recensie

De Monnik Van Mokka, een verhaal over koffie uit Jemen

Met zijn autobiografische debuutroman 'Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit' maakte Dave Eggers (Massachussetts, 1970) een gedurfde entree. Het boek over de opvoeding van zijn broertje na de dood van hun beide ouders bracht hem de nodige lof. Nadien schreef de Amerikaanse auteur met onder meer 'Wat is de Wat' en 'Zeitoun' boeken die de kwetsbare mens op een voetstuk plaatsen. In dit rijtje past ook 'De Monnik van Mokka', uitgegeven in januari 2018. Dit werk vertelt het waargebeurde verhaal van Mokhtar Alkhanshali.

Koffie uit Jemen

Stel, je bent Amerikaans staatsburger, van Jemenitische afkomst weliswaar, maar toch. Je groeit op in een wijk in San Francisco die vooral bekend staat om zijn hoge misdaadcijfers. Dan word je portier in de Infinity, een woontoren met uitzicht op de baai van San Francisco. Hier mag je letterlijk springen voor de gegoede bewoners. Tot een vriendin je op een dag attent maakt op een standbeeld in de buurt van het wooncomplex, een enorme sculptuur van een Jemeniet met een kop koffie. Dit is de monnik van Mokka. En hij zal je leven veranderen.

Die Monnik van Mokka is de hefboom die Mokhtar Alkhanshali, de hoofdpersoon in het boek van Dave Eggers, aangrijpt op de weg naar een beter leven. Hij verneemt dat in de Jemenitische havenstad Mokka voor het eerst een drank gebrouwen werd die lijkt op onze huidige koffie. Vol enthousiasme stort de jonge Amerikaan zich in het avontuur, vastbesloten de glorie van het land waar zijn roots liggen in ere te herstellen en de plaatselijke koffieboeren een beter leven te bezorgen.

De monnik van Mokka

Mokhtar zoekt uit wie die monnik is. Het blijkt Ali Ibn Omar Al-Shadhili te zijn. Deze Soefi-geestelijke uit Mokka roosterde in de veertiende eeuw als eerste de pitten van de koffiebes. Hij extraheerde er een brouwsel uit dat de naam qahwa meekreeg. Al-Shadhili kwam erachter dat de monniken na het nuttigen van de drank tot diep in de nacht konden doorgaan met hun aan God gewijde ceremonies. Daar de Soefi's nomaden waren, verspreidde de koffie zich van Noord-Afrika tot het Midden-Oosten. Qahwa werd door de Turken tot kahve verbasterd, wat uiteindelijk in onze 'koffie' resulteerde.

Mokka zelf was een dorre en droge kuststreek ongeschikt voor het verbouwen van koffie. Dat gebeurde in de binnenlanden van Jemen waar in de bergen ingenieuze irrigatiesystemen waren aangelegd. De verwerking en export van de koffiebessen gebeurde in Mokka waardoor dit een bloeiende handelsstad werd. Tal van vruchten en goederen werden van hieruit verscheept, maar het was vooral de koffiehandel die voor de grootste bedrijvigheid in de stad zorgde. Mokka werd later een synoniem voor koffie en Al-Shadhili ging de geschiedenisboeken in als de monnik van Mokka.

Vallen en opstaan in Jemen

Het doel dat Mokhtar zichzelf stelt, is duidelijk. De kwaliteit van de Jemenitische koffie opwaarderen door enerzijds de boeren te overtuigen over te stappen op de teelt van koffie in plaats van de plaatselijke drug qat en het productieproces verbeteren anderzijds. Vervolgens wil hij het product importeren in Amerika en een plaats op de markt van de superieure koffies veroveren.

Met overgave en een grote wil tot leren, kan je, zelfs zonder een grondige kennis van zaken, bergen verzetten. De jonge ondernemer struikelt onderweg, staat weer op, gokt en bluft zich naar zijn doel. Dat laatste blijkt wanneer hij bij zijn eerste bezoek aan een plantage heel nauwkeurig een plant bestudeert, de plaatselijke koffieboer hem doodleuk meldt dat hij een olijfstruik staat te inspecteren en Mokhtar onmiddellijk opmerkt dat de vegetatie rondom de koffiestruiken een grote impact heeft op de kwaliteit. Pas achteraf verneemt hij dat dit ook daadwerkelijk klopt.

Burgeroorlog

De Monnik Van Mokka kan gelezen worden als een ode aan de Amerikaanse droom. Tegelijk krijgt die Amerikaanse droom een flinke knauw wanneer Mokhtar in Jemen aan zijn lot overgelaten wordt. Wanneer de burgeroorlog opflakkert, sluiten de VS de ambassade. Eggers beschrijft in zijn eigen kenmerkende en levendige stijl de beslommeringen van de jonge koffie-importeur om op eigen houtje vanuit Jemen terug naar de States te geraken.

Het doorzettingsvermogen en enthousiasme van Mokhtar staan in schril contrast met de hachelijke en levensbedreigende toestanden die hem in Jemen te beurt vallen. Het succes dat hij boekt en zijn inspanningen om de welvaart in Jemen te verhogen, nemen de uitbuiting van de kleine boeren niet weg. De kritische pen van Dave Eggers blijft ook nu niet achterwege.

Eggers voegt de daad bij het woord

Mokhtar Alkhanshali woonde in een kansarme wijk in San Francisco en schopte het tot koffie-importeur. De wijze woorden van zijn grootvader Hamood ontgingen hem echter niet. Deze zei dat geld altijd een middel moet zijn en geen doel op zich mag worden. Mokhtar begreep dit en richtte 'The Mokka Foundation' op, een organisatie die tot doel heeft de levenskwaliteit in Jemen te verbeteren door onder andere boeren te stimuleren over te stappen op het telen van koffie en het verstrekken van renteloze leningen aan koffietelers om de oogstprocessen te verbeteren.

Dave Eggers doet weer eens waar hij goed in is en vertelt boeiende non-fictie welke leest als een trein. En ook de schrijver neemt de woorden van grootvader Hamood ter harte. Een deel van de opbrengst van De Monnik Van Mokka gaat naar 'The Mokka Foundation'.

Boekgegevens De Monnik van Mokka

• Oorspronkelijke titel: The Monk of Mokha
• Aantal pagina's: 336
• Verschijningsdatum: 24/01/2018
• ISBN: 9789048830558
• Nederlandse uitgave: Lebowski Publishers