die zware verwondingen bleef zijn wil om Hitler uit de weg te ruimen ongebroken.

Walküre

In augustus ’43 ging hij voor het eerst weer naar Berlijn waar twee kompanen, Treschkow en Olbricht, hem vertelden dat er eerder dat jaar twee aanslagen op Hitler waren gepleegd die beide waren mislukt. (Al vanaf 1942 werden plannen gesmeed door hoge militairen om zich van Hitler te ontdoen; vanaf 1943 onder de codenaam ‘Walküre’.) Von Stauffenberg was in september ’43 benoemd tot stafchef van het 'Algemeine Heersamt'. Als gevolg van die nieuwe functie nam Von Stauffenberg de coördinatie van de staatsgreep op zich. Spoedig na zijn overplaatsing naar Berlijn maakte hij ook kennis met kopstukken van het burgerlijk verzet.

Verbeterde situatie voor de samenzweerders

Het belangrijkste probleem van de aanslag op Hitler was dat deze zich in 1944 alleen nog maar ophield in het hermetisch afgegrendelde hoofdkwartier. In mei ’44 veranderde de situatie in voor de samenzweerders gunstige zin: bekend werd dat Von Stauffenberg benoemd zou worden tot stafchef bij de bevelhebber van het reserveleger. In die functie moest hij zo nu en dan verslag uitbrengen aan Hitler. Hij besloot van die gelegenheid gebruik te maken om Hitler te doden.

De aanslag

20 juli 1944 vloog Von Stauffenberg naar het hoofdkwartier van de führer in Oost-Pruisen, nu Polen: de ‘Wolfschanze’. In zijn aktentas zat een bom die hij ter plekke op scherp zou zetten. Na de aanslag zou dan de ‘Walküre’ van start gaan. Hij landde die morgen op het vliegveld van de plaats die toen Rastenburg heette. Zes kilometer daarvan verwijderd was de Wolfschanze gelegen; daarheen werd hij gereden door een chauffeur van de plaatselijke commandant. Om 11.30 uur vond nog een voorbespreking plaats van deelnemers aan de vergadering met Hitler om diens vragen door te nemen. De vergadering zou om 12.30 uur plaatsvinden – een half uur eerder omdat voor in de middag het Italiaanse staatshoofd Mussolini in de Wolfschanze verwacht werd. In de bunker waar de vergadering plaatsvond was een grote tafel geplaatst met daar omheen 24 stoelen. Von Stauffenberg zette de aktetas meteen op de grond, zo dicht mogelijk bij de führer, maar er stond nog wel een massieve tafelpoot in de weg. Een kolonel schoof vervolgens de tas nog verder naar achteren. Onder de verontschuldiging dat hij nog even een telefoontje moest plegen verliet Von Stauffenberg het vertrek. Even later vond de explosie plaats. Er ontstond een enorme verwarring. Von Stauffenberg en zijn mede-samenzweerder Von Haeften stapten in een auto en reden weg.

Hitler leeft

Von Stauffenberg reed nog langs de bunker en meende dat vanwege de ravage die hij zag de aanslag gelukt was. Maar dat was niet waar: Hitler had slechts een paar schrammen en bulten en een kapotte broek. Onwetend van de werkelijke situatie reden Von Stauffenberg en Von Haeften weer naar het vliegveld, stegen op en bereikten Berlijn. Daar zou operatie ‘Walküre in werking moeten worden gesteld. Die moest echter ondertekend worden door de bevelhebber van het reserveleger, generaal-overste Fromm. Deze belde eerst voor alle zekerheid nog met de Wolfschanze. Daar kreeg hij de veldmaarschalk en opperbevelhebber van de Wehrmacht Wilhelm Keitel aan de lijn. Deze verzekerde hem dat Hitler leefde. Fromm wist genoeg; hij weigerde ‘Walküre in werking te stellen. Anderen hadden dat inmiddels wel gedaan – zo ontstond er een verwarrende situatie. Keitel gaf vanuit de Wolfschanze het bevel alle bevelen van de samenzweerders in Berlijn te negeren.

Staatsgreep mislukt

Het bericht dat Hitler de aanslag had overleefd had een noodlottig gevolg voor de geplande staatsgreep. Na verloop van tijd was ook de stadscommandant van Berlijn ervan op de hoogte dat de führer leefde en slechts lichtgewond was. Een ander belangrijk persoon in dit geheel was veldmaarschalk Rommel. Hij was een tegenstander van Hitler maar wenste niet aan een staatsgreep mee te doen. Nu hing het slagen van de staatsgreep af van één man: veldmaarschalk Hans Günther von Kluge. Die was toen, nadat Rommel in Noord-Afrika gewond was geraakt, opperbevelhebber van de Wehrmacht in het westen. Hij was er echter spoedig na de aanslag ervan op de hoogte geraakt dat Hitler de aanslag had overleefd. Zo mislukte wat Parijs betreft de aanslag op Hitler. Dat was ook het geval in Berlijn waar Fromm de samenzweerders Von Stauffenberg, Mertz von Quirnheim, Von Haeften, Olbricht, Hoepner en ook de daar in burger aanwezige oud-generaal Beck onder arrest stelde en hen meedeelde dat ze volgens het standrecht zouden worden berecht. De staatsgreep was nu definitief mislukt. Een executiepeloton van het wachtbataljon ‘Grossdeutschland’ was ondertussen gearriveerd en executeerde de aanwezige samenzweerders.

Een golf van arrestaties

Hitler riep een ‘speciale commissie voor de 20e juli’ bij elkaar. Er werd een groep van meer dan vierhonderd ambtenaren geformeerd die direct aan de slag ging. Er werd een duizendtal personen gearresteerd die met de aanslag in verband konden worden gebracht; de helft van hen werd terechtgesteld.

Met de komst van de Russische en Amerikaanse legers in het voorjaar van 1945 kwam er een einde aan de nachtmerrie.