Blind of slechtziend: Winkelen (bezoek supermarkt)

Iedereen gaat wel eens naar de supermarkt. Dat geldt ook voor blinden en slechtzienden. Er zijn natuurlijk mensen met een visuele handicap die graag met een voor hen bekende persoon (partner, kind, ouders, ...) gaan winkelen, maar er zijn daarnaast heel wat visueel gehandicapten die deze klus op hun eentje klaren. Sommige slechtzienden zijn nog redelijk zelfstandig in een supermarkt en hebben beperkt of geen hulp nodig. Voor anderen ligt dat moeilijker en hebben zij hulp en begeleiding zeker nodig. Hiervoor is wel wat durf vereist, in combinatie met een supermarkt die er voor openstaat.

• De weg naar de supermarkt
• Winkelkarretje of mandje nemen
• Aanpassingen en toegankelijkheid in supermarkten
• Mogelijke problemen en oplossingen
• Begeleiding vragen als je blind of slechtziend bent
• Samen winkelen
• Naar de kassa en betalen
• Producten inladen
• Naar buiten gaan
• Winkeltips voor personen met een visuele handicap

De weg naar de supermarkt

Als de blinde of slechtziende een bekende ziende begeleider heeft, raakt hij uiteraard vlot bij de supermarkt. Als hij echter alleen naar de supermarkt gaat, is de route naar de supermarkt en ook het zoeken naar de ingangsdeur soms erg lastig. Iemand die slechtziend of blind is, probeert met zijn eventueel restzicht, witte taststok en/of blindengeleidehond op zoek te gaan naar de bestemming. Hij gebruikt hiervoor doorgaans heel wat herkenningspunten waar een ziende persoon zich vaak niet van bewust is. Veelal hebben stok- en blindengeleidehondgebruikers mobiliteitstraining gekregen van een blindenorganisatie en de route naar de supermarkt meermaals ingeoefend. Pas na deze trainingssessies gaat en durft iemand alleen naar de supermarkt. Dit geldt uiteraard niet voor alle blinden en slechtzienden. Een onbekende supermarkt opzoeken is mogelijk, maar dan is begeleiding van een buitenstaander vaak nodig om er te geraken.

Herkenningspunten: Restvisus benutten als je slechtziend bent

Wanneer de visueel gehandicapte persoon nog wat restvisus heeft, probeert hij meestal zijn zicht hiervoor optimaal te benutten, bijvoorbeeld door op zoek te gaan naar een winkel met heel felle kleuren of een zebrapad. Hij weet dan dat als hij dit tegenkomt of ziet, hij bijvoorbeeld niet veel later naar links moet gaan, of dat hij anders nog ongeveer 50 stappen moet lopen alvorens hij bij de supermarkt uitkomt. Het spreekt voor zich dat dit voor slechtzienden een behoorlijke inspanning vraagt en daarom erg vermoeiend is. Bovendien staan de stoepen vaak vol met obstakels, waardoor hij niet alleen moet rondkijken om zijn herkenningspunt(en) te zoeken, maar ook moet opletten dat hij nergens tegenaan loopt. Iemand die slechtziend is, gebruikt mogelijk een witte stok; een "blindenstok" is dus niet alleen voor blinden bedoeld, maar juist ook voor slechtzienden. Er zijn echter slechtziende personen die voor hun mobiliteit (nog) geen witte stok willen, kunnen of durven gebruiken. Soms zijn ze er nog niet aan toe, of vinden ze van zichzelf dat ze nog voldoende mobiel en zelfstandig zijn. Zij gaan dus zeker af op herkenningspunten. Stokgebruikers gebruiken daarnaast hun stok om te "kijken" naar de omgeving: tactiele (en/of visuele) herkenningspunten en hindernissen zijn hiermee op te sporen.

Herkenningspunten: Geen (bruikbare) restvisus meer

Herkenningspunten vinden is lastiger wanneer iemand helemaal niets meer ziet. In principe gebruikt een blinde persoon dan steeds een witte taststok. Net zoals bij slechtziende personen, moet de blinde of slechtziende persoon met de stok tikken om op zoek te gaan naar obstakels zodat hij nergens tegenaan loopt. Blinden gaan enkel af op wat ze herkennen met een witte stok; zij hebben met andere woorden veel aan tactiele herkenningspunten.

