De verdwijning van Santiago Maldonado

Santiago Maldonado verdween op 1 augustus 2017 tijdens een politie-inval in de Mapuche-gemeenschap Pu Lof de Cushamen in Argentinië. Activisten ijverden hier tegen aantasting van het land door kledingfabrikant Benetton Group. De Mapuche-indianen hebben een historische claim op de grond. Van Santiago Maldonado is na de inval lange tijd niets meer vernomen en het vermoeden bestond al snel dat hij door de politie is meegenomen en vermoord. De regering leek zich weinig in te spannen om het mysterie op te helderen. Ondertussen werd de roep van mensenrechtenorganisaties om gerechtigheid steeds luider en verspreidde deze zich ook naar het buitenland. Ruim tweeënhalve maand na zijn verdwijning werd het lichaam van Maldonado gevonden.

Santiago Maldonado

• Donkere geschiedenis mensenrechtenschendingen in Argentinië
• Wie is Santiago Maldonado?
• Landelijke protesten
• Internationale aandacht
• Vondst van het lichaam

Donkere geschiedenis mensenrechtenschendingen in Argentinië

Argentinië heeft een bedenkelijke geschiedenis wanneer het gaat om mensenrechtenschendingen. Tijdens de Vuile Oorlog (1976-1983) verdwenen circa 30.000 politieke tegenstanders van de toenmalige militaire dictatuur en van de meerderheid is nooit meer iets vernomen. Ook na het herstel van de democratie ging het niet altijd goed. Zo had Argentinië ook tijdens de regeerperiode van president Carlos Menem (1989-1999) een niet al te beste track record op het gebied van mensenrechten. Dit herstelde zich tijdens de regeerperiodes van Néstor Kirchner (2003-2007) en Cristina Fernández de Kirchner (2007-2015). Na de verkiezing van Mauricio Macri in 2015 komen er echter weer veel verontrustende berichten uit Argentinië. Zo worden veel excessen bij de politie gerapporteerd en worden politieke tegenstanders monddood gemaakt. Een dieptepunt daarin is de verdwijning van Santiago Maldonado, die naarmate deze langer duurde ook internationaal steeds meer aandacht kreeg.

Wie is Santiago Maldonado?

'Aparición con vida de Santiago Maldonado' ('Santiago Maldonado levend terug'). In de maanden augustus en september 2017 is deze leuze te lezen in diverse kranten en op muren in de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires. Daarmee wordt de terugkeer van Santiago geëist, een man die op 1 augustus 2017 onder verdachte omstandigheden verdween. Wat is zijn verhaal?

Santiago Maldonado werd in 1989 geboren in de Argentijnse stad Veinticinco de Mayo, zo'n 200 kilometer ten zuidwesten van Buenos Aires. Begin 2017 verhuisde de meubelmaker en tattoo-artist naar El Bolsón in de provincie Río Negro, aan de voet van de berg Cerro Piltriquitrón. Zo'n 70 kilometer van zijn nieuwe thuis bevindt zich Pu Lof de Cushamen, een Mapuche-gemeenschap die in onenigheid met de overheid leeft over het eigendom van het land. De Mapuche-indianen verloren dit eigendom ten tijden van het Spaanse kolonialisme en voeren al decennia lang strijd om deze eigendom terug te krijgen. De gemeenschap van Pu Lof de Cushamen moet het niet alleen opnemen tegen de Argentijnse overheid maar ook tegen kledingfabrikant Benetton Group, die sinds de jaren 90 veel grond heeft gekocht in de provincie Chubut. De actiebeweging Movimiento Mapuche Autónomo del Puel Mapu (MAP) kreeg in 2016 landelijke bekendheid toen het uit protest wegen en spoorlijnen blokkeerden die belangrijk zijn voor het toerisme in Patagonië. Sindsdien is op last van de regering in Buenos Aires een uitgebreide politiemacht in het gebied gestationeerd in een poging de protesten in te dammen. Santiago Maldonado - die zichzelf anarchist noemt maar verder niet politiek actief is - verklaarde zich solidair met de gemeenschap en verbleef tijdelijk in hun nederzetting.

Op 1 augustus 2017, toen het nog donker was, bestormde een politiemacht Pu Lof de Cushamen zonder de benodigde juridische grondslag. Hierbij werd een waterkanon ingezet en geschoten met zowel rubberen als echte kogels. Een deel van de bewoners vluchtte door een rivier de nabijgelegen bossen in. Omdat Santiago niet kan zwemmen kon hij niet met hen mee. Wat er vervolgens met hem gebeurd is, is in nevelen gehuld. Enkele getuigen verklaarden dat zij zagen hoe een man een politievrachtwagen in werd gedragen maar dit wordt door te politie in alle toonaarden ontkend.

Landelijke protesten

Kort na de verdwijning verspreidt het nieuws over de verdwijning van Santiago Maldonado zich snel. De herinneringen aan de periode waarin politie en leger verantwoordelijk waren voor de gedwongen verdwijning van duizenden politieke tegenstanders staat veel mensen nog vers in het geheugen. De woede richt zich naast president Macri vooral op Patricia Bullrich - de minister van Veiligheid - onder wiens directe instructies de politiemacht stond die Pu Lof de Cushamen binnenviel. Theorieën over wat er gebeurd is met Santiago en of hij nog in leven is worden in kranten en online massaal gedeeld. Vele focussen zich op de mogelijkheid dat Maldonado als gevolg van martelingen door de politie is overleden en dat zijn lichaam is verborgen of vernietigd om dit te verhullen. Ook betrokkenheid van de Benetton Group wordt niet uitgesloten.

Op 7 augustus 2017 sprak de Committee on Enforced Disappearances van de Verenigde Naties haar zorgen uit over de toestand van Maldonado en riep zij de Argentijnse overheid op om alles in het werk te stellen om hem te vinden en de getuigenverklaringen van de Mapuche-indianen serieus te nemen. Wat de situatie des te explosiever maakte was dat de verdwijning plaatsvond kort voor tussentijdse landelijke verkiezingen die het land toch al in rep en roer brachten. Erg wrang is dat de regering de verdwijning van Maldonado vooral lijkt te bagatelliseren. Ook de Clarín Group - die verantwoordelijk is voor de verspreiding van een van de grootste kranten van het land en gelieerd is aan de regering - toont weinig interesse in de zaak. Dit staat in schril contrast met de aandacht die er voor de zaak is in het buitenland.

Internationale aandacht

In navolging van diverse Argentijnse mensenrechtenorganisaties en politici is er ook buiten Argentinië aandacht voor het lot van Maldonado. Zo bemoeien onder meer Amnesty International en Human Rights zich ermee en publiceren diverse buitenlandse kranten over de grote demonstraties die in Argentinië gehouden worden om de regering aan te zetten tot meer inspanning voor de zaak Maldonado. Ook onder meer de invloedrijke Amerikaanse intellectueel Noam Chomsky deed een omroep om meer inspanning voor het vinden van Maldonado.

Vondst van het lichaam

Op 20 oktober 2017 - ruim tweeënhalve maand na zijn verdwijning - werd het lichaam van Santiago Maldonado drijvend in de rivier Chubut gevonden. Een eerste autopsie wees uit dat de doodsoorzaak verdrinking is en dat het lichaam geen sporen van geweld bevatte. Het lichaam zou zijn gevonden op aanwijzing van een beschermde getuige uit de Mapuche-gemeenschap van Pu Lof. Een tweede autopsie heeft bevestigd dat verdrinking de doodsoorzaak is en dat er geen sporen van geweld zijn. Aan het rapport heeft een groot aantal forensisch experts meegewerkt.