Herkenningspunten: Andere zintuigen inzetten

Naast de tactiele en eventueel nog waarneembare herkenningspunten gebruiken blinden en slechtzienden hun andere zintuigen, zoals gehoor en reukzin.

Gehoor

Belangrijke oriëntatiepunten zijn dan bijvoorbeeld een afdraaiende draaimolen, het "zoemen" van een elektriciteitscabine, de speelplaats van een school, werkzaamheden aan een bepaald huis... Nadeel is natuurlijk dat dit soms verandert, maar dat is eveneens het geval bij tactiele herkenningspunten, bijvoorbeeld wanneer een verkeerspaal plots verplaatst wordt.

Reukzin

Sommige winkels geven een sterke geur af, zoals een bakker, een slager of een apotheker. Blinden en slechtzienden letten hierop wanneer ze ergens naartoe moeten. Dit heeft uiteraard consequenties: wanneer een winkel in het weekend gesloten is, valt dit herkenningspunt weg met alle gevolgen van dien.

Met een geleidehond

Met een geleidehond is het veel gemakkelijker om de supermarkt te bereiken. Bekende supermarkten en de ingang ervan zoekt de hond op commando van zodra de blinde persoon zich in de juiste straat bevindt. De baas moet te allen tijde goed weten hoe hij de supermarkt moet bereiken; de hond is geen wandelende GPS. De geleidehondgebruiker moet bijvoorbeeld de route als volgt instuderen: thuis vertrekken, naar rechts draaien, de derde zijstraat rechts inslaan, de straat oversteken en dan ongeveer driehonderd meter verder aan de linkerkant bevindt zich de supermarkt. De hond volgt de commando's van de baas op en draait automatisch een zijstraat in. Moet hij deze niet hebben, dan vraagt hij aan de hond om te stoppen en de straat over te steken, zodat hij de hoofdstraat verder volgt tot hij aan de derde zijstraat is. De geleidehond zoekt bovendien een zebrapad, houdt rekening met andere mensen en hindernissen op de stoep, kijkt naar obstakels in de breedte én hoogte, enzovoort. Het voordeel ten opzichte van een witte stok is dat hij met de hond zelf geen tactiele herkenningspunten hoeft te zoeken, maar dit door de hond gebeurt. Daarom loopt een geleidehondgebruiker eerder rond in het "luchtledige", waardoor hij een perfecte oriëntatie moet hebben, maar zijn energieniveau stijgt wel aanzienlijk met een geleidehond. Tot slot navigeert hij sneller doorheen het verkeersbeeld.

Winkelkarretje of mandje nemen

Sommige mensen nemen alleen een winkelkarretje (buiten of binnen), maar voor anderen ligt dat moeilijker. Te veel drukte, te veel obstakels bij elkaar, een te moeilijk systeem, enzovoort. Soms spreken ze iemand anders aan die voor hen een mandje of karretje neemt, maar in de meeste gevallen vragen ze begeleiding.

Aanpassingen en toegankelijkheid in supermarkten

Het verbeteren van de toegankelijkheid in supermarkten kan een grote impact hebben op het zelfstandig winkelen voor blinden en slechtzienden. Denk hierbij aan:

Leidende markeringen: Duidelijke en voelbare markeringen op de vloer en rond de winkel kunnen helpen bij oriëntatie.

Hulp bij aankopen: Sommige supermarkten bieden assistentie aan blinden en slechtzienden om producten te vinden en hun aankopen te doen.

Toegankelijkheidsapps: Gebruik van apps die specifiek zijn ontworpen voor blinden en slechtzienden kan ook de winkelervaring verbeteren door extra informatie te geven over producten en hun locaties in de winkel.

Mogelijke problemen en oplossingen

Overvolle gangpaden: Dit kan het navigeren bemoeilijken. Supermarkten kunnen proberen om gangpaden vrij te houden en voldoende ruimte te bieden voor manoeuvreerruimte.

Slechte verlichting: Voor slechtzienden is goede verlichting essentieel. Supermarkten kunnen zorgen voor gelijkmatige verlichting zonder verblinding.

Door het implementeren van dergelijke maatregelen kunnen supermarkten hun toegankelijkheid verbeteren en het winkelen voor blinden en slechtzienden vergemakkelijken.

Begeleiding vragen als je blind of slechtziend bent

Hiervoor gaat een blinde of slechtziende persoon de winkel binnen en zoekt hij de kassa op. Met een witte stok kan dit soms een moeizame opdracht zijn omdat hij daarvoor enkele winkelgangen door moet lopen of anders verdwaalt in de poortjes. Een geleidehondgebruiker heeft hier weer een voordeel: de hond zoekt op commando de kassa op. Een caissière ziet de blinde of slechtziende persoon meestal goed aankomen en roept dan een begeleider op. In sommige supermarkten is het echter moeilijk om begeleiding te krijgen vanwege drukte en/of onvoldoende personeel. Meestal spreekt een winkelverantwoordelijke dan met een visueel gehandicapte persoon af om altijd op dezelfde dag of hetzelfde uur te komen, zodat de winkelbegeleiding verzekerd is. Af en toe zijn er supermarkten die alle door de blinde persoon gevraagde producten klaar zullen zetten tegen een bepaald uur, zodat de blinde persoon niet mee in de supermarkt hoeft. Helaas blijkt bij meerdere slechtziende en blinde personen dat zij toch regelmatig in de kou staan en een zelfstandig bezoek aan een bepaalde supermarkt niet altijd mogelijk is.

Samen winkelen

Veel mensen gaan graag samen winkelen met een winkelbegeleid(st)er. Deze biedt informatie over bijvoorbeeld:

• De bereidingswijze van een bepaald product
• De ingrediënten die in een bepaald voedingsproduct zitten
• De prijs
• De vervaldatum
• De volledigheid en zuiverheid van het artikel: sommige producten zoals eieren breken snel, sommige fruitsoorten zien er niet meer "fris" uit
• Nieuwe producten in het gamma
• Promoties rond dit of een gelijkaardig product

Toch zijn er mensen die bewust of soms op verzoek blijven wachten aan de kassa zodat de begeleider een winkelronde doet met een winkelbriefje. Dit is vooral nuttig wanneer weinig personeel beschikbaar is en gebeurt ook vaak bij mensen die weten welke producten in de winkel verkrijgbaar zijn en daarom voor deze 'vaste' producten opteren.

In veel kleinere winkels of winkels met weinig personeel is het voor winkelmedewerkers niet altijd eenvoudig om uitgebreide hulp te bieden. Blinden en slechtzienden informeren daarom best op voorhand bij de desbetreffende winkel of er bepaalde tijdstippen en dagen zijn waarop het winkelen vlotter kan verlopen omdat dan meer personeel aanwezig is en/of minder drukte verwacht wordt. Moet de visueel gehandicapte persoon uitgebreid gaan winkelen, prijzen vergelijken en allerlei dingen uittesten, dan is het verstandig om een eigen begeleider mee te nemen.

Naar de kassa en betalen

Meestal gaat de winkelbediende met de blinde of slechtziende persoon mee naar de kassa. De blinde legt zelf alles op de kassaband, maar meestal is het verstandig dat de begeleider even meehelpt. Betalen doet de persoon met visuele beperking zelf, maar soms is het handig om toch even te helpen met het insteken van de betaalkaart, bijvoorbeeld. Een caissière vraagt best steeds na of het zal lukken, zodat hulp meteen paraat is indien nodig. De meeste blinden of slechtzienden opteren namelijk deze manier in plaats van dat mensen plots een actie overnemen of beslissingen nemen in plaats van de blinde of slechtziende persoon zelf. Even vragen of hulp gewenst is, is bijgevolg de beste keuze.

Producten inladen

Meestal hebben blinden en slechtzienden een grote rugzak of een caddy bij. Het inladen van de gekochte producten is vaak belangrijk voor deze doelgroep. Zij verkiezen bijvoorbeeld graag een bepaalde "inlaadvolgorde" zodat ze, eens ze thuis zijn, goed weten welke producten bovenaan liggen en welke juist onderaan. Blikjes Fanta lijken bijvoorbeeld erg op Coca Cola en zijn niet uit elkaar te houden. Een vernuftig inlaadsysteem biedt vaak wel een oplossing. Dit bespreekt de begeleider uiteraard met de blinde of slechtziende persoon. Het is bijvoorbeeld altijd handig om een extra zakje mee te nemen of aan te bieden waarin hij bepaalde producten steekt, zodat bij het inladen in de (koel)kast er geen verwisselingen gebeuren.

Naar buiten gaan

De meeste winkelbegeleiders gaan nog even mee naar buiten of naar het begin van de winkel om het mandje of karretje terug te zetten. Zo is de blinde of slechtziende persoon in staat om naar buiten te gaan. Een geleidehond vindt automatisch de in- en uitgang, dus voor een geleidehondgebruiker vormt dit geen enkel probleem. Sporadisch bieden verkopers aan om de blinde of slechtziende persoon naar de bushalte te brengen, maar meestal blijven ze in de directe nabijheid van de winkel hangen.

Winkeltips voor personen met een visuele handicap

Winkelinrichting

• Let op: Indien de winkelindeling verandert, kan iemand even volledig van slag raken. Het is dan goed de eerste keren goed te herhalen wat nu waar staat.
• Maak de looprichting zeker voldoende breed (ook handig voor rolstoelgebruikers, mensen met een buggy, mensen met een assistentiehond, enzovoort).
• Zorg voor goede verlichting zodat een slechtziende persoon zo zelfstandig mogelijk iets vindt. Te veel weerspiegelingen en schaduwen leiden tot slecht leesbare informatie op verpakkingen, rekken en panelen.
• Gebruik een duidelijk lettertype en een goed contrast voor het weergeven van visuele informatie.
• Zet de producten indien mogelijk niet te hoog in de rekken.

Voor winkelbedienden

• Als je iemand ziet zoeken naar een bepaald product omdat hij alleen de winkelronde doet, vraag dan of de persoon een bepaald product zoekt. Dit is een klantvriendelijke en klantgerichte houding waardoor blinden en slechtzienden zich opgelucht voelen. Dring echter geen hulp op!
• Doorgaans neemt het winkelen met en voor blinden en slechtzienden niet veel tijd in beslag: zij weten exact wat ze nodig hebben en blijven meestal niet lang ergens stilstaan. Wanneer ze de winkelindeling een beetje kennen, stellen ze mogelijk het winkelbriefje zo op dat ze perfect de producten uit de eerste rij eerst vermelden, en daarna pas starten met de producten van de tweede rij, enzovoort. Bijgevolg hoeft er niet te veel omgelopen te worden.
• Indien een geleidehondgebruiker de winkel binnenkomt, ga de hond dan niet afleiden door er iets tegen te zeggen of begin de hond niet te aaien. Probeer je in te beelden dat er geen hond in de winkel is.
• Indien er een nieuw merk van een bepaald product binnengekomen is dat de blinde persoon nodig heeft, is het goed dit te melden. Een blinde persoon weet dit doorgaans niet op voorhand. Er zijn wel folders en nieuwsbrieven die digitaal verschijnen, maar veelal zijn deze moeilijk toegankelijk en/of erg summier.
• Probeer alle obstakels tijdig uit de looprichting te verwijderen.
• Vertel eerlijk welke soorten oploskoffie er bijvoorbeeld zijn en hoeveel deze kosten. Een blinde of slechtziende persoon wil niet steeds met het duurste product de winkel verlaten en wil ook een overwogen keuze maken.
• Vraag aan de blinde of slechtziende persoon hoe hij of zij het liefst begeleiding krijgt. Er zijn diverse opties mogelijk: aan de arm of hand, links/rechts of juist voorop lopen zodat de blinde/slechtziende persoon zelf volgt, het karretje zelf aansturen of niet, enzovoort.

Voor andere winkelende mensen

• Als je iemand ziet zoeken naar een bepaald product omdat hij alleen de winkelronde doet, vraag dan of de persoon een bepaald product zoekt. Dring echter geen hulp op!
• Indien een geleidehondgebruiker de winkel binnenkomt, ga de hond dan niet afleiden door er iets tegen te zeggen of begin deze niet te aaien. Probeer je in te beelden dat er geen hond in de winkel is.